Universiteit Leiden

Zebravinken maken onderscheid tussen wit en wet

Kunnen zebravinken leren onderscheid te maken tussen twee Nederlandse woorden die heel veel op elkaar lijken? Uit onderzoek van gedragsbioloog Verena Ohms blijkt dat ze `wit' en `wet' kunnen onderscheiden. Ohms publiceerde haar bevindingen in `Proceedings of the Royal Society B'.

Onbekende stemmen

Ohms en haar collega's van het Instituut Biologie Leiden en het Max-Planck-Instituut in Seewiesen in Duitsland wilden verder weten of de vogels deze woorden ook kunnen onderscheiden als ze door onbekende, nooit eerder gehoorde stemmen worden uitgesproken. Uit hun experiment blijkt dat de vinken inderdaad in staat zijn om de twee woorden correct te herkennen, zelfs als de onbekende stem van het andere geslacht is.

Evolutie van de menselijke spraak
Deze ontdekking heeft gevolgen voor discussies over de evolutie van de menselijke spraak. Mensen kunnen woorden begrijpen die worden uitgesproken door een volstrekt onbekend persoon. Het maakt niet uit of het de presentator van het dagelijkse nieuws is, een man of een vrouw, of dat hij of zij 30 of 70 jaar oud is, we begrijpen nog steeds wat er gezegd wordt. Hoewel er grote verschillen zijn tussen stemmen, zijn wij in staat woorden te herkennen. Dit is voor ons vanzelfsprekend en toch een van de fundamentele kenmerken van de menselijke perceptie van spraak en absoluut essentieel voor communicatie. Doordat de mens verschillende categorieën van spraakklanken kan onderscheiden, waarvan klinkers het meest prominente geluid vormen, kunnen wij dezelfde woorden van verschillende sprekers verstaan.

De perceptie van fonetische categorieën

Al heel lang wordt aangenomen dat categorisering van spraakklanken uniek is voor de mens. Maar studies over spraakperceptie door dieren suggereren dat dit standpunt onjuist is. Hierdoor is een discussie aangewakkerd tussen onderzoekers uit verschillende disciplines zoals de biologie, de taalkunde en de psychologie. In de meeste studies wordt onderzocht of dieren onderscheid kunnen maken tussen geïsoleerde, meestal kunstmatige, klinkers. Dergelijke experimenten geven weliswaar aan dat dieren onderscheid kunnen maken tussen spraakklanken, maar zijn toch controversieel. Sommige onderzoekers zijn ervan overtuigd dat het kunnen maken van onderscheid tussen geïsoleerde klanken niet vergelijkbaar is met wat mensen doen wanneer zij luisteren naar elkaar. Wij herkennen relevant verschil tussen woorden en stemmen, terwijl we tegelijkertijd irrelevante variatie kunnen negeren.

Kritischer experiment
De studie van Ohms is een kritischer experiment dat aantoont dat dieren het vermogen hebben om fonetische geluiden te categoriseren. Daar komt bij dat een zebravink geen verwant is van de mens, wat het resultaat nog opvallender maakt. Dit onderzoek suggereert dat dit vermogen geen bijzondere eigenschap is van de mens óf niet recent in de evolutie is ontstaan. Het lijkt waarschijnlijk dat de menselijke spraak in zijn ontwikkeling al bestaande perceptuele mechanismen heeft benut en dat deze mechanismen niet specifiek voor spraak geëvolueerd zijn, maar een meer algemeen doel dienen.

(7 december 2009/SH/Nathalie Borst)

Nieuwsredactie - 07/12/2009