China
Kamerbrief inzake China
Kamerbrief | 12 maart 2010
Tijdens het algemeen overleg op 18 juni jl. verzocht uw Kamer mij elk
half jaar een brief aan de Kamer te zenden over China. Graag geef ik
aan dat verzoek gehoor. Gezien het karakter van een halfjaarlijkse
brief, heb ik mij beperkt tot onderwerpen waarop zich nieuwe
ontwikkelingen hebben voorgedaan. Tijdens hetzelfde algemeen overleg
deed mevrouw Peters een aantal suggesties over de bilaterale
samenwerking met China. Ik zal in deze brief op haar suggesties
ingaan.
China-Afrika Top
Op 8 en 9 november 2009 vond in Sharm El Sheikh (Egypte) de vierde
ministeriële bijeenkomst plaats van het Forum on China-Africa
Cooperation (FOCAC). De Chinese premier Wen concludeerde in zijn
toespraak dat sinds de vorige Top in Peking (2006) veel vooruitgang
was geboekt en dat vrijwel alle doelstellingen van die Top behaald
waren. Zo is de handel tussen China en Afrika toegenomen tot ruim US$
100 miljard, zijn er 1600 Chinese bedrijven opgestart in Afrika (met
US$ 7,8 miljard aan investeringen) en is de Chinese hulp aan Afrika
verdubbeld. Een programma voor vermindering van de schuldenlast (168
leningen) was bijna klaar, evenals een programma van US$ 5 miljard aan
concessionele leningen. Het China-Africa Development Fund had een
operationeel kapitaal van US$ 1 miljard.
Premier Wen kondigde tevens een nieuw actieplan aan dat in de periode
tot 2012 onder andere diende te leiden tot een verdrievoudiging van
het kapitaal van het China-Africa Development Fund tot US$ 3 miljard,
de totstandkoming van een partnerschap op klimaatgebied, nieuwe
preferentiële leningen (US$ 10 miljard voornamelijk voor
infrastructuur en sociale ontwikkelingsprojecten), gefaseerde
tariefvrijstelling op 95 procent van de export naar China uit
Afrikaanse minst- ontwikkelde landen, alsmede kwijtschelding van
renteloze leningen van minst-ontwikkelde landen en ontwikkelingslanden
met hoge schuldenlasten die in 2009 vervielen. De twee laatstgenoemde
maatregelen golden alleen voor de landen die diplomatieke relaties
onderhielden met China. Premier Wen stelde verder uitdrukkelijk dat
China wenste bij te dragen aan het realiseren van de Millennium
Development Goals in Afrika. Daarnaast streefde China naar een meer
evenwichtige vertegenwoordiging van ontwikkelingslanden in
internationale instellingen en organisaties.
Zoals aangegeven in mijn brief "De internationale oriëntatie van
China" (Kamerstuk 31 700 V nr. 100) dragen de inspanningen van China
bij aan de ontwikkeling van Afrikaanse landen, onder andere door de
aanleg van infrastructuur. Echter, de leningen die China verstrekt
kunnen, in aanvulling op reeds bestaande leningen, er toe leiden dat
de schuldenlast van het ontvangende land sterk oploopt. Daarmee zouden
de resultaten van de internationale afspraken over schuldverlichting
teniet kunnen worden gedaan. De aangekondigde schuldverlichting aan
Chinese zijde staat daar tegenover. In dat opzicht is het positief dat
China en de Democratische Republiek Congo (DRC) gehoor hebben gegeven
aan de oproep van het IMF om onderhandelingen over een omvangrijk
pakket leningen te heropenen. De voorwaarden verbonden aan het Chinese
leningenpakket van US$ 9 miljard stonden een akkoord tussen het IMF en
de DRC in de weg. Daarnaast plegen westerse donoren voorwaarden aan
hulp te verbinden op het gebied van goed bestuur en mensenrechten.
China doet dat niet en kan daarmee het beleid van westerse landen
ondergraven.
EU-China
De twaalfde EU-China Top vond op 30 november 2009 plaats in Nanjing.
Premier Wen Jiabao China leidde de Chinese delegatie; de EU werd
vertegenwoordigd door de voorzitter van de Europese Raad, de Zweedse
premier Reinfeldt en de voorzitter van de Europese Commissie, Barroso.
Tijdens het overleg is gesproken over verdere verdieping van de
EU-China relatie, waarbij ook de gevolgen van de inwerkingtreding van
het Lissabon Verdrag aan de orde kwamen. China benadrukte dat het een
multipolaire wereld nastreeft. Er was overeenstemming dat in een
globaliserende wereld de EU en China samen dienen te werken om
mondiale problemen het hoofd te bieden. Het klimaat en de economische
crisis stonden in dat licht eveneens prominent op de agenda.
Tijdens de Top werd een Memorandum of Understanding getekend over fase
II van het Near Zero Emission Coal Project. In september 2005 werd in
het kader van het EU-China partnerschap voor klimaatverandering een
overeenkomst getekend voor dit project. Het doel van het project is
met name kennis over te dragen zodat energie kan worden opgewekt in
kolencentrales met een zeer lage uitstoot van CO2, onder andere door
gebruik te maken van opslag van CO2. De EU stelt EUR 57 miljoen
beschikbaar voor dit project, onder andere voor de bouw van een
kolencentrale die zal worden uitgerust met moderne milieutechnologie.
China wekt ongeveer 70 procent van zijn energie op in kolencentrales;
Carbon Capture and Storage kan een belangrijke bijdrage leveren aan
het behalen van wereldwijde doelstellingen ten aanzien van
klimaatverandering.
Daarnaast kwam tijdens de Top een groot aantal andere onderwerpen aan
de orde, waaronder de financiële en economische crisis, alsmede
mensenrechten. Premier Reinfeldt vroeg in het bijzonder aandacht voor
de doodstraf. Van Chinese zijde werd in het bijzonder gepleit voor de
opheffing van het wapenembargo en toekenning van de market economy
status, en tegen protectionisme. Er werd afgesproken dat 2011 het jaar
van de jeugd zal worden, om zo het menselijk contact over en weer te
stimuleren. De EU-delegatieleiders brachten na afloop van de Top een
beleefdheidsbezoek aan president Hu. De gezamenlijke verklaring van de
Top treft u aan als bijlage bij deze brief.
De dag voor de Top vond de bijeenkomst van ministers van Buitenlandse
Zaken plaats. De delegatie van de EU werd geleid door de Zweedse
minister van Buitenlandse Zaken Bildt en bestond onder andere uit de
Europees Commissaris voor Buitenlandse Betrekkingen, mevrouw
Ferrero-Waldner, en de Spaanse staatssecretaris van Buitenlandse
Zaken, de heer Lossada. De Chinese delegatie stond onder leiding van
minister van Buitenlandse Zaken Yang. Ter voorbereiding van de Top
werd van gedachten gewisseld over de EU-China relaties. De bijeenkomst
stond verder in het teken van regionale onderwerpen, in het bijzonder
Noord-Korea, Iran, Birma, Sri Lanka, Afghanistan en Pakistan.
Mensenrechten
In de westelijke regio Xinjiang kwamen de mensenrechten vanaf juli
2009 verder onder druk te staan. Oeigoeren demonstreerden in Urumqi,
de hoofdstad van Xinjiang. Hoogstwaarschijnlijk vormde een incident in
de Zuidoostelijke provincie Guangdong, waarbij twee Oeigoeren met
geweld om het leven kwamen, de aanleiding voor deze protestmars. Bij
de daarop volgende ongeregeldheden zijn volgens de autoriteiten bijna
200 personen omgekomen en 1680 personen gewond geraakt. Honderden
personen werden daarop gearresteerd. Op 7 juli, twee dagen na de
ongeregeldheden in Xinjiang, is de Chinese Tijdelijk Zaakgelastigde
ontboden, en heb ik aangedrongen op vrije toegang tot het gebied voor
journalisten en op herstel van de communicatieverbindingen met
Xinjiang, zodat uit neutrale bron zou kunnen worden vernomen wat zich
aldaar afspeelde. Verder heeft Nederland er op aangedrongen dat de
Chinese regering internationale normen in acht neemt bij de vervolging
van personen die geweld hebben gebruikt en, indien zij schuldig worden
bevonden, proportionele straffen oplegt. De EU heeft op dezelfde dag
een verklaring uitgegeven waarin de Chinese regering onder andere werd
opgeroepen de gedetineerden een eerlijk proces te geven en de
communicatieverbindingen met Xinjiang te herstellen.
Naar aanleiding van de ongeregeldheden in Tibet (maart 2008) en
Xinjiang (juli 2009) werd in 2009 een aantal doodvonnissen
uitgesproken en voltrokken. De EU publiceerde verklaringen naar
aanleiding van de executies van twee Tibetanen eind oktober 2009 en de
executies van acht Oeigoeren en een Han-Chinees begin november 2009.
In deze verklaringen veroordeelde de EU deze executies, vroeg
omzetting van alle doodvonnissen in gevangenisstraffen voor anderen
die bij de ongeregeldheden betrokken waren en riep de EU China op de
doodstraf af te schaffen. Ook is gewezen op het belang van een eerlijk
proces, conform internationale normen. Een woordvoerder van het
Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken kwalificeerde de
verklaringen als inmenging in binnenlandse aangelegenheden. Eerder dat
jaar had de EU over deze zaken gedemarcheerd.
Wel heeft China aangegeven de toepassing van de doodstraf te willen
verminderen en het heeft daartoe ook maatregelen genomen, maar China
is nog niet bereid tot afschaffing.
De dialoog met China over vrijheid van religie kreeg een nieuwe impuls
door een congres georganiseerd door de Vrije Universiteit "Religion
and Society" waar ongeveer 40 politici, wetenschappers en geestelijken
uit China, Turkije, Zuid-Afrika en Nederland van gedachten wisselden
over de rol van godsdienst in de samenleving. Viceminister Jiang van
de State Administration for Religious Affairs en een grote delegatie
vertegenwoordigden China. De deelnemers hebben een netwerk opgezet en
verder is afgesproken dat vervolgbijeenkomsten zullen plaatsvinden. Ik
juich van harte toe dat het maatschappelijk middenveld deze dialoog
aangaat en heb dit initiatief dan ook graag gefaciliteerd. Minister
Hirsch Ballin van Justitie verzorgde een inleiding. Namens het
ministerie van Buitenlandse Zaken nam de mensenrechtenambassadeur deel
aan een groot deel van de conferentie.
Twee medewerkers van de ambassade brachten in oktober vorig jaar een
bezoek aan Tibet (Lhasa en Shigatse). Voor het laatst had de ambassade
toestemming gehad voor een bezoek aan Tibet in de zomer van 2008. Ter
plekke kon worden geconstateerd dat in Lhasa op strategische plaatsen
en langs uitvalswegen politieposten zijn ingericht. Lokaal mobiel
telefoonverkeer was mogelijk, maar contacten met het buitenland niet.
Voor zover waarneembaar, leek het dagelijkse leven in Lhasa, afgezien
van de zichtbare en alom aanwezige controle, weer zijn gewone gang te
gaan. Ook werden een aantal projecten bezocht voor het behoud van de
Tibetaanse taal en cultuur die met Nederlandse financiering worden
uitgevoerd.
In een gesprek met een functionaris van het Buitenlandse Zakenkantoor
van de regio Tibet werden de Nederlandse zorgpunten overgebracht ten
aanzien van de vrijheid van religie, vrijheid van meningsuiting,
positie van minderheden in China en de procesgang. Desgevraagd gaf
deze functionaris aan niet op de hoogte te zijn van details inzake
processen tegen verdachten die betrokken waren bij ongeregeldheden in
maart 2008.
Op 20 november 2009 voerde de EU-troika de mensenrechtendialoog met
China. In de dialoog bracht de EU een breed scala van onderwerpen op:
ratificatie van het BuPo-verdrag, de vrijheid van meningsuiting, de
positie van mensenrechtenverdedigers, de doodstraf, diverse aspecten
van de rechtsstaat, vrijheid van religie en culturele en religieuze
vrijheid in Tibet en Xinjiang. De dialoog werd zoals gebruikelijk
voorafgegaan door wetenschappelijke seminars waaraan NGO's deelnamen.
Voor de seminars waren als thema's gekozen `toegang tot het recht' en
`mensenrechten en de mondiale economische crisis'. Verder zijn
mensenrechten aan de orde geweest tijdens de EU-China Top.
In het algemeen overleg van 18 juni 2009 heb ik toegezegd de Kamer te
informeren over de reactie van de Chinese autoriteiten op de lijst van
mensenrechtenverdedigers die door de Nederlandse
mensenrechtenambassadeur in januari 2009 was overhandigd.Op 20
november jl., tijdens de EU-China mensenrechtendialoog, ontving de EU
een schriftelijke reactie van China op zowel de EU-lijst van
mensenrechtenverdedigers die onder Tsjechisch voorzitterschap was
opgesteld als op een deel van de lijst overhandigd tijdens het Zweedse
voorzitterschap. Over 8 van de 12 personen genoemd op de Nederlandse
lijst van mensenrechtenverdedigers is zodoende recente informatie
beschikbaar. Uit doorgaans betrouwbare bronnen is vernomen dat twee
personen over wie van de Chinese autoriteiten geen nieuwe informatie
is ontvangen, zouden zijn vrijgelaten. De resterende twee anderen zijn
opgenomen in de meest recente EU-lijst.
In 2008 nam Liu Xiaobo het initiatief tot het Charta 08, waarin werd
aangedrongen op politieke hervormingen. Charta 08 werd door honderden
mensen ondertekend. Begin december 2008 werd de heer Liu, mede naar
aanleiding van zijn betrokkenheid bij Charta 08, gearresteerd. De EU
heeft diverse malen navraag gedaan over zijn situatie en in december
2008, in juni en december 2009 verklaringen uitgegeven, waarin onder
andere opheldering werd gevraagd over de redenen voor zijn arrestatie
en werd aangedrongen op respect voor de vrijheid van meningsuiting en
op zijn vrijlating. Liu Xiaobo werd op 25 december 2009 veroordeeld
tot 11 jaar gevangenisstraf en 2 jaar ontneming van zijn politieke
rechten. Daags na zijn veroordeling gaf de EU een verklaring uit
waarin bezorgdheid werd uitgesproken over de vrijheid van
meningsuiting en het recht op een eerlijk proces in China. Diplomaten
die het proces wilden bijwonen, waaronder ook een medewerker van de
Nederlandse ambassade, werden door de autoriteiten niet toegelaten tot
de rechtszaal.
Ook in 2009 heeft de ambassade in Peking regelmatig, zowel direct als
indirect, contacten onderhouden met diverse mensenrechtenverdedigers
in China, waaronder advocaten.
In antwoord op schriftelijke vragen van de heer Voordewind zegde ik
toe dat de Chinese autoriteiten zou worden gevraagd hoe de wettelijke
vereisten ten aanzien van de vrijwilligheid van orgaandonaties worden
nageleefd. Deze vraag is op hoog ambtelijk niveau voorgelegd aan het
Chinese ministerie van Gezondheidszorg. Daarbij is gebleken dat de
Chinese autoriteiten van mening zijn dat vrijwilligheid het
uitgangspunt moet zijn voor het systeem voor orgaandonaties. Zij
erkennen dat het huidige systeem gebrekkig functioneert. Het
ministerie wil het toezicht intensiveren, waarbij de bestaande
decentralisatie naar provinciaal niveau zal moeten worden
gerespecteerd. De grootste uitdaging voor de autoriteiten is de
bereidheid onder de bevolking om organen te doneren, aanzienlijk te
vergroten. Dat zou de prikkels tot ongewenst gedrag kunnen
verminderen. Het verschil tussen vraag en aanbod van organen is in
China bijzonder groot.
In 2009 zijn het programma voor versterking van de rechtsstaat en het
programma voor behoud van de Tibetaanse taal en cultuur voortgezet. De
gespannen situatie in Tibetaanse gebieden maakt het werk van
non-gouvernementele organisaties moeilijk, met name van buitenlandse
organisaties.
Vanwege het twintigjarige bestaan van het Internationale Verdrag van
de Rechten van het Kind, besteedde de ambassade op de internationale
mensenrechtendag aandacht hieraan door een bezoek te brengen aan een
school voor (verweesde) straatkinderen welke tevens fungeert als
opvanghuis. De school komt op voor de rechten van deze kinderen door
hen een thuis te bieden en een perspectief op een betere toekomst. De
ambassade stond met de docenten en kinderen stil bij het belang van
dit initiatief. Aangezien de school geen financiering van
overheidswege ontvangt, en volledig afhankelijk is van vrijwilligers
en giften, leverde de ambassade een financiële bijdrage o.a. voor de
aankoop van voedsel voor de kinderen gedurende de winter.
Geconstateerd kan worden dat de Chinese regering zich in toenemende
mate assertief opstelt ten aanzien van westerse kritiek op de
mensenrechtensituatie in China. Een woordvoerder van het Chinese
ministerie van Buitenlandse Zaken betitelde de EU verklaringen over
doodstraffen en executies als inmenging in binnenlandse
aangelegenheden. In de EU-China mensenrechtendialoog wordt de toon
harder. China benadrukt steeds meer dat het niet de les gelezen wil
worden en dat de dialoog op voet van gelijkheid en op basis van
wederzijds respect voor elkaars politieke systeem dient te worden
gevoerd. China meent dat het eigen systeem waardevol is. China is
bovendien goed in staat buitenlandse druk te weerstaan. Dit pleit eens
te meer voor een kritisch-constructieve houding jegens China, zoals
die ten grondslag ligt aan mijn beleid. In overleg met de Chinese
autoriteiten wordt gezocht naar een geschikte datum voor bilaterale
mensenrechtenconsultaties.
Bilaterale relatie met China
Het lid mw. Peters heeft in het algemeen overleg van 18 juni jl. een
aantal vragen gesteld over mogelijkheden voor samenwerking tussen
Nederland en China. In de beleidsnotitie China (Kamerstuk 29 234 nr.
48) is een aantal samenwerkingsthema's benoemd, uitgaande van de
Nederlandse wens te komen tot een stabiel, welvarend, verantwoordelijk
en duurzaam China. Samenwerking zal gericht moeten zijn op terreinen
waar Nederland iets te bieden heeft aan China. De invulling van de
samenwerking met China is bovendien niet iets van de overheid alleen;
dat vereist ook een inspanning van het bedrijfsleven, maatschappelijke
organisaties en kennisinstellingen. Voorgaande gezichtspunten zijn
leidend voor wat betreft de suggesties die mw. Peters heeft gedaan.
Mw. Peters noemde onder andere samenwerking op het vlak van
vredesmissies en wees er verder op dat China wat betreft regionale
kwesties een interessante positie heeft ten aanzien van landen waar
Nederland zelf weinig contacten mee heeft, zoals Noord-Korea, Birma,
Iran en Pakistan. Zij vroeg of wij de dialoog met China kunnen
gebruiken om die landen beter te leren kennen.
De contacten met China over vredesmissies en over de genoemde landen
kunnen het begrip voor elkaars standpunt vergroten en deze wellicht
nader tot elkaar brengen. Geconstateerd kan worden dat de Chinese en
Nederlandse visies op vredesmissies en de situatie in Noord-Korea,
Birma, Iran en Pakistan niet altijd overeenkomen.
In de eerdergenoemde brief over de internationale oriëntatie van China
ben ik al ingegaan op de Chinese visie op een aantal van deze
vraagstukken. In het kader van het debat over de hervorming van de
Verenigde Naties heeft China een aantal voorstellen gedaan voor een
effectievere en meer coherente inzet van VN-vredesmissies. Deze
voorstellen lijken voor een deel aan te sluiten bij de Nederlandse
ideeën voor hervorming van VN-vredesmissies en kunnen derhalve
aanknopingspunten bieden voor een nadere gedachtewisseling met China.
Op hoog ambtelijk niveau vinden jaarlijks bilaterale consultaties
plaats, waarbij de inzet van VN-vredesmissies en de situatie in
genoemde landen regelmatig op de agenda staan. Naast deze bilaterale
contacten voert ook de EU dergelijke dialogen met China op
verschillende niveaus. Daarnaast kunnen deze onderwerpen aan de orde
komen in de reguliere contacten die de Nederlandse ambassade in Peking
onderhoudt met het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken.
Het Nederlandse commando over de EU-operatie Atalanta voor de
bestrijding van piraterij voor de kust van Somalië was aanleiding tot
contacten op hoog niveau tussen Nederlandse en Chinese militairen. Op
22 en 23 november 2009 zijn stafofficieren van Atalanta uitgewisseld
met het Chinese vlootverband dat in de Golf van Aden actief is.
Hierbij is kennis en ervaring over maritieme operaties gedeeld.
In de aanloop naar de Toetsingsconferentie van het
Non-Proliferatieverdrag in mei 2010 staan de thema's non-proliferatie,
wapenbeheersing en ontwapening hoog op de internationale agenda. In
dat kader streeft Nederland naar een nadrukkelijker dialoog met China
op deze thema's. De Nederlandse ambassade in Peking is voornemens in
2010 in Peking een seminar over non-proliferatie en ontwapening te
organiseren. Deze dialoog en het seminar beogen een beter inzicht te
krijgen in de discussies die in China over dit soort thema's worden
gevoerd.
Wat betreft samenwerking op het gebied van klimaat zal Nederland tot
en met 2012 circa EUR200 miljoen besteden aan emissiereducties uit
duurzame projecten in China via het Clean Development Mechanism. Deze
projecten dragen onder andere bij aan verspreiding en overdracht van
bestaande schone technologieën. China is zeer geïnteresseerd in
samenwerking op het gebied van onderzoek, ontwikkeling en demonstratie
van klimaattechnologieën. China is al een wereldleider voor sommige
schone technologieën en concepten, zoals zonne-energie, eco-cities en
koolstofarme ontwikkeling van de economie. Nederland zou daarom ook
van China kunnen leren en heeft baat bij het verder versterken van de
samenwerking via innovatieve kanalen. Ook na de Klimaattop in
Kopenhagen zal gewerkt worden aan het verder engageren van China in de
mondiale aanpak van het klimaatprobleem door middel van bilaterale
samenwerkingsverbanden en ondersteuning van innovatieve Nederlandse
bedrijven.
Mw. Peters vroeg verder naar de wetenschappelijke samenwerking tussen
Nederland en China. Deze samenwerking bestaat al bijna 30 jaar. Eind
2008 heeft toenmalig minister Plasterk tijdens zijn bezoek aan China
vier Memoranda of Understanding getekend om deze samenwerking te
vernieuwen. In dit kader voeren de Koninklijke Nederlandse Akademie
van Wetenschappen en de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk
Onderzoek met Chinese organisaties diverse programma's uit, zoals het
Programme Strategic Scientific Alliances (PSA) en het Joint Scientific
Thematic Research Programme (JSTP), die tot doel hebben de duurzame
samenwerking tussen Nederlandse en Chinese wetenschappers te
bevorderen. In september jl. is een Memorandum of Understanding
ondertekend over het aantrekken van Chinese studenten die in Nederland
willen promoveren, waarmee onder meer in een deel van de Nederlandse
behoefte aan getalenteerde kenniswerkers kan worden voorzien. Op de
ambassade in Peking is het Technisch Wetenschappelijk Attaché
(TWA)-netwerk vertegenwoordigd dat deze samenwerking tussen
Nederlandse en Chinese organisaties faciliteert. In 2010 zal dit
TWA-netwerk worden versterkt met een extra attaché die de
ondersteuning en uitvoering van deze programma's en nieuw op te zetten
wetenschappelijke samenwerkingsverbanden met China op zich zal nemen.
De Minister van Buitenlandse Zaken,
Drs. M.J.M. Verhagen
Bijlage
* Bijlage
PDF bestand - 143 Kb
Ministerie van Buitenlandse Zaken