Wat maakt de geest trauma-proof?
Slechts een minderheid van alle mensen die een traumatische
gebeurtenis meemaken krijgt last van een psychische aandoening zoals
een depressie, een angststoornis of PTSS. Binnen een landelijk
consortium gaan psychiater Nic van der Wee en andere Leidse
onderzoekers onderzoeken hoe dat kan.
Wie wel ziek wordt is overigens ook flink ziek; een depressie
of posttraumatische stressstoornis is een ernstige aandoening
waar je meestal niet met een paar goede gesprekken en een set
strippen antidepressiva vanaf bent.
Veerkracht
Kennelijk is echter een groot deel van de mensheid psychisch
wonderbaarlijk robuust en veerkrachtig. Waar komt die
veerkracht vandaan, en waarom krijgt een minderheid wel
psychische problemen? Daar zijn wel hypotheses en aanwijzingen
voor, maar veel kennis ontbreekt nog. Als die kennis er wel zou
zijn, zou dat sleutels op kunnen leveren voor effectievere
behandeling of - nog beter - preventie.
Leidse psychiaters, psychologen en medisch farmacologen die
gespecialiseerd zijn in stress en stressregulatie maken deel
uit van een Nederlands consortium dat dit probleem gaat
aanpakken. Wat maakt de ene mens psychisch robuuster dan de
andere?
Veilig brein
Dit Nederlandse consortium is een van de consortia die gaan
werken binnen het Nationaal Initiatief Hersenen en Cognitie..
Het NIHC heeft een flinke hoeveelheid geld gekregen uit de
aardgasopbrengsten, via het Fonds Economische
Structuurversterking (FES). In totaal mag uit dit fonds 20
miljoen euro ingezet worden voor hersenen- en
cognitieonderzoek. Het programma `Het Veilige Brein',
waarbinnen het onderzoek rond stress, maar ook naar crimineel
gedrag plaatsvindt, mag met twee andere onderzoeksprogramma´s,
te weten ´Het Gezonde Brein´ en het ´Lerende Brein´ die 20
miljoen gaan delen.
Defensie
`Het leuke van zo'n consortium is dat je niet alleen samenwerkt
met andere onderzoekers van universiteiten en universitair
medische centra, maar ook met allerlei maatschappelijke
partners zoals het Ministerie van Defensie', zegt psychiater
Nic van der Wee, die de Leidse groep in het onderzoek aanvoert.
`Onderzoek dat betaald wordt uit FES-gelden moet dan ook direct
betrekking hebben op urgente maatschappelijke problemen.'
Militairen behoren tot de beroepsgroepen die in hun werk vaak
traumatische gebeurtenissen meemaken.
Stressregulatiesysteem
Depressie, angststoornissen en posttraumatische
stressstoornissen hebben allemaal te maken met de regulatie van
het stress-systeem, een ingewikkeld samenspel van genen,
hormonen en hersenen. Het is tegelijkertijd een van de meest
basale systemen in ons lichaam - denk aan de uiterst primaire
keuze tussen fight en flight - maar er is nog heel weinig over
bekend in relatie tot kwetsbaarheid en veerkracht. De
achterliggende vraag is dan ook: hoe werkt dit
stressregulatiesysteem? Hier wordt al wel onderzoek naar
gedaan, maar dat onderzoek is toch nog steeds erg versnipperd.
FMRI en genen
Stress en stressregulatie zijn speerpunten van onderzoek op
verschillende plekken in Leiden. Niet alleen op de afdeling
psychiatrie van het LUMC en bij klinisch psychologen van de
faculteit Sociale Wetenschappen, maar ook bij de
onderzoeksgroep rond stress bij de Medische Farmacologie die
bij het LACDR hoort. De meeste van deze Leidse onderzoekers
werken samen in het Leiden Institute for Brain & Cognition.
Binnen het landelijke `veilige brein'-consortium richten ze
zich op twee dingen: fMRI-onderzoek en genetisch onderzoek.
Betrouwbare stresstest
Van der Wee: `Met functionele MRI-scans kun je in principe zien
hoe de hersenen reageren op acute stress, als je maar goede
`uitdagingen' hebt die je je proefpersonen kunt aanbieden. Maar
tot voor kort waren er geen betrouwbare tests om mensen in een
scanner te confronteren met zo'n stressvolle situatie. Die test
is er nu mogelijk wel, namelijk de Montreal Imaging Stress Task
ofwel MIST. In Leiden hebben we die geintroduceerd. Wereldwijd
is de test vooral gebruikt bij gezonde proefpersonen. Wij
willen een fMRI stress-taak gebruiken in onderzoek bij
verschillende groepen: PTSS-patienten, een groep patienten met
depressie en/of angststoornissen, een gezonde controlegroep en
tot slot de zeer interessante groep van mensen die ondanks
meegemaakte ernstig traumatische gebeurtenissen veerkrachtig is
gebleken. Deze groep mensen hebben we al in ons systeem uit
eerder onderzoek. Ook doen we al langer onderzoek naar de
samenhang tussen depressie en angststoornissen.'
Variaties van stressgenen
Genetisch onderzoek naar stressregulatie en stressgevoeligheid
wordt in Leiden ook al gedaan. Van der Wee: `Er zijn wel genen
die er verantwoordelijk voor lijken te zijn dat mensen
verschillen in gevoeligheid voor stress, maar hoe allemaal
precies werkt is nog niet bekend. Wij gaan genetisch onderzoek
combineren met het fMRI-onderzoek bij die verschillende groepen
patiënten en gezonde proefpersonen. Daarbij gaan we op zoek
naar de effecten van genetische varianten van twee bekende en
in relevante gedeelten van de hersenen aanwezige receptoren,
voor kenners de mineralcorticoid (MR) en de glucocorticoid (GR)
receptor. Een aantal van die varianten hebben we al eerder
kunnen aanwijzen dus we denken op de goede weg te zitten.
Virtual Reality
Spannend en nuttig onderzoek wordt het. `Je moet na vijf jaar
wel met iets komen waar de maatschappij iets aan heeft', zegt
Van der Wee. `Wij doen in Leiden heel fundamenteel onderzoek,
maar het is niet zo dat er geen relatie is met mogelijke
therapieën of mogelijkheden voor preventiemogelijk. Partner in
het consortium is de TU Delft. Daar gebruiken ze virtual
reality technieken waarmee ze militairen met PTSS behandelen.
We hebben al gesproken over de mogelijkheid om die techniek te
gebruiken bij de fMRI taak en andersom. En daar zie je de
meerwaarde van de bundeling van krachten: als je dat soort
onderzoek kunt combineren met bijvoorbeeld genetisch onderzoek
waarmee je kan bepalen wat voor biologische stressaanleg iemand
heeft, dan kun je een hele stap verder komen.'
Nationaal Initiatief Hersenen & Cognitie
Project Veerkracht en kwetsbaarheid bij stress
Partners in het consortium:
TU Delft, Universiteit Maastricht, Leids Universitair Medisch
Centrum, Universiteit Leiden, UVA, UMC Utrecht, TNO Defensie en
Veiligheid, Ministerie van Defensie, NIBRA, GGZ Rivierduinen,
Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en
Psychologie, ZonMW NESDA consortium
Onderzoeksprofileringsgebied
Brain Function and Dysfunction over the Lifespan
Nieuwsredactie - 24/11/2009
Universiteit Leiden