Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Toespraak staatssecretaris Bijleveld bij festival 'In actie
met burgers'
16 december 2009
Dames en heren,
Een maand geleden mocht ik in Utrecht samen met vertegenwoordigers van
47 Europese landen het verdrag over burgerparticipatie ondertekenen.
In dit verdrag worden het recht om deel te nemen aan het openbaar
bestuur en het recht op informatie van de lokale overheden neergezet
als een burgerrecht dat moet worden vastgelegd in de wetgeving!
Burgerinitiatief als burgerrecht! Dat is nogal wat.Natuurlijk zijn
inspraakprocedures in ons land al jaren keurig in de wet geregeld. We
hebben instrumenten als de Verordening Formeel Burgerinitiatief. We
hebben de mogelijkheid voor een Lokaal Referendum. Er is sinds kort
een gedragscode voor Inspraak Nieuwe Stijl en de meeste gemeenten
hebben een kadernota Burgerparticipatie.
Maar een recht op burgerparticipatie gaat verder. Het markeert een
belangrijk omslagpunt: de omslag van `vrijblijvende' naar
`fundamentele' burgerparticipatie. In de woelige jaren zestig en
zeventig eisten actievoerders dat ze gehoord zouden worden, met een
beroep op het "mandaat van de straat". Dat leverde vooral schorre
kelen op. Daarna is gezocht naar draagvlak. Maar draagvlak kun je
alleen vragen voor dat wat er al is. Participatie als Public Relations
instrument.
En nu zijn we zover dat we - ook in ons systeem van representatieve
democratie - niet zonder participatie willen besturen. De afgelopen
jaren heeft de overheid geëxperimenteerd met allerlei vormen van
burgerparticipatie. Het project "In actie met burgers" is daar een
mooi en succesvol voorbeeld van: een groot leerproces met 100
gemeenten, 17 proeftuinen en 12 experimenten! U die daaraan heeft mee
gewerkt wil ik feliciteren met de resultaten.
Maar helaas is het ook een project met een grote vrijblijvendheid:
geen helder politiek commitment en niet verankerd binnen de
gemeentelijke organisatie.
Dames en heren,
Ik heb namens Nederland dat verdrag ondertekend en voel dus een
verplichting. Maar ook zonder dat, is het tijd voor de volgende fase.
Niet meer vrijblijvend, niet meer als interessant experiment, maar als
vanzelfsprekend onderdeel van het werk van de overheid; een
fundamenteel burger-participatiebeleid!
Wat is dat dan; een `fundamenteel' burger-participatiebeleid? Ik moet
u iets bekennen. Ik kan op dit moment wel zeggen wat het niet moet
zijn. Ik heb daar al kort iets van laten merken. Maar verder kan ik nu
alleen vragen stellen waarop we in de komende jaren een antwoord
moeten vinden en de antwoorden moeten van u komen. U heeft ervaringen
opgedaan met "In actie met de burger".
Over welke vragen heb ik het? Ik denk bijvoorbeeld aan:
-Veel gemeenten hebben een kadernota burgerparticipatie, maar wordt
die door de raad ook gebruikt als toetsingskader voor
participatieprocessen?
-Geeft de burgemeester invulling aan de wettelijk vastgelegde
verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de
burgerparticipatieprocessen? En gebeurt dat ook als er geen
Burgerjaarverslag is?
-Heeft u een toegankelijke en herkenbare voorziening voor informele
initiatieven vanuit burgers zoals de Ideeënmakelaar in Zwolle ?
-Heeft u voldoende kennis over de effecten van alle
burgerparticipatieprocessen in uw gemeente? Hoe wordt er geëvalueerd?
Wat werkt wel en wat niet ?
-Bereikt u alle betrokkenen of beperkt het zich tot de
participatie-elite en heeft u al een digitaal participatieplatform
ingesteld?
-Organiseert uw gemeenteraad ook zelf burgerparticipatieprocessen ?
-Kent uw gemeente kwaliteitsnormen waaraan een participatieproces moet
voldoen en is burgerparticipatie bij uw gemeente ingebed in de hele
ambtelijke organisatie als onderdeel van het werkproces?
-Worden bewoners ondersteund in vormen van zelforganisatie om de eigen
problemen in buurt of gemeenschap op te lossen en krijgen bewoners van
wijken middelen toebedeeld om de belangen die ze zelf kunnen
behartigen ook te kunnen bekostigen?
De vragen die ik hier stel zijn gebaseerd op voorbeelden in de
praktijk, maar wat nu moet gebeuren is dat de experimenten - de
voorbeelden- in het hele land ingevoerd kunnen worden en in 2020 klaar
zijn. U heeft niet geëxperimenteerd alleen voor het experimenteren.
Mijn ministerie zal, in samenwerking met de VNG, daarbij graag
ondersteunen. Ik wil de komende jaren het programma "In Actie Met
Burgers" een sterke impuls geven. Ik ben daar al mee begonnen door het
Programma Burgerparticipatie 3 weken geleden naar de Kamer te sturen.
Dit programma wil de overheid op alle niveaus open stellen voor de
creativiteit en de kracht van burgers. Meer responsiviteit. Meer focus
op de agenda van burgers als stuwende kracht voor de gemeenschap. Met
een overheid die voorwaarden schept, voorbeeldgedrag tentoonspreidt,
uitnodigt en zaken mogelijk maakt.
Belangrijke onderdelen zijn:
-verspreiden, verdiepen en verankeren resultaten van In actie met
burgers: bijvoorbeeld gericht op de rol van de raad bij
burgerparticipatie, structureel netwerk burgerparticipatie en
-de bevordering van burgerinitiatieven; Vandaag is er een waaier met
voorbeelden. Dit voorjaar komt er een handreiking, en de IPP-leerkring
gaat door.
-een aanpak gericht op niet actieve burgers.
Dames en heren,
Als we goed opletten kunnen we zien dat om ons heen de overheid
fundamenteel van karakter verandert. De overheid verandert van
bestuursmonopolist in dienstverlener, motivator en facilitator.
Burgers zullen steeds meer in de gelegenheid worden gesteld om zelf
projecten te ondernemen in het publieke domein. Je ziet nu al. Er zijn
mooie initiatieven van burgers over zorg, energie,
ontwikkelingssamenwerking, leefbaarheid... en zeker op het internet
waar de web 2.0-burger niet meer meedenkt, maar mee-doet.
Een andere trend die hierbij een rol speelt is dat we in het algemeen
steeds meer beslissingen overlaten aan degenen die het onderwerp zijn
van de beslissing. Nu al geldt: wat lokaal kan, moet niet nationaal.
Dat gaat straks ook steeds meer op voor de verhouding lokale overheid
- burger. Wat de burger - in samenspraak met lot of buurtgenoten -
zelf kan regelen, moet de gemeente niet proberen af te nemen.Maar pas
op! Dit is niet een ontwikkeling om overheidstaken over de schutting
te gooien; het is een fundamenteel andere verhouding tussen overheid
en inwoners.De meeste burgers zijn eraan toe, nu is het wachten nog op
de bereidheid van politiek en instellingen om los te laten.
En daarmee kom ik aan mijn laatste punt; een oproep aan alle lokale
bestuurders om deze ontwikkeling verder de ruimte te geven; om
bijvoorbeeld het programma "In actie met burgers" van de ambtenaren
over te nemen, om daarmee als bestuurder burger met de burgers te
worden.
Niet-vrijblijvende burgerparticipatie; dat is fundamentele
burgerparticipatie. Als we bereid zijn consequent de actieve bijdrage
van burgers in onze gemeenten te benutten worden het buitengewoon
boeiende tijden.