Gloeiende augurk promoot natuurkunde bij scholieren
De natuurkundestudenten van Stichting Rino toeren al sinds 2005
langs middelbare scholen met hun natuurkunde-roadshow. Tijd
voor een nieuw programma: donderdag 4 maart beleeft hun
nieuwste productie `Fast Forward Physics' in Museum Boerhaave
haar première. `Natuurkunde is meer dan wetten en formules.'
Stichting Rino
`Het enthousiasmeren van middelbare scholieren voor natuurkunde
en natuurwetenschappen, is het doel van Stichting Rino.' Vera
Janssen, voorzitter van Rino en derdejaars student natuurkunde
vertelt hoe de natuurkunde-roadshow is ontstaan. `Veel van de
proeven uit onze huidige show Freezing Physics bestonden al en
werden door hoogleraren vertoond op open dagen. Pas toen de
organisatie van deze demonstraties werd doorgeschoven naar
studenten, nam het initiatief een grote vlucht.' Deze studenten
verenigden zich in Stichting Rino. Geleid door een vijfkoppig
studentenbestuur werkten zij de demonstraties uit en in 2005
ontstond hieruit Freezing Physics, een professionele
natuurkunde-roadshow voor scholieren
Stikstof
Inmiddels is de roadshow een groot succes: zo'n vijf keer per
maand bezoeken de studenten een middelbare school. De show
duurt één lesuur en draait om proeven met vloeibare stikstof,
een vloeistof met een temperatuur van min 196 graden Celsius.
Hiermee maken de studenten het proces van fase-overgangen - de
overgang van vast materiaal naar een vloeistof of van een
vloeistof naar een gas - zichtbaar voor de scholieren: zodra de
vloeistof in het klaslokaal uit de isolator komt, gaat het
letterlijk in rook op. Daarnaast wordt supergeleiding
gedemonstreerd: een blokje supergeleidend materiaal in
stikstof, dat door de lage temperatuur zijn elektrische
weerstand verliest, kan een magneet laten zweven.
Een zwevende magneet boven een supergeleider.
Positieve associatie
De meeste scholieren vinden de roadshow erg leuk en de proeven
spectaculair om te zien. `We willen scholieren laten zien dat
natuurkunde meer is dan wetten en formules, dat het vak veel
breder en creatiever is. We gaan met Freezing Physics zowel
naar 5vwo- als 3vmbo-klassen, om de interesse voor natuurkunde
aan te wakkeren en te zorgen dat scholieren positievere
associaties bij het vak krijgen', verklaart Janssen. Zit er dan
niet ook een stukje promotie voor het studeren van natuurkunde
bij? Lachend: `Ze vinden het leuk om te zien, maar of ze er ook
echt natuurkunde door gaan studeren betwijfel ik.'
Nieuwe show
Na ruim vier jaar touren met Freezing Physics heeft de show nu
een opvolger: Fast Forward Physics. `We waren eigenlijk al heel
lang bezig met het onwikkelen van een nieuwe show. Het bedenken
en uitwerken van zo'n show is een heel boeiend project.
Bovendien wilden we weer eens een ander aspect van de
natuurkunde laten zien', vertelt Janssen. De keuze viel op
elektromagnetisme: `Hiermee kunnen we veel fenomenen binnen de
natuurkunde koppelen. Aan de hand van bijvoorbeeld
golfverschijnselen zijn meerdere hoofdstukken uit het
natuurkundeboek tot één geheel te smeden.' Een proef die dit
demonstreert, bestaat uit een buis gevuld met het brandbare
propaangas, waar een speaker achter staat. Steek je het gas
aan, dan vertoont het vlammenpatroon de golfbeweging van het
door de speaker uitgezonden geluid. Ook het laten zweven van
een driehoekje van aluminiumfolie onder hoogspanning en het
laten lichtgeven van een augurk op netspanning zijn proeven
waarmee de studenten hopen dat Fast Forward Physics scholieren
net zo enthousiast kan maken als zijn voorganger.
Vera Janssen demonstreert de `Lifter': boven een stukje
aluminiumfolie is een draadje gespannen met een hoge spanning.
Door de ionisatie van de lucht gaat het folie zweven.
Leidse link
De keuze voor het thema van de eerste show was niet
willekeurig. `We hebben in Leiden veel expertise op het gebied
van lage temperaturen', legt Janssen uit. Dat is een traditie
die al ver teruggaat: al in 1890 had de Universiteit Leiden een
laboratorium speciaal voor experimenten bij zeer lage
temperaturen. Hier deed de Leidse hoogleraar experimentele
natuurkunde Heike Kamerlingh Onnes veel van zijn belangrijke
experimenten. De ontdekkingen van deze beroemde geleerde lopen
als een rode draad door Freezing Physics.
Voor de nieuwe show is opnieuw een link met Leiden gevonden:
Hendrik Lorentz, tijdgenoot en goede vriend van Kamerlingh
Onnes. Deze eerste Leidse hoogleraar theoretische natuurkunde
was een autoriteit op het gebied van elektromagnetisme. Zijn
theorieën vormen dan ook het thema in Fast Forward Physics.
Première
Op donderdag 4 maart beleeft Fast Forward Physics haar première
in Museum Boerhaave. 's Middags is de ultieme test: de eerste
uitvoering voor scholieren. Daarna volgt de officiële première
voor genodigden en geïnteresseerden, met een impressie uit de
show en een aantal proeven `in sneltreinvaart', aldus Janssen.
De middag wordt feestelijk afgesloten met een borrel.
Informatie over bijwonen van de première en/of boeken van
natuurkunde-roadshows van Stichting Rino:
rino@physics.leidenuniv.nl.
Link
Stichting Rino
(25 februari 2010/Marieke Epping)
Nieuwsredactie - 02/03/2010
Universiteit Leiden