Vrije Universiteit Amsterdam
Tronies, baardmannen en hondenkoppen
* Startdatum: 17-12-2009
* Tijd: 15.45
* Locatie: Aula
* Titel: Tronies, baardmannen en hondenkoppen. Noord-Hollandse
boekdecoratie uit de derde-orde-conventen aangesloten bij het
Kapittel van Utrecht (ca. 1434-1480). Een
kunsthistorisch-codicologisch onderzoek naar aanleiding van een
Legenda aurea van 1450 uit Amsterdam
* Spreker: H.M. Hülsmann
* Promotor: prof.dr. I.M. Veldman
* Onderdeel: Faculteit der Letteren
* Wetenschapsgebied: Letteren
* Evenementtype: Promotie
Margriet Hülsmann onderzocht een groot aantal gedecoreerde
handschriften uit de vijftiende eeuw, waarvan de meeste afkomstig zijn
uit het noordelijk deel van het graafschap Holland. Zij trok op grond
van uitgebreid vergelijkend onderzoek de conclusie dat de decoratie
zeer waarschijnlijk afkomstig is uit het Amsterdamse
Sint-Paulusconvent.
In de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag bevindt zich een fraai
versierd handschrift met heiligenlevens in een Middelnederlandse
vertaling van de zogeheten Legenda aurea van de Italiaanse dominicaan
Jacobus de Voragine (hs. 73 D 9). De versiering gaf aanleiding tot de
vraag of dit onderdeel van het boek op dezelfde plaats tot stand kwam
als de afgeschreven tekst. In het colofon staat namelijk niets over de
plaats waar de versiering werd aangebracht. Er staat wel in vermeld
dat de tekst in 1450 werd voltooid door broeder Peter, priester in het
Sint-Paulusconvent in Amsterdam. Dit klooster was gelegen aan de
Oudezijds Achterburgwal, bij de huidige Waalse kerk. De mannelijke
bewoners, tertianen, leefden volgens de zogeheten Derde Regel van St.
Franciscus.
De decoratie in dit handschrift wordt onder meer gekenmerkt door
enkele opvallende motieven: karikaturale mannenkoppen en profil
(tronies), maansikkelvormige koppen met een baardje (baardmannen) en
hondenkoppen. Hülsmann onderzocht een groot aantal gedecoreerde
handschriften uit de vijftiende eeuw. De decoratie is zeer
waarschijnlijk afkomstig is uit het Amsterdamse Sint-Paulusconvent.
Tevens bleek dat deze specifieke decoratiestijl zich via mannelijke
kopiisten heeft verspreid binnen de kring van derde-orde-conventen en
zich daar verder heeft ontwikkeld, en dat een groot aantal boeken
terecht kwam in conventen van tertiarissen. Deze vrouwengemeenschappen
behoorden tot dezelfde orde en waren eveneens aangesloten bij de
overkoepelende kloostervereniging, het Kapittel van Utrecht.
Het volledige proefschrift is te downloaden via VU-dare.
© Copyright Vrije Universiteit Amsterdam