Partij van de Arbeid

Den Haag, 30 november 2009

Bijdrage lid Van Dam (PvdA) aan Mediadebat

Gesproken woord geldt!

Voorzitter,

Whoever controls the media, controls the mind.
Aldus een grote tekstdichter uit de tijd van de minister, Jim Morrison. Een rake uitspraak. Media hebben macht.
De macht om tegenstellingen in het land te vergroten of te verkleinen. De macht om politici te maken of te breken.
De macht om mensen bang te maken of gerust te stellen. Macht die media overal ter wereld kwetsbaar maken voor politieke bemoeienis. Niet alleen in dictaturen. Vaak genoeg hebben we hier gesproken over Italië. Maar waren het niet lokale omroepen in Nederland die in de clinch lagen met hun gemeentebestuur of ze nog wel gefinancierd zouden worden? Waren het niet regionale kranten die advertenties van overheidsorganen kwijtraakten omdat ze te kritisch hadden geschreven? Of bedrijven die dreigen hun spotjes van TV terug te trekken als consumentenprogramma's opkomen voor slecht behandelde consumenten? Was het niet de NOS die na 2002 moest bezuinigen omdat ze zogenaamd te kritisch zou hebben bericht over de LPF? De media zijn kwetsbaar, juist vanwege hun macht.
De journalistieke taak van media moet onafhankelijk zijn van bedrijven, de overheid of eigenaren. Wij denken vaak dat we dat in Nederland goed geregeld hebben. Ik denk het niet.

Voorzitter,

Ik begin met de Publieke Omroep. De onafhankelijkheid zit ingebakken in het systeem van omroepverenigingen. Die maken de programma's. Maar de afgelopen jaren is de macht over wat wordt uitgezonden verschoven naar de Raad van Bestuur die door de minister wordt benoemd. De omroepen zijn tegelijk uit de Raad van Toezicht gehaald en die wordt voortaan ook door de minister benoemd. De toezichthouder, het Commissariaat, wordt eveneens door de minister benoemd. De eveneens door de minister benoemde Raad voor Cultuur adviseren samen met de Raad van Bestuur en het Commissariaat welke omroepen wel en niet in het bestel mogen blijven. Ik ben erg voor de herbezinning die de minister aankondigt en die op tijd klaar is voor politieke partijen om ideeën mee te nemen bij het opstellen van de verkiezingsprogramma's. Ik vraag de minister om de gewenste onafhankelijkheid van de Publieke Omroep daar in mee te nemen, in het bijzonder de benoeming van bestuur en toezichthouders.

In die herbezinning mag wat mij betreft sterkere aandacht worden gegeven aan het fundament van onze publieke omroep: de positie van omroepverenigingen. De recente race van nieuwe omroepen is zowel positief als negatief uit te leggen. De positieve uitleg is dat het bestel leeft. Er was bij sommige mensen onvrede over de inhoudelijke oriëntatie van het bestel. De TROS en de AVRO zouden het rechtse geluid teveel hebben laten liggen. PowNed en WNL sprongen in dat gat en kunnen de balans weer terugbrengen. Daarbij kun je je overigens wel afvragen wat het betekent als TROS en AVRO niet goed hebben gepresteerd. Kunnen die dan gewoon blijven? Of ontstaat nu een strijd wie het rechtse geluid het beste vertegenwoordigt? Het zou in elk geval gek zijn als er vier omroepen in het bestel blijven die allemaal pretenderen dezelfde doelgroep aan te spreken. Terwijl er maar twee linkse omroepen waren, spraken sommigen over drie keer de Volkskrant. Laat ik dan zeggen dat ik toch hoop dat het over vijf jaar niet vier keer de Telegraaf is! Dat is meteen de negatieve kant van de medaille. Want het is twee keer de Telegraaf wat nu binnenkomt. Letterlijk. Alleen de twee nieuwe omroepen die uit het commerciële Telegraaf-concern voortkomen, hebben het gered. Kan een maatschappelijke beweging zonder marketingapparaat wel 50.000 leden halen? Worden alle Nederlanders nog wel lid van een omroep of is dat voorbehouden aan bepaalde bevolkingsgroepen? Gaat het echt gebeuren dat het bestel niet alleen aan de voorkant, maar ook aan de achterkant open is en je er dus ook uit gegooid kunt worden? Is het model met omroepverenigingen geschikt voor de toekomst? Is het ledencriterium houdbaar of moet je veel meer criteria hanteren? Ik wil de minister vragen om dat soort discussiepunten heel nadrukkelijk mee te nemen in de herbezinning. Is hij daartoe bereid? Daarnaast moet de Publieke Omroep elk jaar afwachten welk budget de politiek ter beschikking stelt. Elk jaar opnieuw kan er bezuinigd worden. De NOS heeft gemerkt dat zelfs een inhoudelijke motivatie daaraan ten grondslag kan liggen: ben je te kritisch, dan raak je budget kwijt. Onder dit kabinet zou zoiets nooit gebeuren, maar wie regeert er in 2011? De Publieke Omroep is veel te kwetsbaar voor politieke grillen. De BBC krijgt een concessie van tien jaar, inclusief budgettaire zekerheid. Dat garandeert de onafhankelijkheid. Ik zou in Nederland ook zoiets willen. We moeten de onafhankelijkheid van de Publieke Omroep beschermen. Nu sluit de minister met de publieke omroep een prestatieovereenkomst. Ik ben voor een juridisch bindende concessieovereenkomst waarin ook een minimum budget is opgenomen. Dat kan voor vijf jaar zijn, maar langer kan ook. Hoe kijkt de minister hier tegenaan?

De omroep ontloopt de bezuinigingen niet en moet 25 miljoen inleveren. Daar bovenop komt nog eens anderhalf miljoen voor de NOS. Daarmee is de Publieke Omroep de eerste die moet inleveren. Een gevoelige klap, maar iedereen levert in dus de Publieke Omroep ook. Naast die bezuinigingen maak ik mij over twee dingen zorgen. Ten eerste is in de begroting te zien dat de Ster-inkomsten weer beginnen tegen te vallen. We hebben deze kabinetsperiode afgesproken dat de omroep onafhankelijk moet zijn van Ster-inkomsten, dus graag opnieuw de bevestiging van de minister dat die afspraak staat. Ten tweede zie ik dat de omroep te maken krijgt met budgetschommelingen omdat ze van Kroes geen reserves meer mag opbouwen voor de bekostiging van grote evenementen als het WK. Onhandig en zeer kwetsbaar. Kan die financiering niet op een andere manier worden ingevuld, zodat de omroep geen schommelend budget gaat krijgen en niet steeds aanspraak moet worden gedaan op de Mediareserve?

De TROS heeft een soort gele kaart gekregen voor overtreding van de Mediawet. Is het echt een gele kaart, minister? Betekent het dus dat de TROS zijn erkenning kwijt is als nog één keer de sponsorregels uit de Mediawet worden overtreden? Wat mij betreft wel! Het gaat om belangrijke regels die garanderen dat de Publieke Omroep onafhankelijk blijft van de commercie!

Voorzitter,

Vorige week spraken wij al over de kranten. Ook hun onafhankelijkheid komt onder druk te staan doordat de inkomsten achteruit gaan. Als inkomsten uit lezers en adverteerders onder druk komen te staan, heeft dat vanzelf zijn uitwerking op redacties, ook al zijn ze onafhankelijk. Het dilemma voor de overheid is dat de problemen voor een deel ook te maken hebben met een gebrek aan innovatie. Ik steun de mogelijkheid van innovatiesubsidies, al heb ik een behoorlijke discussie met voormalig minister Brinkhorst achter de rug dat innovatie beter gestimuleerd wordt met generieke maatregelen dan met gerichte subsidies waarover iemand moet beslissen die zelf geen ondernemer is. Het is daarom beter gebruik te maken van goedkope kredieten, belastingvoordelen of investeringen, die uitgaan van matching en waar bij succes wordt terugbetaald, dan voor subsidies. Daarop nog graag een reactie van de minister. Ik vind dat de overheid ook een rol kan hebben in het vergemakkelijken van de verdienmodellen van grote nieuwsredacties van geschreven media. Krant of internet maakt daarbij voor mij geen verschil. Ik ben voorstander van generiek beleid. Daarmee blijft de onafhankelijkheid het sterkst gegarandeerd. Ik wil de minister concreet vragen of hij voor de Voorjaarsnota wil uitwerken hoe een regeling eruit zou kunnen zien en wat die zou kosten die er op neerkomt dat de kosten van journalistiek personeel bij grote redacties in aanmerking komt voor een korting op de sociale lasten naar analogie van de WBSO (voor onderzoekspersoneel). Of een regeling die specifiek gericht is op onderzoeksjournalistiek.

Voorzitter, zoals ik in dat debat ook zei, is de onafhankelijkheid van de media ook gebaat bij een werkende regeling om mediaconcentraties tegen te gaan. Ik begon mijn betoog met de stelling dat media macht hebben. Die macht mag niet te sterk geconcentreerd worden in één bedrijf of in de handen van één persoon. Daarom roep ik de minister nogmaals op een nieuwe wet mediaconcentraties te ontwerpen die uitgaat van het totale bereik, die niet alleen grenzen stelt aan fusies en overnames, maar ook aan autonome groei en die de mogelijkheden van aandeelhouderschap bij meerdere mediabedrijven beperkt of het individuele aandeelhouderschap bij één mediabedrijf.

Voorzitter, media hebben macht en bij macht hoort verantwoordelijkheid. Ik wil de commerciële omroepen roemen dat zij een eerste stap hebben gezet in het opstellen van een mediacode. Ik hoop dat het voor hen daadwerkelijk en eerste stap was, want de gepubliceerde codes geven nog maar weinig inzicht in de ethische normen die de bedrijven zelf hanteren. Maar elke reis begint met de eerste stap. Mira Media publiceerde vorige week een boek over de vraag of media moeten verbinden of polariseren. Media spelen daarin een belangrijke rol. De PvdA staat voor een samenleving waarin iedereen telt en voor ons is het verbindende karakter van de media dus van belang. Ik hoop dat media intern en onderling veel zullen debatteren over de vraag of ze tegenstellingen willen vergroten of verkleinen. Wat dat betreft overigens de vraag aan de minister wat hij met MiraMedia wil. Er wordt weer op bezuinigd. Het lijkt me netjes om dan eerst die vraag te beantwoorden.

Tot slot een opmerking over de programmaraden. Ik ben blij dat de minister nu met een voorstel is gekomen dat prima het midden lijkt te houden tussen alle belangen. Kabelmaatschappijen met een monopolie horen niet te kunnen beslissen welke zenders we wel of niet kunnen ontvangen. De programmaraden hebben steeds meer een legitimiteitsprobleem, maar kunnen wel een hele nuttige rol spelen om te zorgen dat nieuwkomers of bijzondere zenders een kans krijgen terwijl het grote publiek ze niet kent. Met het nieuwe voorstel moeten kabelmaatschappijen de wens van de klanten volgen en kunnen programmaraden daaraan nog twee bijzondere zenders toevoegen. Dat lijkt mij een prima voorstel, kom maar op met de wet.