Geliefde wierballen bedreigd
Niet iedereen denkt meteen aan algen, als het gaat over
bedreigde soorten. Maar ook onder algen zijn er soorten die het
moeilijk hebben, zoals Aegagropila linnaei. In het tijdschrift
BioScience beschrijft Christian Bödeker de wereldwijde
achteruitgang van deze soort. Hij pleit voor bescherming.
Omdat ze decoratief zijn, zijn wierballen geliefde
aquariumplanten.
Groene soep
Veel mensen kennen algen alleen als de planten die uitstekend
gedijen in verontreinigd water en daar een groene soep van
maken. Maar er zijn dus ook algensoorten die het moeilijk
hebben. De achteruitgang van veel soorten blijft onopgemerkt
omdat slechts weinig mensen die algen kennen en weinig biologen
er onderzoek aan doen.
Voetbal
Aegagropila linnaei kent meerdere groeivormen. De alg vormt
draden die zich aan stenen en schelpen hechten of ze kunnen
aaneenklitten tot matten die boven de bodem hangen. Maar het
meest spectaculair is de groeivorm waarbij de alg ballen op de
bodem van meren en plassen vormt. De ballen ontstaan op
zandige, schuin aflopende bodems door de beweging van het
water, in combinatie met specifieke vormkenmerken van de alg.
De stugge draden met zijtakjes waaruit de algen bestaan raken
makkelijk in elkaar verstrengeld, en als die kluwens over de
bodem rollen worden ze rond. `De bollen kunnen zo groot als een
voetbal worden', vertelt Bödeker. `Maar ze groeien heel
langzaam, hooguit één centimeter per jaar.'
De aangegroeide vorm van Aegagropila linnaei.
Vindplaatsen
Het verspreidingsgebied van Aegagropila is groot: er zijn
wierballen in Japan, IJsland, Zweden, Noordoost Duitsland,
Oekraïne, Engeland, Ierland, enkele andere Noord-Europese
landen en Noord Amerika. Vroeger waren ze ook in Nederland te
vinden: in het Naardermeer en de Loosdrechtse Plassen (Noord
Holland), De Wieden (Overijssel) en Zwarte Broek (Friesland).
Maar de laatste 40 jaar zijn er geen meldingen meer. Bödeker is
actief op zoek gegaan naar wierballen op de oude vindplaatsen
in Nederland. Wierballen vond hij niet, wel de aangehechte
vorm, die tot nu toe nooit in Nederland gevonden was.
`Waarschijnlijk over het hoofd gezien', zegt hij.
Watervogels
Maar overal in zijn verspreidingsgebied is Aegagropila dun
gezaaid. Is hij dan zo kieskeurig? `Hij kan het goed doen in
ondiep water dat voedselarm of matig voedselrijk is, rijk aan
kalk en niet zuur. Al met al stelt hij geen heel speciale
eisen. Maar ook op plaatsen die in principe geschikt zijn, is
hij zeldzaam.' Bödeker wijdt dat aan zijn slechte
verspreidingsvermogen. Veel andere algensoorten verspreiden
zich doordat draden of akineten (een soort sporen) aan de veren
van watervogels plakken en meereizen van het ene naar het
andere meer. Maar de draden van Aegagropila kunnen niet tegen
uitdroging en hij vormt geen akineten. De alg heeft dus
nauwelijks mogelijkheden om een nieuwe leefomgeving te
bereiken.
Zeldzame verschijning
Aegagropila is bovendien een langzame groeier en daardoor een
slechte concurrent voor andere algensoorten. Als hij al op een
nieuwe plaats terechtkomt, heeft hij daar geen kans als er al
andere soorten leven. De van nature al zeldzame verschijning is
de laatste tientallen jaren ook nog eens hard achteruitgegaan.
Bödeker inventariseerde herbariummateriaal, verdiepte zich in
de literatuur en nam contact op met natuurbeschermers en
waterbeheerders. Uit het verleden zijn wereldwijd ongeveer 300
vindplaatsen bekend, maar de laatste dertig jaar is Aegagropila
nog maar op 100 plaatsen aangetroffen.
Aquariumhandel
Bödeker denkt die achteruitgang het gevolg kan zijn van het
voedselrijker worden van het water. Daardoor zouden snelle
groeiers een voordeel hebben, waardoor ze Aegagropila kunnen
verdringen. Bovendien is voedselrijk water troebel en dringt er
te weinig licht door op de bodem. De aquariumhandel baart hem
minder zorgen: `Handelaars halen wel wierballen uit de natuur,
maar voor zover ik kon achterhalen komen die allemaal uit één
meer in Oekraïne. Dat is dus alleen daar een bedreiging.'
Nationaal symbool
Aegagropila linnaei is in Nederland al bijna een uitgestorven
soort en op andere plaatsen in zijn verspreidingsgebied, loopt
hij sterk terug. Er moeten beschermende maatregelen genomen
worden op de plaatsen waar hij nog voorkomt, vindt Bödeker.
`Algen zijn over het algemeen geen soorten waar mensen warm
voor lopen, maar de wierballen mogen wel op aandacht rekenen en
ze kunnen een boegbeeld zijn voor minder opvallende soorten. In
Japan is de populariteit van de wierballen de redding voor
Aegagropila. Hij is er een nationaal symbool en wordt daar goed
beschermd.'
(11 maart 2010/SH)
Nieuwsredactie - 11/03/2010
Universiteit Leiden