Gemeente Veenendaal
Vijftig jaar één Veenendaal
Â
Op 1 januari 2010 was het precies vijftig jaar geleden dat Stichts en
Gelders Veenendaal werden samengevoegd tot één gemeente Veenendaal.
Tot 1 januari 1960 was Stichts Veenendaal een zelfstandige gemeente in
de provincie Utrecht en behoorde Gelders Veenendaal tot de gemeente
Ede in de provincie Gelderland. Was Veenendaal vanouds geografisch en
economisch één dorp, bestuurlijk was er sprake van twee
nederzettingen. De gemeentegrens, samenvallend met de provinciegrens,
volgde het traject Benedeneind, Valleistraat, Verlaat, Nieuweweg. Aan
de ene kant woonde je in Stichts, aan de andere kant in Gelders. Wie
verhuisde door bijvoorbeeld de Grift over te steken, veranderde dus
niet alleen van gemeente maar ook van provincie. Dat deze voor
Nederland bijzondere situatie tot veel ongemak leidde, laat zich
raden. Waar ligt de oorsprong van de tweedeling en hoe komt het dat de
vereniging zo lang op zich heeft laten wachten? We nemen een kleine
duik in de geschiedenis.
Â
Vanouds
De veenkolonie Veenendaal is ontstaan in het midden van de zestiende
eeuw in de Rhenense en Gelderse Venen. In de Rhenense Venen of Stichts
Veenendaal had de stad Rhenen het voor het zeggen, in de Gelderse
Venen of Gelders Veenendaal was het ambt Ede de baas. In 1795, toen de
turf al lang afgegraven was, kwamen de Fransen. Stichts Veenendaal
maakte van de gelegenheid gebruik zich los te maken van Rhenen en werd
een nieuwe gemeente, Gelders Veenendaal bleef onder het bestuur van
Ede. Voor een korte tijd, van 1812 tot 1815, vonden Stichts en Gelders
elkaar in één gemeente, maar vervolgens duurde het bijna anderhalve
eeuw voordat ze, en nu voorgoed, samengingen.
Â
Complicaties
De zaak werd bemoeilijkt door minstens twee dingen. Enerzijds zat
Gelders Veenendaal, als kleinste van de twee, niet te wachten op
inlijving bij de grootste, Stichts Veenendaal. De Geldersen hebben
zich dan ook lang en krachtig verzet tegen de fusie. Anderzijds was er
het probleem van de grens. Het ging niet om een simpele verlegging van
de gemeentegrens, de provinciegrens was in het geding. De gemeenten,
de provincies en het Rijk moesten er allemaal iets van vinden en
hadden uiteraard ook allemaal zo hun eigen belangen en afwegingen.
Toch kun je je er achteraf wel over verbazen dat het zóân slepende
affaire is geworden.
Â
De Holleweg gezien vanaf de Vendelseweg in 1961. In het midden vooraan
het zogenaamde drielandenpunt, de plek waar de grenzen van de
gemeenten Renswoude (links), Ede (rechts) en Veenendaal (voorgrond)
bij elkaar kwamen (fotocollectie Gemeentearchief Veenendaal)
Â
Â
Stichts wil wel
Aan Stichts heeft het niet gelegen. Al in 1819 pleitte de gemeenteraad
bij de Tweede Kamer voor de bestuurlijke hereniging van âbeide de
Veenendalenâ. Veenendaal was âeen aan regelmatige straten en gragten
liggend dorpâ met vrijwel uitsluitend âstedelijke nijverheidâ.
Daartegenover stond het boerendorp Ede, met Gelders Veenendaal als een
toevoegsel op afstand. De Kamer was echter niet onder de indruk van
deze argumentatie en legde het verzoekschrift naast zich neer.
Ook in de eerste helft van de vorige eeuw werd het
grenswijzigingsvraagstuk van alle kanten onderzocht. Zo wilde Stichts
Veenendaal in 1924 overgaan tot annexatie van Gelders Veenendaal, De
Klomp en De Kade. In dat plan, het zal geen verwondering wekken, zagen
de bewoners van het gebied geen heil: in een petitie met 500
handtekeningen lieten ze het gemeentebestuur van Ede weten dat ze per
se in Ede wilden blijven wonen. Veel ondertekenaars spraken zich in
besliste termen uit en sommigen lieten ook hun hart spreken. Iemand
schreef: âWe zijn in Ede geboren en wensen er ook te sterven.â Einde
verhaal. Voorlopig althans.
Â
Streken
Behalve Ede dreigden ook Renswoude en Rhenen grond kwijt te raken aan
Veenendaal. Toen na de Tweede Wereldoorlog de discussies weer
oplaaiden, kwam dat Veenendaal op een paar ludieke protestacties van
haar buren te staan. In 1949 hingen inwoners van Gelders een spandoek
op met de prikkelende tekst: âât Veen zit wel aan ons te plukken maar
ât annexeren wil niet lukkenâ. Rhenenaren zetten vier jaar later voor
de lol de grenspaal aan de Kerkewijk op het Zwaaiplein. Met een bord
naast de paal gaven ze tekst en uitleg: âRhenens gebied. Tijdelijk
afgestaan aan Veenendaalâ. Even waanden ze zich terug in 1795.
Â
Winnaar
Maar de politiek had het laatste woord. En die verlegde op 1 januari
1960 de grens definitief ten faveure van Veenendaal: op die datum
kreeg de gemeente er 600 hectare grond en 5000 inwoners bij. â1959 en
Gelders Veenendaal maken plaats voor 1960 en âGrootâ Veenendaalâ,
aldus het nieuwsblad De Vallei van 30 december 1959. Groei zat er ook
in de raad en het college: het aantal raadsleden kwam op negentien en
het aantal wethouders op drie. Burgemeester A. Bakker had voor 1960
vijf belangrijke wensen voor Veenendaal: Gods zegen, honderden nieuwe
woningen, een nieuw raadhuis, meer gemeentelijke autononie en
uitbreiding van de werkgelegenheid.
Â
Balans
Sinds vijftig jaar ligt de hele gemeente Veenendaal in de provincie
Utrecht. In die halve eeuw is het dorp in veel opzichten een stad
geworden. Het aantal inwoners steeg in ieder geval van 23.305 in 1960
tot 62.050 in 2010. En we gaan op naar de 75.000. Of er ook grenzen
zijn aan de groei, zal de tijd leren. We zien het, volgens een oude
Veense zegswijze, âbij Leeuwis en Welkzijnâ.
Â
De gemeente Veenendaal verwelkomde haar nieuwe inwoners per circulaire
(collectie A.P. de Kleuver, Gemeentearchief Veenendaal)
* 50 jaar veenendaal - welkomstbrief.pdf