Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
Hallucinerende kleurenpaletten
Publicatiedatum : 10 februari 2010
Als het ijs uit de sloot is verdwenen, komen er soms
vreemde, hallucinerende kleurenpaletten te voorschijn.
Naast de honderden karpers en brasems die de afgelopen periode onder
water zijn afgestorven door het tekort aan zuurstof zijn er juist
andere organismen als bacteriën die weer kunnen profiteren van de
zuurstofloze situaties. Die bacteriën, slim geworden in een periode
van miljarden jaren kunnen zuurstofatomen afpeuteren van onder andere
sulfaatverbindingen (zwavel). Dat geeft mooie kleuren maar ook een
forse stank. Voor de waterkwaliteitsbeheerder is dat een ongewenste
situatie, maar hoe werkt dat eigenlijk?
Zwavel(S)
Zwavel in de vorm van sulfide en sulfaat komt voor in de bodem als
gevolg van geologische processen. Het komt in het oppervlakte water
door toevoer vanuit het grondwater. Zwavel komt in hoofdzaak voor in
de vorm van sulfaat in zuurstofrijke omgeving en als sulfide (dit is
de gereduceerde vorm).
Het is een beetje vreemde stof, in die zin dat er weinig organismen
zijn die sulfaat gebruiken. Het komt vrij bij zoute of
zuurstofloze kwel. Met de zoute kwel komt naast grote hoeveelheden
bemestende stoffen (stikstof- en fosfaatverbindingen uit de diepere
bodemlagen) ook veel sulfaat vrij. Onder zuurstofarme omstandigheden,
bijvoorbeeld onder kroos, wordt sulfide gevormd. Sulfide kun je
ruiken. Beroer je de bodem en ruik je de typische lucht van 'rotte
eieren', dan weet je zeker dat er sulfides gevormd zijn Sulfide is
een risico voor het drenken van vee. In de praktijk kun je hoge
gehalten aan sulfide ook zien. Als onder kroos het water paars/roze
is, dan komt dat door purperzwavelbacteriën. Deze bacteriën kunnen van
sulfaat sulfide maken. Soms bij drains in het land vind je plakkaten
op de bodem die wit zijn. Dit is ook een vorm van zwavelbacteriën,
maar dan de witte. Zowel witte plakkaten als roze aangroei wijzen op
een lang bestaande slechte zuurstofhuishouding. Typische kwelgebieden
zijn polders als de Beemster, de Wieringermeer en het zuidelijk deel
van de Schermer. Verder komen lokaal langs het IJsselmeer locaties
voor waar kwel en vaak ook zwavelinvloeden meetbaar en ook ruikbaar
zijn.
Je vind de roze zwavelbacteriën veelal onder een afsluitende
krooslaag, terwijl de witte zwavelbacteriën nagenoeg uitsluitend
voorkomen uit het percolatiewater van de drains en bij uittredend
grondwater. Het gaat veelal om ondiepe en slecht doorspoelbare
watergangen.
Maatregelen
Maatregelen ter vermindering van de stank zijn: doorspoelen en
inrichtingsmaatregelen. Doorspoelen komt neer op verspreiding van de
nadelen en is feitelijk afwentelen en geen oplossing. Meer effect is
te verwachten van aanpassingen in inrichting en beheer. In de diepere
delen van watersystemen komen zwavelbacteriën niet of nauwelijks voor.
In kleigebieden met stagnant water kan het verwijderen van de
voedselrijke baggerlaag een oplossing voor het verminderen van de
stankklachten zijn. Helemaal zal het effect van de 'rotte eierenlucht'
nooit teniet worden gedaan. Het gaat immers om een natuurlijk
situatie. Beluchten van het water heeft een averechts effect en leidt
tot een intensievere H2S-lucht. Verhogen van het waterpeil en daarmee
vermindering van de kweldruk kan een bijdrage leveren aan vermindering
van de kwelinvloeden..
Op dit moment is een fors deel van de sloten nabij Bergen nogal
purper. Weten waar is bellen met Louwra van de Velde.
Oh ja, voor de volledigheid: dat die vissen doodgaan komt omdat de
algen onder het met sneeuw bedekte ijs geen zuurstof kunnen
produceren. Dat is onder dit soort omstandigheden (winter) de
natuurlijke situatie. Op zich is het aanzien van grote hoeveelheden
karpers niet echt appetijtelijk en het bezorgt de waterbeheerder ook
veel opruim- en uitlegwerk. Maar in ecologisch opzicht leidt het er
wel toe dat het water in het voorjaar helderder zal zijn met zeer
waarschijnlijk ook meer watervlooien. Watervlooien die anders
opgevreten werden door... de vissen. Op deze wijze wordt duidelijk dat
de ecologische kwaliteit wordt bepaald door een combinatie van vele
factoren. Dat maakt het vaak ingewikkeld, maar ook zo interessant.