3
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland
Tussenevaluatie
Datum 20 november 2009
Status Definitief
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
Colofon
Uitgegeven door Rijkswaterstaat Zeeland
Informatie mr. R.J. (Rein) van der Kluit
Telefoon drs. C.A. (Karin) Meijer
Fax 0118-622205
Uitgevoerd door -
Opmaak ing. A. (Abram) de Pagter
Datum December 2009
Status Definitief
Versienummer 1.0
Pagina 4 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
Inhoud
Samenvatting 8
1 Inleiding 10
1.1 Aanleiding van de opdracht 10
1.2 Opdracht 10
2 Leeswijzer 12
3 Modernisering Objectbediening Zeeland 13
3.1 Doel 13
3.2 Context 13
3.3 Technische scope 13
3.4 Bevoegd en bekwaam personeel 14
3.5 Proeftuin voor Nederland 14
4 Aanpak van de evaluatie 16
4.1 Organisatie 16
4.2 Uitgangspunten 16
4.3 Onderzoeken 17
5 Techniek 19
5.1 Nautische Centrale Neeltje Jans 19
5.2 Bedieningssysteem 19
5.3 Camerabeelden 21
5.4 Storingen 22
5.5 Onderhoud 23
5.6 De beleving van de operator 23
6 Veiligheid en beveiliging 25
6.1 Veilig bedieningssysteem 25
6.2 Schutten 25
6.3 Veiligheid op het object 27
7 Bedieningsorganisatie 30
7.1 Verandering van organisatie en van functie 30
7.2 Beleving van de operator 32
7.3 Opleidingen worden vernieuwd 33
7.4 Lerende organisatie 34
8 Dienstverlening 35
8.1 2009 was een druk jaar 35
8.2 24-uurs bediening moet nog meer bekend worden 35
8.3 Snelheid 36
8.4 Bruikbaarheid van het object 37
9 Conclusies en aanbevelingen 38
9.1 Conclusies 38
Pagina 5 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
9.2 Aanbevelingen 39
Bijlage A De werkgroep 40
Bijlage B Storingen 41
Bijlage C Uitkomsten enquête Dienst Verkeer en Scheepvaart (DVS) 42
Bijlage D Lijst met afkortingen 45
Pagina 6 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
Pagina 7 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
Samenvatting
Op dit moment is het project Modernisering Objectbediening Zeeland (MOBZ) in
uitvoering. MOBZ past de sluizen in Zeeland aan van objectbediening naar
corridorbediening. De bediening van alle sluizen en bruggen in beheer bij
Rijkswaterstaat Zeeland wordt hiertoe op afstand geclusterd in nautische centrales.
MOBZ is bestempeld als een voorloopproject en dit betekent dat ervaringen uit dit
project worden gebruikt om een landelijke standaard te ontwikkelen. Niet alleen
voor de techniek, maar ook voor de veranderingen in de bedieningsorganisatie.
De Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat heeft in juli 2008 gevraagd het
project MOBZ te evalueren en de invloed van de bediening op afstand op onder
andere bedieningsorganisatie, de vaarweggebruikers en veiligheid te onderzoeken.
Hierop heeft de Hoofdingenieur Directeur van Rijkswaterstaat Zeeland een
werkgroep aangesteld om deze evaluatie uit te voeren.
De realisatie van het project MOBZ bestaat uit drie fasen. De eerste fase werd begin
2009 afgerond en dit betekent dat sinds die tijd vier kleine recreatiesluizen op
afstand worden bediend. Deze sluizen worden nu in tegenstelling tot vóór bediening
op afstand 24 uur per dag bediend.
In antwoord op de vraag van de Staatssecretaris is direct hierop, om de
maatgevende periode van 2009 nog te kunnen evalueren, met de evaluatie gestart.
Op dat moment was het bedieningssysteem gebruiksklaar en was veilige bediening
op afstand mogelijk. Daarna werd nog gewerkt aan het oplossen van restpunten. De
evaluatie is tot 1 september 2009 uitgevoerd.
De evaluatie is opgedeeld in drie onderzoeken. Ten eerste is een feitenonderzoek
uitgevoerd naar de feitelijke gegevens rond het project en de gevolgen van
bediening op afstand voor de gebruiker. Ten tweede een belevingsonderzoek in de
bedieningsorganisatie. Tenslotte is de tevredenheid van de vaarweggebruiker
onderzocht. Een onderzoek in een overgangsperiode heeft tot gevolg dat op
sommige vlakken nog geen representatieve data beschikbaar zijn. Bovendien kan
het beeld gekleurd zijn door de overgangsfase van het project.
Zowel de realisatie van de technische aanpassingen als de aanpassingen van de
organisatie is gedegen aangepakt. Er is veel aandacht geweest voor de onderlinge
invloed van deze trajecten op elkaar. Hierdoor zijn de medewerkers nauw betrokken
in de ontwerpfase van de techniek.
De belangrijkste conclusie van de werkgroep is dat met de bediening op afstand van
de vier kleine sluizen feitelijk niet veel veranderd is aan de bestaande situatie. De
operators van de sluizen werken in een team verder weg van het te bedienen
object. Dit heeft gevolgen voor de werkomstandigheden van de medewerkers en
voor het gevoel wat de vaarweggebruiker heeft tijdens de bediening. De
betrouwbaarheid van de techniek is hierin van groter belang dan voorheen.
Technische onvolkomenheden in de eerste periode na de overgang hebben daarom
een negatieve invloed gehad. Hierbij is de veiligheid te allen tijde geborgd door
Pagina 8 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
goede procedures en een veilig bedieningssysteem. De algemene indruk is dat zowel
de operator als de gebruiker tevreden en positief is over de nieuwe situatie.
Pagina 9 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
1 Inleiding
1.1 Aanleiding van de opdracht
De bediening van bruggen en sluizen in beheer van Rijkswaterstaat Zeeland wordt
op dit moment gemoderniseerd in het project MOBZ. Deze modernisering betekent
vooral dat deze objecten in het vervolg op afstand zullen worden bediend vanuit
twee nautische centrales. Met de overgang naar bediening op afstand wordt, voor
de sluizen waar dit nog niet het geval was, de bedieningstijd verlengd naar 24 uur.
De realisatie van dit project is verdeeld in drie fasen. De eerste fase betreft de
realisatie van bediening op afstand van de vier kleinste sluizen in Zeeland. Deze
fase is inmiddels afgerond en dat betekent dat deze sluizen sinds begin 2009 op
afstand bediend worden vanuit de Nautische Centrale Neeltje-Jans in het
ir. J.W. Tops-huis.
De bediening op afstand van sluizen en bruggen van Rijkswaterstaat staat breed in
de belangstelling. De vaste Kamercommissie Verkeer en Waterstaat van de Tweede
Kamer (commissie V&W) heeft de Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat
gevraagd of bediening op afstand op belangrijke aspecten wel hetzelfde niveau haalt
als plaatselijke bediening. Hierop heeft de Staatssecretaris toegezegd de bediening
op afstand van de kleine sluizen te evalueren.
1.2 Opdracht
Rijkswaterstaat Zeeland heeft opdracht gekregen de bediening op afstand van de
kleine sluizen van MOBZ te evalueren. De opdrachtomschrijving is verwoord in het
antwoord van de Staatssecretaris op de vragen van de commissie V&W. Dit luidt als
volgt.
"De invoering van bedienen op afstand van uit de nieuwe bediencentrale Maas-Zuid
in Limburg en de Nautische Centrales Neeltje-Jans en Terneuzen in Zeeland zal aan
de hand van de volgende criteria geëvalueerd worden:
· tevredenheid van de vaarweggebruikers;
· tevredenheid en werkbelasting bedienend personeel;
· afwikkelingsniveau en snelheid van de afhandeling van het scheepvaartverkeer;
· nautische veiligheid op basis van een analyse van eventuele incidenten;
· beveiliging van de objecten in relatie tot toegankelijkheid voor schippers, nautisch
personeel en hulpdiensten;
· aantal en aard van eventuele (technische) storingen gerelateerd aan het bedienen
op afstand;
· feitelijke exploitatiekosten en besparingen."
De evaluatieresultaten zullen benut worden voor hierna te realiseren
bediencentrales, maar kunnen ook aanleiding zijn om bestaande bediencentrales
en/of werkprocessen aan te passen."
In deze tussen evaluatie wordt nog niet gerapporteerd over de feitelijke
exploitatiekosten en besparingen. De bediening op afstand van de kleine sluizen is
onderdeel van het project waarbij alle sluizen en bruggen onder beheer van
Rijkswaterstaat Zeeland op afstand worden bediend. Alleen de bediening op afstand
Pagina 10 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
van de kleine sluizen verdient zich nog niet terug omdat in deze fase kosten zijn
gemaakt voor de volgende fasen. Bijvoorbeeld de bouw van de bedieningscentrale,
de aanleg van een multi-inzetbaar glasvezelnetwerk en opleidingskosten.
Rijkswaterstaat wil de investering van de bediening op afstand van alle objecten in
Zeeland binnen 10 jaar terugverdienen. Dit wordt goed bewaakt binnen het
projectteam en zal volgens de huidige prognoses gerealiseerd worden. De
investering verdient zichzelf terug doordat er straks met minder medewerkers
bediend wordt. En heeft als maatschappelijke bate een 24 uur bediening op alle
sluizen en het mogelijk maken van corridorgericht verkeersmanagement.
Pagina 11 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
2 Leeswijzer
In dit document wordt de evaluatie van bediening op afstand van de kleine objecten
in Zeeland gerapporteerd. Alvorens op de inhoud van de evaluatie in te gaan wordt
in hoofdstuk 3 kort beschreven wat het project MOBZ inhoudt. In hoofdstuk 4 wordt
de aanpak van de evaluatie beschreven. Vervolgens begint in hoofdstuk 5 de
inhoudelijke evaluatie.
Een belangrijke doelstelling van het project MOBZ is het optimaliseren van de
bedieningsorganisatie. Hiervoor is deze organisatie drastisch gewijzigd. Voorafgaand
aan deze veranderingen zijn technische aanpassingen van de bedieningsinstallatie
gerealiseerd. Deze technische aanpassingen hebben invloed op de veiligheid. De
hoofdstukken Techniek (5) en Veiligheid en beveiliging (6) komen daarom als eerste
aan bod.
Vervolgens worden de veranderingen in de bedieningsorganisatie geëvalueerd. Hier
wordt ingegaan op het veranderingstraject van de operators, de huidige
werkomstandigheden en wordt uitvoerig ingegaan op de beleving van de bedienaars
van hun huidige werk.
Alle veranderingen, zowel de technische als de organisatorische veranderingen
hebben gevolgen voor de dienstverlening. Dit komt in hoofdstuk 8 aan bod. In dit
hoofdstuk speelt het tevredenheidsonderzoek onder de vaarweggebruikers een
grote rol. Maar in dit kader wordt ook ingegaan op wat de medewerkers van de
dienstverlening vinden.
De conclusies en aanbevelingen zijn opgenomen in hoofdstuk 9.
Pagina 12 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
3 Modernisering Objectbediening Zeeland
3.1 Doel
Het doel van het project Modernisering Objecten Bediening Zeeland (MOBZ) is
invulling geven aan publieksgericht en corridorgericht verkeersmanagement. MOBZ
spitst zich toe op de realisatie van een doelmatige en professionele bediening van
sluizen en bruggen. Concreet komt het erop neer dat in het project een 24-uurs
bediening van sluizen en bruggen in beheer bij Rijkswaterstaat Zeeland gerealiseerd
wordt vanuit de Nautische Centrale Neeltje Jans in het ir. J.W. Tops-huis en de
Nautische Centrale Terneuzen.
3.2 Context
Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van rijkswateren
en verantwoordelijk voor een veilige en vlotte doorvaart van verkeer op
rijkswateren. Verkeersmanagement is daarbij één van de instrumenten om de
infrastructuur optimaal te benutten en de veiligheid op en langs het water te
garanderen. Tot 2020 wordt een toename van het goederenvoer over water,
waaronder een verdubbeling van het containervervoer, voorzien. De recreatievaart
zal licht toenemen waarbij wordt verwacht dat het recreatieseizoen langer zal
worden. Op een aantal routes zullen vaarweggebruikers/belanghebbenden nauw
moeten afstemmen en samenwerken met netwerkpartners om betrouwbare
reistijden en (nog) veilige(re) vaart te garanderen. Rijkswaterstaat heeft de ambitie
om in 2020 toonaangevend te zijn op het gebied van verkeersmanagement.
Publieksgericht werken is daarbij een belangrijk uitgangspunt. Kenmerk van
verkeersmanagement is de corridorgerichte aanpak in een internationale context.
Bediening op afstand is een instrument voor verkeersmanagement dat wordt ingezet
om op efficiënte wijze de bereikbaarheid over water te verbeteren, het
serviceniveau te verhogen en meer betrouwbare reistijden te realiseren. De
verbetering in het serviceniveau voor de beroeps- en recreatievaart houdt in dat
7x24 uurbediening op alle hoofdvaarwegen gerealiseerd kan worden. Hierdoor is
minder inzet van personeel nodig, met lagere kosten als gevolg.
3.3 Technische scope
De bediening van alle sluizen en bruggen in beheer bij Rijkswaterstaat Zeeland
wordt geclusterd in twee nautische centrales. Begin 2008 is gestart met de realisatie
van bediening op afstand.
Vanaf maart 2009 worden de Zandkreeksluis, Grevelingensluis, Bergsediepsluis en
de Roompotsluis bediend vanuit een Nautische Centrale. De nieuwe centrale is
gevestigd in het ir. J.W. Tops-huis op het voormalige werkeiland Neeltje Jans.
Hierna staat de ombouw van de Sluizen Hansweert, de Kreekraksluizen en de
Krammersluizen, inclusief de bruggen over het Kanaal door Zuid-Beveland op het
programma.
De sluizen en bruggen in Terneuzen en de bruggen bij Sluiskil en Sas van Gent
zullen in de laatste fase van het project op afstand bediend worden maar dan vanuit
de Nautische Centrale Terneuzen. Deze centrale wordt gevestigd in de huidige
verkeersbegeleidingscentrale Terneuzen.
Pagina 13 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
De realisatie van bediening op afstand valt op onderdelen samen met het uitvoeren
van groot onderhoud van de objecten. Om de gevolgen van de werkzaamheden voor
de gebruiker te minimaliseren wordt dit onderhoud meegenomen in het project
MOBZ. Tevens werkt deze gebundelde aanpak kostenbesparend.
Figuur 3.1
De nautische centrales en
de objecten voor bediening
op afstand
3.4 Bevoegd en bekwaam personeel
Het project heeft gevolgen voor de organisatie van bediening van bruggen en
sluizen in Zeeland. Behalve de veranderingen aan de technische kant van de
bediening verandert ook het werk van de mensen die als sluis- of brugwachter
werkzaam zijn.
Er zijn extra eisen gesteld aan de vaardigheden en competenties van de
medewerkers. Men heeft bijvoorbeeld moeten leren meerdere objecten naast elkaar
te bedienen. Ook is men niet meer fysiek op de brug of sluis aanwezig. Voor MOBZ
is een leertraject samengesteld dat de bedienaars helpt hun functie in de nieuwe
vorm goed uit te kunnen voeren.
3.5 Proeftuin voor Nederland
Bediening op afstand is één van de speerpunten van verkeersmanagement. Het
toepassen van bediening op afstand van objecten zal in de periode tot 2012 een
belangrijke rol spelen om de servicetijden van objecten op corridorniveau op elkaar
te laten aansluiten en toe te groeien naar volcontinu bediening.
MOBZ is benoemd als voorloopproject. Dat betekent dat oplossingen rond
bedieningstechniek,- automatisering, werkwijze, bedieningsrelatie mens-machine,
Pagina 14 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
ontwikkeling medewerkers, projectaanpak, aanpak verandering- en leertraject
gebruikt zullen worden om de landelijke standaard voor Rijkswaterstaat te bepalen.
De ervaringen en leerpunten uit MOBZ worden zo toegepast in toekomstige
projecten.
Pagina 15 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
4 Aanpak van de evaluatie
4.1 Organisatie
4.1.1 Opdrachtgever
Na de opdracht van de Staatssecretaris om de bediening op afstand van de kleine
sluizen te evalueren is hiervoor een plan van aanpak opgesteld. Dit plan van aanpak
is in maart 2009 vastgesteld door de Hoofd Ingenieur Directeur van Rijkswaterstaat
Zeeland (mr. R.J. van der Kluit), de Opdrachtgever voor de evaluatie.
4.1.2 Adviescommissie
Na het gereedkomen van het plan van aanpak is door de Opdrachtgever een
adviescommissie ingesteld. De taak van de commissie is de kwaliteit van de
evaluatie borgen. De commissie toetst de rapportage op gedegenheid, inhoudelijke
kwaliteit en onafhankelijkheid. De adviescommissie heeft de volgende leden:
· Dhr. P. IJssels, burgemeester van de gemeente Gorinchem;
· Dr. Ir. F.H.M. van de Ven, werkzaam bij Deltares en universitair hoofddocent bij
de Technische Universiteit Delft faculteit Civiele techniek;
· Mevr. T.A. van der Sluijs MSc, Adviseur Dienst Verkeer & Scheepvaart, Afdeling
Verkeersmanagement Scheepvaart van Rijkswaterstaat (secretaris).
4.1.3 Werkgroep
De evaluatie is onder leiding van een projectleider uitgevoerd door een hiervoor
opgerichte werkgroep. De leden van de werkgroep staan vermeld in bijlage A.
4.2 Uitgangspunten
De evaluatie kent de volgende uitgangspunten:
· De kleine sluizen in Zeeland worden vooral gebruikt door de recreatievaart. De
zomerperiode is de drukste periode en daarom de meest relevante periode om te
evalueren.
· De referentiegegevens die specifiek voor de evaluatie nodig zijn, zijn na de
opdracht voor de evaluatie in 2009 verzameld. In 2008 is met de realisatie de
bediening op afstand van de kleine sluizen gestart. Gegevens die door bediening
op afstand in dat jaar zijn verstoord, worden niet gebruikt voor de evaluatie.
· In de evaluatie worden alleen referentiegegevens gebruikt die specifiek gelden
voor het betreffende object of een vergelijkbaar object in dezelfde regio.
· Betreffende de tevredenheid van gebruikers gaat het in deze evaluatie over de
vaarweggebruikers. De weggebruikers die de kleine sluizen kruisen, zijn niet bij
deze evaluatie betrokken. De reden hiervoor is dat de veranderingen geen
gevolgen hebben voor deze groep gebruikers, alle sluizen hebben een by-pass
voor het wegverkeer, met uitzondering van de kleinste sluis. Verder zijn de
vragen van de Staatssecretaris gericht op de vaarweggebruiker.
Pagina 16 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
De opdracht voor deze evaluatie is in juli 2008 gegeven door de Staatssecretaris en
aangenomen door het project. Op dat moment stond de overgang naar bediening op
afstand op 1 september 2008 in de planning. Deze datum is niet gehaald en de
overgang heeft plaatsgevonden op 2 maart 2009. Op dat moment was het
bedieningssysteem gebruiksklaar en was veilige bediening op afstand mogelijk. Na
deze overgang is echter nog wel gewerkt aan het oplossen van restpunten.
Bovendien kwamen in deze eerste periode mankementen aan het systeem aan het
licht, die moesten worden opgelost. Om de maatgevende periode van 2009 nog te
kunnen evalueren kon de evaluatie niet later starten dan direct in deze
overgangsperiode. Dit heeft tot gevolg dat op sommige vlakken van de evaluatie
nog geen representatieve data beschikbaar is. Bovendien kan het beeld gekleurd
zijn door de overgangsfase van het project en door kinderziektes in deze periode.
4.3 Onderzoeken
4.3.1 Feitenonderzoek
Het kwantitatief onderzoek bestaat uit de volgende onderdelen:
· Inventarisatie van passeertijden en verkeersbewegingen
· Onderzoek van bereikbaarheid en bruikbaarheid object
· Inventarisatie van calamiteitenprocedures
· Inventarisatie van aantal ongevallen en incidenten
· Inventarisatie van gezondheidscijfers
· Onderzoek van veranderingen in de organisatie, taken, verantwoordelijkheden en
opleidingen
· Inventarisatie van bedieningsprocedures en -protocollen
· Inventarisatie van aantal storingen en stremmingen
· Inventarisatie van technische scope
Deze onderzoeken zijn tot uiterlijk 1 september 2009 uitgevoerd. Een uitzondering
hierop is de inventarisatie van de verkeersbewegingen en het overzicht van de
storingen. De verkeersbewegingen zijn tot 14 september 2009 verzameld, de
storingen tot 18 november 2009.
4.3.2 Belevingsonderzoek operators
Om de evaluatievragen over de operationele organisatie te kunnen beantwoorden is
een belevingsonderzoek uitgevoerd. Het onderzoek is uitgevoerd door TNS NIPO
onder de (hoofd)operators die op dit moment op afstand bedienen vanaf de nieuwe
nautische centrale in het ir. J.W. Tops-huis. In het onderzoek is ingegaan op de
beleving van de operationele organisatie op onderdelen die aansluiten op de vragen
van de Staatssecretaris. Dit om inzicht te krijgen hoe operators de veranderingen
beleven op criteria als:
· nautische veiligheid voor vaarweggebruikers en medewerkers, waaronder de
beveiliging en toegankelijkheid van de onbemande complexen bij calamiteiten en
de storingsgevoeligheid van de afstandsbediening;
· de efficiency van de afwikkeling en snelheid van scheepvaartverkeer;
· overige dienstverlening aan vaarweggebruikers, waaronder de communicatie;
· de beleving van operators van het project qua uitvoering (en doelstellingen);
· werkbeleving voor de operators zelf; hoe beleven zij het verandertraject en de
nieuwe situatie qua werkprocessen en werkbelasting.
Pagina 17 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
Op dit moment werken 21 operators (14 operators en 7 hoofdoperators) in de
Nautische Centrale Neeltje Jans in het ir. J.W. Tops-huis. Het belevingsonderzoek is
op 5 en 7 augustus 2009 uitgevoerd door het houden van individuele
vraaggesprekken met 11 operators.
De gesprekken zijn gevoerd door twee interviewers. Volgens hen was de sfeer
tijdens de gesprekken prettig. De (hoofd)operators leken op hun gemak tijdens de
gesprekken en bereid om een open en eerlijk gesprek te voeren. Ze leken het leuk
te vinden om over hun werk te vertellen. Men had ook geen schroom om kritische
commentaren te geven, overigens vanuit een betrokkenheid met het werk.
4.3.3 Tevredenheidsonderzoek gebruikers
Om de tevredenheid van de vaarweggebruikers te onderzoeken is gebruik gemaakt
van het landelijk tevredenheidsonderzoek dat door Rijkswaterstaat periodiek wordt
uitgevoerd. Speciaal voor de evaluatie zijn de landelijke vragen aangevuld met voor
de evaluatie relevante vragen. Dit onderzoek is uitgevoerd in juli en augustus 2009.
Pagina 18 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
5 Techniek
5.1 Nautische Centrale Neeltje Jans
De nieuwe nautische centrale is gerealiseerd op de 3e en 4e verdieping van het
bestaande ir. J.W. Tops-huis. Op de 4e verdieping zijn technische ruimtes
gerealiseerd, op de 3e verdieping zijn de bedieningsruimte en overige facilitaire
ruimtes gerealiseerd.
Om het bedienend personeel optimaal te voorzien, in het bijzonder wegens de 24-
uurs ploegendienst, en tevens te voldoen aan de huidige ARBO-regelgeving zijn de
volgende facilitaire ruimtes gecreëerd:
· Toiletruimtes en douches;
· Kleedruimte met persoonlijke bergruimte in lockers;
· Rookruimte;
· Vergaderzaal / lounge;
· Ontvangstruimte met enkele zitjes.
De ruimtes zijn door een interieurontwerper met inspraak van het bedienend
personeel doelmatig ingericht met afgestemde kleurstelling en inrichting.
5.2 Bedieningssysteem
Bij de realisatie van bediening op afstand zijn de oude bedieningslessenaars
vervangen door nieuwe uniforme bedienlessenaars. De bedienlessenaar is voorzien
van beeldschermen voor de uitvoering van de bedieningstaken, het weergeven van
alle videobeelden van de sluiscomplexen en de verwerking van
scheepvaartgegevens in het IVS90-systeem1.
Verder zijn op de bedienlessenaar de nodige communicatievoorzieningen aanwezig
zoals telefoon, intercom en marifoon.
In de nautische centrale zijn de bedienlessenaars zodanig samengevoegd dat op één
werkplek twee objecten (sluiskolken) bediend kunnen worden; een zogenaamde
"duo-werkplek". Om de samenwerking tussen operators mogelijk te maken zijn duo-
werkplekken in een halve cirkel geplaatst; een zogenaamd "cluster". Bij de eerste
inrichting van de nautische centrale zijn twee clusters van 3 duo-werkplekken
gerealiseerd. Verder is in de bedieningsruimte naast de genoemde clusters een
werkplek gerealiseerd voor de hoofdoperator en een separate werkplek voor
administratieve werkzaamheden.
Het technisch concept is flexibel opgezet wat wil zeggen dat op elke werkplek (na
een aanlog-procedure) elke sluis bediend kan worden.
1 Het Informatie- en Volgsysteem voor de Scheepvaart (IVS90) is een systeem waarin reis- en scheepsgegevens
(vertrekpunt, bestemming, route, diepgang, lading, gevaarlijke stoffen, aantal personen aan boord) worden
geregistreerd t.b.v. de veiligheid op het water en statistiek. Met behulp van de informatie uit het systeem kan in
geval van een calamiteit hulp doelgericht ingezet worden. De gegevens van een schip reizen met het schip mee en
zijn beschikbaar op sluizen, verkeersposten en bruggen. Deze gegevens worden ook gebruikt t.b.v. het vlot en veilig
schutten.
Pagina 19 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
Ook op de inmiddels verlaten sluisobjecten zijn nieuwe uniforme bedieningsplekken
geplaatst zodat in bijzondere situaties ook lokaal bediend kan worden op dezelfde
wijze als vanuit de Nautische Centrale. Het technische concept van de bediening is
zo opgezet dat op elke plaats in het netwerk elke sluis bediend kan worden.
Figuur 5.1
Een duo-werkplek in de
Nautische Centrale in het
ir. J.W. Tops-huis
Er is bij de realisatie van de nieuwe bedieningsplekken een sterke uniformering
doorgevoerd. Waar voorheen grote verschillen bestonden van conventionele
lessenaars met drukknoppen, stappen-knopbediening en deels
beeldschermbediening is nu alle bediening uitgevoerd met een vergelijkbare
gebruikersinterface. Een 100% uniforme bediening is echter onmogelijk. Dit komt
doordat de sluizen fysiek van elkaar verschillen. Bij de realisatie van bediening op
afstand van de grote objecten in Zeeland zal de landelijke MMI (Mens Machine
Interface) worden opgenomen in het bedieningssysteem. Op dat moment zullen ook
de huidige werkplekken worden aangepast aan deze doorontwikkelde MMI.
Omdat een radar niet tot de basisscope behoort van bediening op afstand van kleine
sluizen, is in het gerealiseerde systeem geen radarinstallatie opgenomen. Echter uit
de ervaring van de afgelopen maanden is gebleken dat een radar de
gebruiksvriendelijkheid en snelheid van de bediening ten goede kan komen. Daarom
wordt op dit moment gewerkt aan de implementatie van deze functionaliteit.
5.2.1 Simulator
Ter ondersteuning van de omscholing van de bedienaars om met het nieuwe
bedieningssysteem te gaan werken is een simulator gerealiseerd. In de simulator
wordt de echte werkomgeving van bruggen en sluizen in Zeeland waarheidsgetrouw
weergegeven. Zo kunnen praktijksituaties worden nagebootst op iedere brug of
Pagina 20 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
sluis. Elementen als het type scheepvaart, dag-nacht, de weersomstandigheden, het
getij en het scheepsaanbod kunnen worden beïnvloed om praktijksituaties
levensecht te maken.
Figuur 5.2
De waarheidsgetrouwe
beelden van de simulator
5.3 Camerabeelden
Om de vier kleine sluizen te bedienen zijn op basis van een onderzoek van TNO
(Organisatie voor Technisch- en Natuurwetenschappelijk Onderzoek) cameraplannen
opgesteld en gerealiseerd.
Het ontwerp is gemaakt op basis van algemene zichteisen voor kolken en bruggen.
Hiermee is het minimaal benodigde aantal camera's bepaald. Verder is rekening
gehouden met ergonomische aspecten zoals de oriëntatie van de camerabeelden die
overeen moet komen met de getoonde schematische weergave van het object in de
bedieninterface. De keuze voor lenzen en het al dan niet toepassen van bestaande
of nieuwe camera's is niet voorgeschreven maar is in het kader van de functionele
vraagspecificatie ter uitwerking aan de opdrachtnemer gelaten. In de oorspronkelijk
opzet van TNO waren geen beweegbare PTZ (Pan Tilt Zoom)-camera's opgenomen.
Deze zijn later wel toegevoegd op uitdrukkelijke wens van de operators, en wel
specifiek voor de naderingsgebieden. De opdrachtnemer heeft overigens zelf in de
ontwerpfase gekozen voor de toepassing van enkele PTZ-camera's per sluis om als
back-up camera te dienen voor verschillende vaste camera's. Verder heeft de
opdrachtnemer ervoor gekozen om alle bestaande camera's te vervangen door
nieuwe, om hiermee te voldoen aan de gevraagde beeldkwaliteit.
Als uitbreiding op deze cameraplannen zijn extra tests uitgevoerd in samenwerking
met het bedienend personeel, hetgeen heeft geresulteerd in het plaatsen van extra
camera's en het bijstellen van de theoretische cameraplannen. De oorspronkelijke
cameraplannen zijn geoptimaliseerd op basis van de praktijkervaring van de
operators. Bijvoorbeeld de mogelijkheid om een camerabeeld naar keuze te
vergroten in het bedieningsscherm.
Op de Zandkreeksluis is in mei 2008 een proef gestart met het `stitchen' (aan elkaar
naaien) van camerabeelden op een sluizencomplex. Dit is een primeur voor
Nederland. `Stitchen' is een techniek waarmee in een fractie van een seconde
camerabeelden aan elkaar gekoppeld worden en als één monitorbeeld worden
getoond. De realisatie van deze beelden is een landelijk pilottraject, dat op dit
moment nog verder geoptimaliseerd wordt.
Pagina 21 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
Figuur 5.3
Camerabeelden van de
Zandkreeksluis aan elkaar
"genaaid"
5.4 Storingen
Reeds tijdens de ombouw van lokale naar centrale bediening hebben zich storingen
voorgedaan maar ook in de periode daarna is het aantal storingen hoger geweest
dan wenselijk en normaal mag worden geacht. Daarbij komt dat ook het oplossen
van de storingen niet efficiënt is verlopen waardoor het vaak te lang heeft geduurd
en bepaalde storingen bovendien steeds terugkeerden. De belangrijkste oorzaak
hiervan is dat de projectaannemer grote moeite heeft gehad de serviceprocessen
efficiënt in te richten en op te starten.
Er zijn onder andere storingen opgetreden met camera's, audio-verbindingen (o.a.
marifoon), communicatie over het glasvezelnetwerk en besturingsproblemen. Dit
waren enerzijds kinderziekten die mogen worden verwacht als nieuwe technieken
worden toegepast in een pilotproject. Maar deze storingen werden deels ook
veroorzaakt door onvolkomenheden in het geleverde product.
Vanuit de projectorganisatie is daarom energie gestoken in het verbeteren van de
kwaliteit om het aantal storingen terug te dringen en het oplossen van een storing
te versnellen en te verbeteren. Door de opdrachtgever is de druk op de
opdrachtnemer opgevoerd om het proces van storingsopvolging structureel te
verbeteren. Zo is een gezamenlijk 2-wekelijks afstemmingsoverleg ingevoerd met
de opdrachtnemer en de vaste onderhoudsaannemer en is dit proces door externe
deskundigen getoetst. Sinds de zomer wordt hierdoor een duidelijke vermindering
van het aantal storingen gesignaleerd. Een overzicht van het verloop van de
storingen in de tijd is opgenomen in bijlage B.
Door de opgetreden storingen als gevolg van het project MOBZ is het aantal
ongeplande stremmingen op de betreffende vaarwegen in de afgelopen maanden
hoger geweest dan voor de bediening vanuit de Nautische Centrale.
Opgemerkt moet worden dat naast de werkzaamheden die noodzakelijk waren voor
bediening op afstand, er ook diverse onderhoudsmaatregelen zijn uitgevoerd op de
objecten. Ook deze noodzakelijke onderhoudsmaatregelen hebben stremmingen
veroorzaakt. Deze werkzaamheden worden bewust gecombineerd om per saldo voor
de vaarweggebruikers zo min mogelijk overlast te veroorzaken.
Pagina 22 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
5.5 Onderhoud
Voor het uitvoeren van onderhoud na de realisatie van bediening op afstand is een
contract afgesloten, voorlopig voor twee jaar. Onder het onderhoudscontract zijn
zowel het preventief onderhoud als het correctief onderhoud (storingen) geregeld;
de aannemer van het project MOBZ draagt hier zorg voor. Ook het schoonhouden
van de camera's valt onder dit contract.
Omdat voor de Bediening op Afstand slechts een beperkt deel van de installaties van
de sluizen is aangepast, valt ook slechts dit deel van de installaties onder het
genoemde MOBZ-onderhoudscontract.
De algemene coördinatie van onderhoudswerkzaamheden en storingen is belegd bij
de vaste onderhoudsaannemer. In geval van een storing is het de taak van de
hoofdoperator de storing te melden bij de storingsdesk van de coördinerende
onderhoudsaannemer.
5.6 De beleving van de operator
5.6.1 Bedieningssysteem is makkelijk in gebruik
De operators vinden de bedieningssystemen in principe gemakkelijk in gebruik. De
operators hebben in het begin moeite gehad met het tegelijkertijd bedienen van
twee sluizen. Dit "ritsend bedienen" is voor deze operators nieuw en dit doen ze
sinds de start van bediening op afstand in de daluren. Door de uniformiteit van het
bedieningssysteem is de lay-out van de bedieningsschermen vergelijkbaar. Maar de
bedieningsmonitoren van de sluizen verschillen van elkaar door de fysieke
verschillen tussen de sluizen. De operators hebben hieraan moeten wennen, maar
men merkt dat dit steeds beter gaat.
Voor communicatie met de vaarweggebruikers maken de operators naast de
marifoon en de praatpalen gebruik van luidsprekers die rond de sluizen staan
opgesteld. Men vindt het een nadeel dat met dit systeem in principe alle
luidsprekers van het sluiscomplex aan staan. Vaak wil men dit echter niet (met het
oog op geluidsoverlast) en moeten de betreffende luidsprekers eerst worden
uitgezet. Dit kost extra handelingen en dus tijd. De ervaring van de eerste maanden
van gebruik leert dat de installatie voor aanroep van de vaarweggebruikers op dit
punt moet worden geoptimaliseerd.
Verder mist in de communicatie met schippers een goed werkende marifoon. De
marifoon waar men nu over beschikt heeft in de periode na ombouw te veel
storingen gegeven en mist enkele functionaliteiten.
5.6.2 Een goed cameraplan is essentieel
De operators zijn erg kritisch over de camerabeelden. Men vindt de camerabeelden
kleiner dan verwacht. Hierdoor zijn volgens hen de schepen soms niet goed
zichtbaar is het moeilijk om afstanden goed in te schatten. De operators geven hoge
prioriteit aan veiligheid waardoor er meer marge (tijd en ruimte) genomen wordt in
het bedieningsproces. Deze indruk van de operators is sterk afhankelijk van de
persoon. De grootte van marges die worden genomen zijn verschillend. Men merkt
Pagina 23 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
dat de "nieuwere" operators, die relatief kort in de lokale bediening hebben gewerkt,
hier minder gevoelig voor zijn.
Volgens de operators is de cameraopstelling van de Zandkreeksluis de beste.
Hiervan zijn panoramische beelden beschikbaar, waardoor men een goed overzicht
van de sluis heeft. Het betreft hier een proefopstelling (pilot "stitchen" van beelden)
van een nog niet eerder voor sluisbediening toegepast technisch concept. Over deze
pilot is men positief en hoopvol.
De zoomfunctie waarover sommige camera's beschikken is een aardige aanvulling,
maar geen oplossing voor het moeilijk schatten van afstanden. Daarnaast moeten er
veel handelingen uitgevoerd worden voordat de camera ingezoomd is. Het gebruik
van een joystick zou een verbetering zijn.
Men mist een radar bij iedere sluis. Deze zou een goede aanvulling zijn op de
camerabeelden, zodat men eerder kan zien of er schepen aankomen. Nu ziet men
schepen vaak te laat of denkt men dat een schip bijna bij de sluis is, waardoor de
sluis te lang open blijft en andere schippers moeten wachten.
Het goed schoonhouden van de camera's is belangrijk. Het is voorgekomen dat bij
het opkomen van de zon het zicht zo slecht was, dat de operator heeft besloten een
sluis voor een korte tijd niet meer te bedienen. Een goed onderhoudscontract voor
het frequent schoonhouden van de camera's is onmisbaar voor bediening op
afstand. Inmiddels worden de camera's frequent schoongehouden om deze
problemen voor te zijn.
5.6.3 Archiveren van beeld en geluid heeft voordelen
Geen van de (hoofd)operators heeft er moeite mee dat handelingen, beeld en geluid
opgenomen worden. Integendeel: men ziet er juist de voordelen van in. Zo vindt
men het prettig dat wanneer er een ongeluk gebeurt of schade wordt gemaakt, er
dan bewijsmateriaal is van de handelingen die de operator uitgevoerd heeft.
5.6.4 Het afhandelen van storingen moet goed geregeld zijn
De (hoofd)operators vinden dat er te veel storingen zijn. Men geeft aan dat men wel
had verwacht dat er in het begin kinderzieken zouden zijn. Maar men had daarnaast
ook verwacht dat het aantal problemen na een tijd af zou nemen. Dit was ten tijde
van het onderzoek nog niet het geval. Het gebeurde in die periode dagelijks dat
camera's haperden of uitvielen. Ook is het een aantal keren gebeurd dat alle
camerabeelden van alle sluizen tegelijkertijd uitvielen.
De manier waarop de storingen opgelost moeten worden was volgens de operators
voor verbetering vatbaar. Ook was het voor de operators onduidelijk wie ze moeten
benaderen, de onderhoudsaannemer of de aannemer van MOBZ.
Pagina 24 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
6 Veiligheid en beveiliging
6.1 Veilig bedieningssysteem
De overgang naar bediening op afstand van de vier kleine sluizen op 2 maart 2009
is in nauw overleg met de operators verlopen. Het bedieningssysteem is uitgebreid
getest voor het moment van oplevering. Op het moment van overgang was het
bedieningssysteem naar oordeel van zowel de aannemer, het projectteam en het
bedienend personeel veilig en betrouwbaar.
Het netwerk waarover het bedieningssysteem communiceert met de systemen ter
plaatse van de sluizen is een nieuw aangelegd glasvezelnetwerk wat wordt beheerd
door Rijkswaterstaat. Het bedieningssysteem is zo ontworpen dat het bestand is
tegen enkelvoudige storingen.
In geval van meervoudige storingen in het bedieningssysteem schakelt het systeem
automatisch in de veilige toestand. Dit betekent dat op dat moment de bediening op
het betreffende object stopt. De bedieningsprocedure is zo opgezet dat de bediening
van een object op elk willekeurig moment stopgezet kan worden zonder dat hierdoor
een onveilige situatie ontstaat. De storingen in de huidige overgangsfase naar
bediening op afstand leveren hierdoor ook geen onveilige situaties op.
6.2 Schutten
6.2.1 Verscherping van procedure
Naar aanleiding van de overgang naar bediening op afstand is de
bedieningsprocedure verscherpt. De bedieningsprocedure in het nieuwe
bedieningssysteem is zo opgezet dat de kans op fouten kleiner is geworden. Deze
procedure is gebaseerd op het "als-dan" principe, namelijk een handeling kan pas
worden uitgevoerd als de vorige procedurestap volledig en veilig is afgerond.
Hierdoor kunnen in principe geen onveilige situaties ontstaan. De invloed van de
bedienaar en dus de kans op menselijke fouten in het proces is hiermee minder
geworden. Er blijven echter risico's. Deze zijn tijdens de overgang naar bediening op
afstand doorgenomen met de operators.
Een risico is dat het bedieningssysteem een bedieningsopdracht niet opvolgt. In dit
geval worden de volgende acties genomen. Het schutproces wordt direct gestopt,
totdat de bedieningshandeling alsnog gebeurt of de storingsdienst de storing heeft
opgelost. Het schutproces stoppen betekent: de sluis direct "bevriezen", m.a.w. de
situatie in de sluis, blijft ongewijzigd, tot de bedieningshandeling is uitgevoerd. Ook
de scheepvaart ligt op dit moment stil. Het is verboden schepen in of uit de sluis
"door rood" te laten varen. In geval een vaarweggebruiker de aanwijzingen van de
operator niet opvolgt, spreekt de operator de vaarweggebruiker hierop aan.
De weggebruiker (doorgaand verkeer) wordt er met borden op geattendeerd dat de
slagbomen automatisch dalen en niet meer zoals voorheen in sommige gevallen nog
langere tijd werd opengehouden, terwijl de landverkeersseinen reeds op rood
stonden. Hieruit is één incident voortgekomen. Enkele dagen nadat gestart was met
het bedienen op afstand is een bus door de slagboom gereden. Verder zijn hier
sinds de overgang geen problemen door ontstaan. De verantwoording voor het
Pagina 25 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
stoppen voor rode verkeerslichten en dalende slagbomen ligt bij de weggebruiker
(net zoals bij bijvoorbeeld spoorwegovergang). Het is conform de richtlijn
vaarwegen de verantwoording van de operator om het brugdek te schouwen voor
dat het geopend wordt.
Bij slecht zicht door mist wordt de sluis gestremd, zoals dit ook werd gedaan tijdens
de lokale bediening op de sluis. Aan deze werkwijze is niets veranderd. In de
praktijk is wel gebleken dat bij mistsituaties de beelden op de camera's soms nog
langer bruikbaar zijn dan wanneer in de oude situatie vanuit het bedieningsgebouw
naar buiten was gekeken. Dit wordt veroorzaakt doordat de camera's dichter op de
sluiskolk staan dan het voorheen gebruikte bedieningsgebouw van de operator.
De (netwerk)verbindingen tussen de centrale bediening op Neeltje Jans en de
sluizen is uitgevoerd middels glasvezel. Als dit onverhoopt wegvalt of als er om
andere redenen geen (goede) aansturing van de sluis mogelijk is, dan kan worden
teruggevallen op bediening ter plaatse. Het duurt, afhankelijk van de locatie van de
sluis, 15 tot 60 minuten voordat de operators ter plaatse hun werk kunnen
hervatten. In de afgelopen maanden is dit twee keer voorgekomen. De eerste keer,
kort na de overgang naar bediening op afstand, was dezelfde storing er ook lokaal.
De tweede keer is het lokaal overnemen van de bediening zonder problemen
verlopen.
6.2.2 Zekerheid van de operator tijdens schutten
De operators zijn van mening dat de nieuwe bedieningsprocedure betrouwbaarder is
voor henzelf en voor Rijkswaterstaat. De procedure ligt immers vast, waardoor de
kans op een bedieningsfout door de operator minimaal wordt. Dit leidt soms tot
spannende situaties in het geval vaarweggebruikers een rood licht negeren. Net als
voorheen kan de operator dan ingrijpen, via het bedieningspaneel (GUI, `Graphical
User Interface') of de noodstop.
Operators voelen zich minder zeker in het uitvoeren van de bedieningshandelingen
dan voorheen. Dit komt omdat ze nog erg moeten wennen aan het met behulp van
de camerabeelden inschatten van afstanden en situaties. Om gevoel te houden bij
de groottes en verhoudingen van het object wordt door de operators die hier moeite
mee hebben periodiek lokaal bediend. Dit bevordert het gewenningsproces.
De operators denken dat veel vaarweggebruikers nog niet op de hoogte zijn van de
bediening op afstand en nog steeds denken dat de operator zich makkelijk aanpast
aan de situatie. Uit het tevredenheidsonderzoek onder de vaarweggebruikers blijkt
echter dat ruim 85% van de ondervraagden (250 in totaal) inmiddels weet dat er op
afstand wordt bediend. Rijkswaterstaat heeft borden langs de wegen en vaarwegen
geplaatst om de gebruiker te informeren.
6.2.3 Eén centraal aanspreekpunt voor de vaarweggebruikers
De belangrijkste middelen in de communicatie met de vaarweggebruikers zijn de
marifoon (vooral in geval van de beroepsvaart), luidsprekers en praatpalen (vooral
recreatievaart).
In het verleden konden vaarweggebruikers bellen met de operators van de
afzonderlijke sluizen. Deze nummers waren echter niet algemeen bekend. Nu is er
voor de vier centraal bediende sluizen één centraal nummer (0900-7970797),
waarna via een keuzemenu contact kan worden gezocht met de operator van de
betreffende sluis. Tevens zijn ook de oude telefoonnummers van de sluizen nog
operationeel. Deze worden doorgeschakeld naar de nautische centrale. Gebruikers
Pagina 26 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
zoeken middels deze nummers contact met de bediening over stremmingen,
storingen, onderdoorvaarthoogtes en aanmeldingen.
De manier waarop de communicatie met de schippers verloopt, verschilt voor de
recreatievaart en de beroepsvaart. Recreanten hebben veel meer begeleiding en
bijsturing nodig. Daarom worden in het hoogseizoen, net als in het verleden,
stewards ingezet. Deze inzet van stewards staat geheel los van bediening op
afstand. De operators hebben ook niet de indruk dat de steward nu meer nodig is
dan voorheen. De operators ervaren het werken met stewards in het algemeen
positief. Gelet op de eerdere ervaringen wordt er hard gewerkt om de vaardigheden
en werkwijze van de stewards op een gelijk niveau te krijgen.
6.2.4 Het grootste deel van de gebruikers is tevreden
Uit het onderzoek onder de vaarweggebruikers blijkt dat het grootste deel, 85%,
weet dat er momenteel op afstand wordt bediend. Het grootste deel van deze groep
heeft dit via de media vernomen. De vaarweggebruiker (recreatie en beroepsvaart)
is in het algemeen (zeer) tevreden over de huidige bediening van de vier kleine
sluizen.
Uit het onderzoek onder de gebruikers komen enkele kritische meningen over de
professionaliteit van de bediening naar voren. Zo zijn er opmerkingen over het
overwicht van de operator in het geval van ongehoorzame gebruikers en over het
missen van aansturing bij het vullen van de sluis. Een enkeling vindt dat in het
verleden meer autoriteit werd getoond door de bedienaar. De bedienaar trad meer
op als gezaghebbende en dat bevorderde de doorloopsnelheid. In dit kader worden
ook door de gebruikers opmerkingen gemaakt over de communicatie met de
marifoon die in de afgelopen periode gebrekkig verliep. Over de toegevoegde
waarde van stewards zijn de meningen verdeeld.
Toch zegt bijna 80% van de ondervraagden dat de bediening even professioneel is
gebleven en 8% zegt dat de bediening professioneler is geworden. Opvallend zijn de
opmerkingen van de gebruikers over de aanscherping van procedures. De
gebruikers hebben gemerkt dat de bediening procedureler is geworden. De
gebruiker vindt dit vaak nadelig, bijvoorbeeld omdat de schutting hierdoor soms iets
langer duurt of dat niet gewacht wordt op een aankomend schip.
6.3 Veiligheid op het object
6.3.1 Incidenten en calamiteiten nemen niet toe
In de sluizen vinden tijdens het in- en uitvaren af en toe lichte aanvaringen plaats.
Er is hierbij alleen sprake van lichte materiële schade door toedoen van de
vaarweggebruikers. Daarom worden deze botsingen, zoals gebruikelijk, niet
geregistreerd. De operators ervaren geen toename of afname van deze kleine
incidenten na de overgang op bediening op afstand.
Er hebben zich drie incidenten voorgedaan sinds de overgang naar bediening op
afstand. Het eerste incident betrof de bus die door de slagboom reed terwijl het sein
op rood stond (zoals eerder vermeld in 6.2). Het tweede incident betrof de brug van
de Bergsediepsluis die na een technische storing direct weer neer ging. Op dat
moment voer een schipper door groen/rood (dit is niet toegestaan) met lichte
Pagina 27 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
schade aan de mast tot gevolg. Het derde incident betrof een lijnbus die door rood
reed waarna de slagbomen neergingen.
Het is de verantwoordelijkheid van hoofdoperators om meldingen van schades af te
handelen. Volgens hen verloopt dit prima. Het is nog niet voorgekomen dat iemand
die schade veroorzaakt had, opgespoord moest worden.
6.3.2 Hulpverlening
De operator had voorheen in geval van een calamiteit de functie als "single point of
contact" en mocht om deze taak uit te voeren zijn post niet verlaten. Hij had als
taak volgens de procedure de hulpdiensten in te schakelen of het Calamiteitenplan
Zeeland in werking te stellen. Sinds de overgang naar de nautische centrale is hier
niets aan veranderd. De operator kan op afstand nu wel in geval van calamiteiten,
brand of gevaarlijke stoffen altijd deze functie blijven uitvoeren.
6.3.3 Beveiliging van het object volgens landelijk beleid
De objectbeveiliging wordt feitelijk niet anders door de bediening op afstand. Er is
landelijk aandacht voor het aanpassen van objectbeveiliging in het kader van
vernieuwd veiligheidsbeleid.
Toegang tot het sluiscomplex per auto was en is alleen mogelijk via een slagboom.
Deze slagboom werd vroeger bediend door het sluispersoneel. Sinds de overgang
naar de nautische centrale worden alle slagbomen van de 4 sluiscomplexen bediend
vanaf de centrale toegangsbeveiliging die ook in het ir. J.W. Tops-huis is gevestigd.
Ook hulpdiensten moeten bij de slagboom toestemming vragen om het terrein op te
kunnen gaan. In geval van een ongeval of calamiteit zorgt de hoofdoperator er in
samenwerking met de beveiligingsdienst voor dat de situatie gereed gemaakt wordt
voor de hulpdiensten.
De brandweer heeft middels een moedersleutel altijd toegang tot de gebouwen en
kelders van de sluiscomplexen. Hierin is niets veranderd.
De toegang tot gebouwen en kelders op de sluiscomplexen is gestructureerd en
geformaliseerd. De sleutels van het sluiscomplex worden per sluiscomplex in één
sleutelkast bewaard. Reguliere personen, zoals onderhoudsaannemers, hebben
toegang tot deze sleutelkast. Voor alle overige bezoekers is, met toestemming van
de hoofdoperator, alleen toegang tot het gebouw mogelijk. Dit geldt zowel voor
geplande als ongeplande bezoeken. Het verbetert de kwaliteit van de
toegangsverlening en daarmee de controle op en veiligheid van het werken op de
objecten.
Rond de terreinen van de kleine sluizen staan nog niet overal voldoende hekken,
waardoor het net als voorheen, volgens de operators regelmatig gebeurt dat
mensen zich op een object begeven. Er is nu in tegenstelling tot voorheen 24 uur
per dag toezicht op het terrein.
6.3.4 De gebruikers vinden de bediening veilig
De algemene indruk van de vaarweggebruikers (recreatie- en beroepsvaart) is dat
de bediening even veilig is gebleven (70%). Een kwart van de ondervraagden heeft
echter het gevoel dat het onveiliger is geworden. De belangrijkste reden die uit de
opmerkingen blijkt, is dat de gebruikers een persoon op het object missen. Dit geeft
Pagina 28 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
het idee dat er bij calamiteiten minder snel kan worden ingegrepen. Verder is men
van mening dat mensen in het algemeen bij gebruik van camera's minder zien.
Pagina 29 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
7 Bedieningsorganisatie
7.1 Verandering van organisatie en van functie
De bedienaars zijn parallel aan de invoering van bediening op afstand gaan werken
in een nieuwe organisatie. In het betreffende waterdistrict Zeeuwse Delta zijn de
afdelingen Bediening en Begeleiding samengevoegd. Gezien de omvang van het
district bleek een platte en werkbare structuur wenselijk en noodzakelijk.
De teamleider Scheepvaart Bediening en Begeleiding is het eerste aanspreekpunt
voor het districtshoofd. De teamleider heeft de eindverantwoordelijkheid over de
cluster bediening en begeleiding. De dagelijkse leiding over de bediening en
begeleiding is in handen van drie coördinatoren. De coördinatoren opereren als
team zodat ze elkaar gemakkelijk kunnen vervangen of waarnemen. De
coördinatoren hebben zowel HRM taken (Human Resource Management, o.a het
voeren van functioneringsgesprekken) als een verantwoordelijkheid in de aansturing
van de operationele bediening.
De hoofdoperator is de operationeel leidinggevende op de werkvloer. In de
operationele organisatie is de aanstelling van de hoofdoperator de grootste
verandering van de organisatie. Deze functie is nieuw in de nautische centrale. De
hoofdoperator fungeert als aanspreekpunt voor de operators die op dat moment
werkzaam zijn in de nautische centrale.
Om de operationele medewerkers zo goed mogelijk voor te bereiden op bediening
op afstand is er een verandertraject doorlopen. Dit is opgezet door de sponsorgroep
MOBZ, met hierin de districtshoofden, teamleiders, HRM adviseur en de
projectmanager realisatie MOBZ. Deze sponsorgroep is ingesteld voor de coördinatie
en het implementeren van de verandering in de organisatie.
De verandering van de organisatie kende drie belangrijke uitgangspunten:
· de formele spelregels; leidraad reorganisatie V&W (2003) en leidraad voor de
manager RWS (2004);
· zoveel mogelijk in coproductie met eigen managers / medewerkers;
· middels een organisatievorm bestaande uit een drietal groepen, te weten een
sponsorgroep (tactisch niveau), twee koplopersgroepen (operationeel niveau) en
een kerngroep (liaison functie).
Het doel van het leertraject is tweeledig. Enerzijds moet het de medewerkers
voorbereiden op het werken in een andere omgeving en met meerdere collega's. Dit
wordt gecombineerd met eigen ontwikkeling van de medewerker en is er op gericht
de vaardigheden, houding en gedrag van de toekomstige operator in lijn te brengen
met de landelijke HRM ontwikkelingen.
Samenwerken op de werkvloer in de nieuwe Nautische Centrale is een grote
wijziging in het werk van de operators. Hier is in verschillende modules veel
aandacht aan gegeven, met onderwerpen als communicatie, intervisie,
conflicthantering en zelfreflectie. In de module verandertechniek leerde men o.a.
hoe om te gaan met eigen weerstand tegen veranderingen. De eerste groep
medewerkers die deze cursus hebben gedaan vormden de Koplopersgroep.
Pagina 30 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
Ten tweede heeft het leertraject geborgd dat er overleg is geweest met de realisatie
van het technische deel van het project over wensen en eisen van de bedienaars ten
aanzien van veiligheid en werkomstandigheden. Hiervoor zijn zogenaamde
werkconferenties georganiseerd. De leden van de Koplopersgroep (zie figuur 7.1)
speelden hierin een grote rol. Plannen zijn door de technici aan deze groep
voorgelegd. De koplopers bespraken de plannen vervolgens met het peloton (de
rest van de medewerkers) en presenteerden het resultaat van dit overleg tijdens
een werkconferentie. Ook zijn in een later stadium werkgroepen gevormd voor de
inrichting van de Nautische Centrale en de werkplekken, voor de cameraplannen en
voor de pilot-projecten simulator en "stitchen".
Figuur 7.1
Het organisatieschema voor
het Verandertraject van
MOBZ
Om de betrokkenheid van de medewerkers te borgen is ervoor gekozen om onder
professionele leiding de programmering grotendeels door de medewerkers zelf te
laten bepalen. Alle medewerkers uit de bediening en begeleiding die met MOBZ te
maken hebben of krijgen, volgen dit leertraject. Het is door momenteel 80
medewerkers doorlopen, de vervolgsessies zijn in volle gang. Alle 150 medewerkers
zullen in 2011 dit traject hebben gevolgd.
7.1.1 Training met nieuwe bedieningssysteem
Naast de verandering van functie hebben de operators ook een nieuw
bedieningssysteem moeten aanleren. De operators hadden vanzelfsprekend veel
lokale kennis van hun eigen object maar in de nieuwe functie moeten ze meerdere
objecten kunnen bedienen. De training om alle betrokken operators voor te bereiden
bestond uit de volgende stappen.
· Hoofdoperators leren de bedieningsprocedure en het bedieningssysteem op de
bedieningssimulator;
· Operators van de kleine objecten leren de bedieningsprocedure en het
bedieningssysteem op de bedieningssimulator;
· Zowel de hoofdoperators als de operators trainen in toerbeurt alle kleine sluizen
lokaal. Ze krijgen instructie van een op de betreffende sluis ervaren operator;
· De (hoofd)operators bedienen zelfstandig in toerbeurt alle kleine sluizen;
· Het bedienen van de objecten volgens de bedieningsprocedure en het
bedieningssysteem wordt geëvalueerd met de operators.
7.1.2 Duidelijke taken en verantwoordelijkheden
Zowel de taken en verantwoordelijkheden van de operator als van de hoofdoperator
zijn voor de nieuwe situatie duidelijk beschreven. De primaire taak van de operator
Pagina 31 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
is het bedienen van het object. Hieronder vallen ook de bedieningshandelingen in
geval van storingen etc. De hoofdoperator is leidinggevend voor de operators. De
hoofdoperator krijgt van de operators melding door van bijvoorbeeld storingen en
schade. Deze meldingen worden door de hoofdoperator afgehandeld. Ook is de
hoofdoperator voor alle sluizen het aanspreekpunt voor de vaarweggebruikers en
fungeert hij of zij als eerste- en tweedelijns hulp voor het informatiesysteem IVS90.
De functie bevat vooral veel meer administratief werk als het bijhouden van het
dagjournaal het maken ziekte- en verlofmeldlijsten etc. In geval van grote drukte
staat de hoofdoperator de operators bij in de bediening van de objecten.
De beveiliging van de objecten is in handen van de centrale beveiligingsdienst. De
operators hebben geen taken in de beveiliging. In geval door de operators in kader
van een de beveiliging iets wordt gesignaleerd, wordt dit doorgegeven aan de
hoofdoperator. De hoofdoperator staat in contact met de beveiligingsdienst.
7.2 Beleving van de operator
7.2.1 Overschakeling naar bediening op afstand is goed gegaan
Over het algemeen zijn de operators tevreden over de manier waarop ze ingewerkt
zijn voor bediening op afstand. De ervaring die ze hebben opgedaan op de
verschillende objecten ervaren ze als zinvol en prettig. In het bijzonder heeft de
simulator een grote rol gespeeld in het oefenen van de bedieningsprocedure. De
overschakeling van lokale bediening naar bediening op afstand is volgens de
operators goed verlopen. Personen die op een grote sluis zoals de Kreekrak werkten
waren al gewend aan een bedieningssysteem dat op het nieuwe systeem leek. Ook
operators die nog niet zo lang in dienst zijn, lijken minder moeite te hebben om om
te schakelen naar het nieuwe systeem.
Het herhaaldelijk uitstellen van het in gebruik nemen van de centrale bediening
vanuit de Nautische Centrale in het ir. J.W. Tops-huis heeft bij sommigen tot onrust,
onzekerheid en frustratie geleid. Anderen hadden hier minder moeite mee, omdat zij
hierdoor nog langer de tijd kregen om de objecten lokaal te leren kennen.
Het oefenen in de simulator ziet men als een aanvulling op het lokaal `oefenen' op
de objecten. Men denkt dat het vooral een nuttig hulpmiddel zal zijn voor nieuwe
collega's.
De meningen over de noodzaak van ervaring met lokaal bedienen zijn verdeeld. De
meerderheid van de operators is van mening dat deze ervaring onmisbaar is, terwijl
anderen vinden dat dit niet nodig is. De laatste groep denkt zelfs dat het een
voordeel kan zijn om direct op afstand te bedienen, omdat men niet aan een andere
werkwijze gewend is. Deze collega's zouden volgens hen minder moeite hebben met
het inschatten van afstanden, omdat ze direct met de camerabeelden gaan werken.
7.2.2 De sfeer op de werkvloer is goed
De werksituatie van de (hoofd)operators is ingrijpend veranderd. Sommigen vinden
het zelfs niet meer te vergelijken met vroeger. Maar men gaat met plezier naar het
werk.
Pagina 32 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
De meeste operators vinden het contact met collega's een positieve verandering.
Het werken in een team bevalt iedereen goed en de sfeer op de werkvloer is dan
ook erg aangenaam. Dit komt mede door de werkwijze en benadering van de
coördinator van de operators.
Een enkeling die al tientallen jaren individueel op een sluis gewerkt heeft, moet wel
erg wennen aan het werken in een team en mist de onafhankelijkheid en
individualiteit.
7.2.3 Werkbelasting is niet te zwaar
Uit het belevingsonderzoek volgt dat de meerderheid van de (hoofd)operators het
werk zwaarder en intensiever vindt. Geen van de (hoofd-)operators vindt het werk
echter te zwaar en men ervaart de hogere werkbelasting niet als vervelend of
negatief.
Als oorzaak van de hogere werkbelasting wordt met name het gedurende lange tijd
kijken naar de camerabeelden genoemd. Daarnaast zijn de vele camerastoringen
een bron van stress en irritatie. In dit verband stelt men de aanwezigheid van
collega's extra op prijs. Men helpt elkaar met het omgaan met en het oplossen van
probleemsituaties tijdens storingen. De operators zeggen geen risico's te nemen in
het geval van storingen. Als het naar mening van de operator onverantwoord wordt
om te schutten, wordt er gestremd.
7.2.4 Ziekteverzuim ligt onder het gemiddelde
De gezondheidscijfers van de 21 operators die op dit moment op afstand bediening
liggen ruim onder het gemiddelde van de totale bedieningsorganisatie. Het
ziekteverzuim ligt ook ver onder de landelijke Rijkswaterstaatsnorm.
Hierbij moet gezegd worden dat deze groep bestaat uit over het algemeen gezonde
mensen. Er zijn geen personen geplaatst die bij voorbaat al van grote invloed zijn
op de gezondheidscijfers, zoals langdurig zieken. Wel is uit de ziektedagen van deze
personen te concluderen dat ongeveer de helft van het lage verzuim te maken heeft
met de reorganisatie.
7.2.5 Voorzieningen zijn goed
De operators zijn tevreden over de voorzieningen die er zijn. Het grootste bezwaar
wat uit het onderzoek blijkt is het feit dat er geen raam open kan en dat men de
hele dag in de airconditioning zit. Daarnaast vindt men de ruimtes ongezellig
ingericht. Men heeft echter de indruk dat hier niets aan veranderd mag worden.
Door de ongezellige ruimte vindt men de kans op verveling (met name `s winters en
in de nacht) aanwezig.
7.3 Opleidingen worden vernieuwd
De opleiding van nieuw personeel is met de verandering van de manier van
bedienen en de veranderde organisatiestructuur danig verschillend van de oude
situatie.
De opleiding van een bedienaar duurde in het verleden ongeveer 10 weken. Dit is
het traject van binnenkomst tot het moment dat de bedienaar klaar is om lokaal een
object te bedienen. Het programma zag er als volgt uit:
· 2 weken dagdiensten meedraaien met een vaste begeleider;
Pagina 33 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
· 2 weken ploegendiensten meedraaien onder begeleiding van verschillende
bedienaars;
· 6 weken afwisselend zelfstandig en onder begeleiding bedienen van hetzelfde
object.
Op deze manier werden bedienaars opgeleid voor één object.
Sinds de invoering van bediening op afstand zijn er nog geen nieuwe operators
opgeleid. Het opleidingsprogramma voor nieuwe operators is in ontwikkeling. Een
groot verschil is dat dit een opleiding wordt voor de bediening van vier objecten.
Het omscholingstraject als onderdeel van het veranderingstraject is zowel de
leidinggevenden als de operators goed bevallen. Daarom wordt het nieuwe
opleidingsprogramma hierop gebaseerd. Het programma ziet er vooralsnog als volgt
uit:
· 1 week een cursus op de simulator;
· 2 dagen werkbezoeken naar de te bedienen objecten;
· 4 weken onder begeleiding van een vaste mentor de vier objecten op afstand
bedienen (1 week per object);
· 2 weken onder begeleiding lokaal alle objecten bedienen.
In totaal zal de opleiding van een nieuwe operator in de toekomst ongeveer 7 weken
in beslag nemen. De simulator speelt hierin een grote rol. Deze geeft de leerling de
mogelijkheid om de uniforme bediening aan te leren zonder dat fouten gevolgen
hebben. Mocht de simulator in de toekomst zodanig worden doorontwikkeld dat er
ook scenario's op geoefend kunnen worden, dan kan de simulator een groter
aandeel krijgen in de opleiding.
7.4 Lerende organisatie
Ervaringen opgedaan bij bediening op afstand van de kleine sluizen worden
ingebracht in landelijke werkgroepen. Zo is er bijvoorbeeld een landelijke werkgroep
MMI (Mens Machine Interface) waar medewerkers uit Zeeland aan deelnemen. In de
werkgroep wordt de nieuwe landelijke standaard ontwikkeld.
Incidenten worden met de operators besproken in de werkoverleggen. Hierbij wordt
steeds de vraag gesteld of het incident gevolgen heeft voor de werkprocedures.
Indien noodzakelijk worden de werkprocedures aangepast, dit heeft zich nog niet
voorgedaan.
Pagina 34 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
8 Dienstverlening
8.1 2009 was een druk jaar
2009 was wat betreft het aantal passages van schepen door de kleine sluizen een
zeer druk jaar. Door het mooie weer op de feestdagen en in de zomer was het
aantal passages half september 2009 groter dan voorgaande jaren. In de volgende
grafiek zijn de passages per sluis uitgezet.
Figuur 8.1
Passages door de kleine
sluizen van de laatste drie
jaar tot 14 september
8.2 24-uurs bediening moet nog meer bekend worden
Sinds maart 2009 worden de vier kleine sluizen 24 uur bediend. In het verleden
begon de bediening van deze sluizen om 6:00 uur en was de laatste schutting rond
22:00 uur. Dit kon overigens betekenen dat bij aankomst om 21:40 uur er niet
meer werd geschut, als de sluis de laatste schutting naar de andere kant deed.
De operators merken dat er op dit moment, buiten de uren dat er in het verleden
werd geschut, vooral door de recreatievaart nauwelijks gebruik wordt gemaakt van
de sluizen. Men denkt dat het nog niet voldoende bekend is dat er 24 uur wordt
bediend.
De operators merken dat de beroepsvaart er zelfs negatief over is, omdat zij
`gedwongen' worden om door te varen en niet meer voor de sluis kunnen
overnachten. Dit werd voor bediening op afstand gedoogd, maar was toen niet
toegestaan. Deze indruk komt niet terug in de resultaten van het
tevredenheidsonderzoek onder vaarweggebruikers. Wel denken de operators dat
deze gebruikers snel zullen wennen aan de nieuwe situatie.
In figuur 8.2 zijn van de zomermaanden het aantal schuttingen tussen 22:00 uur tot
8:00 uur weergegeven.
Pagina 35 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
Figuur 8.2
Passages door de kleine
sluizen in de nachtelijke
uren van 22:00 uur tot 8:00
uur
Ongeveer driekwart van zowel de recreatievaart als de beroepsvaart denkt gebruik
van te gaan maken van de 24-uurs bediening. Niet alle ondervraagden vinden het
noodzakelijk maar ze denken er wel gebruik van te gaan maken. In de
recreatievaart is dit 45% van de in totaal 321 ondervraagden. Voor de beroepsvaart
betreft dit deel 33% van de in totaal 109 ondervraagden.
8.3 Snelheid
8.3.1 Weinig invloed op passeertijden
De passeertijden worden berekend met informatie uit IVS90. Maar de benodigde
gegevens worden zelden voor de recreatievaart geregistreerd. Daarom is voor de
recreatievaart de passeertijd niet te bepalen. In de vier kleine sluizen komt relatief
zeer weinig beroepsvaart voor. Het aandeel recreatievaart in deze sluizen is groter
dan 90%. De analyses van de weinige passeertijden van de beroepsvaart van 2008
en 2009 geven geen indicatie dat de passeertijd in deze sluizen langer is geworden.
De operators geven aan dat in hun beleving het schutten nu niet sneller gaat dan
voorheen. Hun indruk is dat het iets langzamer gaat. Volgens de operators heeft dit
een drietal oorzaken:
· De operators geven aan bepaalde veiligheidsmarges in acht te nemen, omdat ze
de situatie in en rond de sluis niet altijd even goed kunnen inschatten als
voorheen. Sommige operators nemen meer tijd om zeker van de zaak te zijn.
· Ook door het bedienen van twee sluizen tegelijkertijd (ritsend bedienen) kan het
schutten langer duren. In theorie is het ritsend bedienen een efficiënt principe,
maar de praktijk leert dat schepen zich niet altijd synchroon aandienen bij de
verschillende sluizen. Doordat sommige fasen niet tegelijkertijd uitgevoerd mogen
worden, staat het proces in sommige sluizen soms langer stil dan noodzakelijk is.
Daarnaast is het erg intensief om twee sluizen tegelijk te bedienen en is men
bang om fouten te maken.
· De onervarenheid van een deel van de recreatievaart en het ontbreken van direct
contact tussen operator en schipper op de sluis is een derde oorzaak van
vertraging van het schutten. De stewards kunnen hier wel een verschil maken,
mits de stewards overwicht hebben en betrokken zijn.
8.3.2 De gebruiker is tevreden over de dienstverlening
De vaarweggebruiker (recreatie en beroepsvaart) is in het algemeen (zeer) tevreden
over de bediening van de vier kleine sluizen. Dit is ongeveer 70% van de
ondervraagden. Vervolgens is ongeveer 20% van de gebruikers niet ontevreden
Pagina 36 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
maar ook niet tevreden.
Tweederde van de ondervraagde gebruikers is tevreden over de afwikkeling van de
scheepvaart door deze sluizen. Een kwart heeft de indruk dat het nu minder vlot
gaat dan voorheen.
In de resultaten van de enquête komt naar voren dat men merkt dat er meer ruimte
wordt genomen tussen de procedurele stappen dan voorheen. Hierdoor lijkt zowel
het schutten als de wachttijd voor het schutten langer. Dit komt overeen met de
indruk van de operators; door de aangescherpte procedures en de ruimere marges
kost het schutten iets meer tijd.
Tenslotte geven de vaarweggebruikers aan de afgelopen maanden de
bediencentrale slecht bereikbaar was met de marifoon. Dit komt overeen met de
storingen in dit onderdeel van de bediening. Deze storingen hebben voor de
gebruikers niet tot problemen geleid, omdat vooral de beroepsvaart gebruik maakt
van dit communicatiemiddel en het slechts door een enkeling in de recreatievaart
gebruikt wordt. Bovendien zijn de operators ook middels het centrale
telefoonnummer te bereiken en waren er in de zomermaanden stewards aanwezig in
de sluis.
8.4 Bruikbaarheid van het object
De remmingwerken in de voorhaven van de sluis worden gebruikt als wachtplaats
voor de sluis. Hierop mogen de vaarweggebruikers alleen ligplaats nemen vóór de
eerstvolgende schutting. Voorheen werden deze, zowel door beroeps- als
recreatievaart, `s avonds en `s nachts gebruikt als ligplaats gedurende de tijd dat de
sluis was gesloten. Dit gebruik is niet toegestaan; het remmingwerk moet vrij zijn
voor de actieve vaarweggebruikers. Dit gebruik werd voor bediening op afstand
gedoogd en leidt op dit moment tot problemen. Volgens het Binnenvaart
politieregelement (BPR) is overnachten aan deze remmingen niet toegestaan. Deze
"gratis" overnachtingen van enkele gebruikers is moeilijk af te leren. Door meer
handhaving wordt geprobeerd dit te doorbreken zodat de remmingen vrij blijven,
conform het BPR. Rijkswaterstaat is voornemens een verbodsbord te plaatsen voor
het nemen van een ligplaats.
In het verleden werd soms door een operator toegestaan in de sluis een auto af te
zetten. Dit wordt in de kleine sluizen niet meer toegestaan. Sinds de overgang naar
bediening op afstand wordt consequent aan de bestaande regels gehouden en is er
geen ruimte voor uitzonderingen.
Pagina 37 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
9 Conclusies en aanbevelingen
9.1 Conclusies
9.1.1 Bediening op afstand is veilig
Er zijn weinig verschillen tussen lokale bediening en bediening op afstand. De
veiligheid van de bediening wordt net als voorheen geborgd door de volgende
maatregelen:
· Er worden bedieningsprocedures gevolgd die gebaseerd zijn op wettelijke regels
en risico-inventarisaties;
· Het technisch systeem is zodanig opgezet dat bij uitval of stopzetting op een
willekeurig moment de situatie voor iedereen veilig is.
9.1.2 Weinig incidenten in een druk jaar
Het mooie weer in de zomermaanden heeft veel recreatieverkeer veroorzaakt.
Vergeleken met voorgaande jaren is 2009 daarom tot nu toe een erg druk jaar
geweest. Ondanks deze drukte zijn er niet meer incidenten geweest dan in
voorgaande jaren.
9.1.3 De overgangsperiode kent veel technische storingen
De overgang naar bediening op afstand is in samenspraak met zowel de aannemer,
het projectteam als de operators in gang gezet. Dit is een weloverwogen beslissing
geweest. Tijdens de periode hierna zijn onvolkomenheden aan het
bedieningssysteem naar voren gekomen. Deze storingen zijn enerzijds te wijten aan
de kinderziekten in nieuw toegepaste technieken en anderzijds door
onvolkomenheden in het geleverde product. De storingen hebben naast
stremmingen voor de gebruikers ook een negatief effect gehad op de
werkomstandigheden van de operators. De veiligheid van de bediening is in geen
geval in het geding geweest door het veilige bedieningssysteem en een nauwkeurige
navolging van de bedieningsprocedures door de operators.
9.1.4 De operators hebben veel invloed gehad op de realisatie van bediening op afstand
De operators hebben inspraak gehad in het ontwerp en het voorzieningenniveau van
de werkplek, het bedieningspaneel en Nautische Centrale. Hierover zijn de
medewerkers tevreden.
9.1.5 Het verandertraject is een succes
Het verandertraject van de bedienaars is voor zowel de aanpassingen in de
werkorganisatie en functies als de omscholing tot operator voor de bediening op
afstand goed verlopen. Dit is een zeer intensief traject geweest. Opvallend is de
grote invloed die de medewerkers hebben gehad in de programmering van dit
traject. De betreffende medewerkers kijken hier tevreden op terug.
Een leerpunt in dit kader heeft te maken met indruk van de medewerkers dat
volgens hen, ondanks de tevredenheid, in het voortraject beloftes zijn gedaan die
men ruimer geïnterpreteerd heeft. Hieruit kan worden geleerd dat als men mensen
enthousiast wil maken voor een verandering, dit altijd met reële en concrete
argumenten moet worden gedaan.
Pagina 38 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
9.1.6 Gebruikers zijn tevreden met bediening op afstand
De vaarweggebruikers geven aan dat men de bediening professioneel vindt en men
is tevreden, 70% van de ondervraagde gebruikers is tevreden, 20% niet ontevreden
en niet tevreden. Men heeft moeten wennen aan het idee dat er geen bedienaar
meer aanwezig is op het object en dat het object niet meer voor nevendoelen
gebruikt kan worden. Verder merkt men dat Rijkswaterstaat zich aan
procedureafspraken houdt.
9.2 Aanbevelingen
9.2.1 Verbeter de communicatiemiddelen tussen de operator en de gebruiker
Het belangrijkste technische verbeterpunt dat door de operators wordt aangegeven
is het oplossen van de marifoonverbinding met de vaarweggebruikers. Ook de
gebruikers geven aan last te hebben ondervonden van deze storing. Daarnaast zou
een radar op de sluizen een goede aanvulling zijn.
9.2.2 Verbreed de serviceverplichting van de onderhoudsaannemer met
informatievoorziening
In het geval van een storing heeft de gebruiker behoefte aan informatie over de te
verwachten stremmingstijd. Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor juiste en
betrouwbare informatie aan de gebruiker. De storingen tijdens de eerste periode
met bediening op afstand hebben daarom voor extra werkdruk gezorgd bij de
operators. De operators hebben geen verantwoordelijkheid in de procedure voor het
oplossen van storingen, maar zij zijn wel het voorportaal voor de
vaarweggebruikers. Duidelijkheid over de status van de storing is dan noodzakelijk.
Op dit moment zijn hierover geen specifieke afspraken gemaakt in contracten met
de onderhoudsaannemer.
Het is aan te bevelen om naast afspraken over responsetijd ook de verplichting voor
duidelijke communicatie door de onderhoudsaannemer in het onderhoudscontract
op te nemen.
9.2.3 Blijf de vaarweggebruiker voorlichten over het passeren van een sluis
De ergernissen van de vaarweggebruikers hebben meer betrekking op collega-
gebruikers dan op de bediening van de sluis. Verkeerd gedrag van de
vaarweggebruiker vraagt om een operator met overwicht en autoriteit. Het gegeven
dat de bedienaar er niet meer is, zou hierop een negatief effect kunnen hebben.
Voorlichting aan de gebruikers over de regels en procedures die bij het passeren
van een sluis horen wordt daarom belangrijker.
Pagina 39 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
Bijlage A De werkgroep
De evaluatie is onder leiding van een projectleider uitgevoerd door een hiervoor
opgerichte werkgroep. In de werkgroep zijn zowel personen uit het project MOBZ als
uit de landelijke diensten van Rijkswaterstaat vertegenwoordigd. De werkgroep
bestaat uit de volgende personen:
· Drs. C.A. Meijer (DZL) is vanuit Bureau Control en Toezicht (BCT) projectleider
van de opdracht;
· G.P. Neve (DZL) is projectmanager van het veranderingstraject van MOBZ en
teamleider Scheepvaart Bediening en Begeleiding. Hij zorgt voor input vanuit de
bedieningsorganisatie;
· Drs. C. Storm/Ing. A.C. van der Wees (DZL) zijn beleidsadviseurs Scheepvaart en
zorgen voor de input vanuit de omgeving, met name de scheepvaart
(gebruikers);
· A.J. Eversdijk (DZL) is Omgevingsmanager van MOBZ en zorgt voor de technische
input en input vanuit het omgevingsmanagement uit het technische deel van
project MOBZ;
· I. Bouwknegt-Zwijnenburg MSc (SVC) zorgt voor de input vanuit het landelijke
Scheepvaart VerkeersCentrum (SVC) en zorgt voor de spiegeling aan het landelijk
beleid;
· C. Vrolijk/N.S. Bagchus-Winkel (DVS) zorgen voor de input vanuit de landelijke
Dienst Verkeer en Scheepvaart (DVS);
· E.N.J. Hemmes (DZL) is secretaris van de werkgroep;
· Ing. A. de Pagter (Extern) zorgt voor de vervulling van de trekkersrol en het
schrijven van de eindrapportage.
Pagina 40 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
Bijlage B Storingen
Onderstaande grafiek laat het verloop van de storingen zien die zijn opgetreden in de periode voorafgaand en tijdens de implementatie van bediening op afstand van kleine sluizen in Zeeland.
Overzicht storingen MOBZ ( t ot en met 16- 11- 09)
160
140
120
100 Overig lat Besturing n 80
aa Audio
60 Video
40
20
0
nov-08dec-08jan-09feb-09 rt-09 ei-09 m apr-09 m jun-09 jul-09aug-09sep-09okt-09nov-09 maand
Pagina 41 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
Bijlage C Uitkomsten enquête Dienst Verkeer en Scheepvaart (DVS) Van welke sluizen hebt u sinds maart 2009 gebruik gemaakt?
Recreatievaart Beroepsvaart/Visserij absoluut relatief absoluut relatief Zandkreeksluis 108 20% 4 4% Roompotsluis 84 16% 11 10% Grevelingensluis 165 31% 6 6% Bergsediepsluis 62 12% 4 4% Geen enkele 108 20% 82 77% TOTAAL 527 100% 107 100%
Hoe tevreden bent u over de bediening van deze sluizen?
Recreatievaart Beroepsvaart/Visserij absoluut relatief absoluut relatief Zeer tevreden 25 11% 3 7% Tevreden 152 66% 26 63% Niet tevreden/niet 39 17% 9 22% ontevreden
Ontevreden 11 5% 2 5% Zeer ontevreden 4 2% 1 2% TOTAAL 231 100% 41 100%
Wist u dat deze sluizen op afstand worden bediend, en zo ja hoe wist u dat?
Recreatievaart Beroepsvaart/Visserij absoluut relatief absoluut relatief Dat wist ik niet 43 19% 3 7% Via de media 76 33% 16 39% Via nieuwsbrieven 30 13% 7 17% Via collega- 28 12% 4 10% schippers
Ik heb het gemerkt 32 14% 5 12% aan de bediening
van het object
Anders 21 9% 6 15% TOTAAL 230 100% 41 100%
Pagina 42 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
Hoe ervaart u de afwikkeling van scheepvaart op het gebied van vlotheid, sinds dat deze sluizen op afstand worden bediend (maart 2009) in vergelijking met de voorafgaande periode?
Recreatievaart Beroepsvaart/Visserij absoluut relatief absoluut relatief Vlotter 29 13% 4 10% Even vlot 153 67% 24 62% Minder vlot 48 21% 11 28% TOTAAL 230 100% 39 100%
Hoe ervaart u de afwikkeling van scheepvaart op het gebied van veiligheid sinds dat deze sluizen op afstand worden bediend (maart 2009) in vergelijking met de voorafgaande periode?
Recreatievaart Beroepsvaart/Visserij absoluut relatief absoluut relatief Veiliger 8 4% 2 6% Even veilig 154 71% 24 67% Minder veilig 55 25% 10 28% TOTAAL 217 100% 36 100%
Hoe ervaart u de afwikkeling van scheepvaart op het gebied van professionaliteit sinds dat deze sluizen op afstand worden bediend (maart 2009) in vergelijking met de voorafgaande periode?
Recreatievaart Beroepsvaart/Visserij absoluut relatief absoluut relatief Professioneler 17 8% 3 9% Even professioneel 163 78% 30 88% Minder 30 14% 2 6% professioneel
TOTAAL 210 100% 35 100%
Indien u bij voorgaande 3 vragen "minder vlot", "minder veilig" en/of "minder professioneel" heeft aangekruist: Kunt u uw antwoord toelichten?
Enkele reacties:
Recreatievaart:
· Bediening gaat echt langzamer, meer tijd tussen de acties, lichten worden bediend met grote marges.
· Er gaan minder schepen in de sluis.
· Je ziet geen bedienaar meer.
· Personeel heeft directer en beter overzicht op gebeuren voor en in de sluis. Belangrijk i.v.m. steeds minder ervaring en deskundigheid pleziervaart.
Pagina 43 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
Door de bediening op afstand, worden sluizen nu 24 uur per dag bediend. Hoe wenselijk is dit voor u?
Recreatievaart Beroepsvaart/Visserij absoluut relatief absoluut relatief Noodzakelijk, ik 41 13% 27 21% maak er nu al
gebruik van
Noodzakelijk, ik ga 49 15% 26 20% er zeker gebruik
van maken
Niet noodzakelijk, 146 45% 38 30% maar ik maak er wel
gebruik van
Niet noodzakelijk 79 25% 27 21% voor mij en ga er
geen gebruik van
maken
Anders, namelijk 66 2% 9 7% TOTAAL 321 100% 127 100%
Enkele reacties:
Recreatievaart:
· 24 uur per dag is gemakkelijk.
· Gewenst. Maak er gebruik van.
· Niet noodzakelijk, maar wel erg prettig.
Binnenvaart/Visserij:
· Bij eb en vloed is dat zeer aangenaam.
· Noodzakelijk omdat wij onderdeel uitmaken van een 24 uurs economie.
Pagina 44 van 45
Bediening op Afstand kleine sluizen Zeeland | 20 november 2009
Bijlage D Lijst met afkortingen
ATIS Automatic Transmitter Identification System BCT Bureau Control en Toezicht
BPR Binnenvaart Politie Reglement DAD Departementale Audit Dienst
DVS Dienst Verkeer & Scheepvaart DZL Rijkswaterstaat Zeeland
HID Hoofd Ingenieur Directeur
HRM Human Resource Management
IPM Integraal Projectmanagement IVS90 Informatie- en Volgsysteem voor de Scheepvaart MOBZ Modernisering Objectbediening Zeeland MMI Mens-Machine Interface
PTZ Pan Tilt Zoom
RWS Rijkswaterstaat
SBB Scheepvaart Bediening en Begeleiding SVC Scheepvaart VerkeersCentrum
TNO Organisatie voor Technisch- en Natuurwetenschappelijk Onderzoek
Pagina 45 van 45
Aan: mr. R.J.van der Kluit
Rijkswaterstaat Zeel and
Poelendaelesingel 18
4335 JA Middelburg
Datunr: 26 november2009
: Advies inzake evaluatierapport bediening op afstand kleine sluizen in Zeeland Geachte heer Van der Kluit,
In het voorjaar 2009 heeft u voor de tussenevaluatie bediening op afstand kleine sluizen in Tnelandeen exteme adviescomrnissie ingesteld. Wij, leden van de exteme adviescommissie, hebben de taak gehad de kwaliteit van deze evaluatie te borgen. We hebben 6s qanpak van de tussenevaluatie èn het eindrapport getoetst op gedegenheid, inhoudelijke krvaliteit en onafhankelijkheid,
Wij zijn yan mening dat de evaluatie zorgwldig is uitgevoerd. Nadat wij ons ter plaatse over Ueà'rening op afstaná hebben laten informeren hebben we het proces van de evaluatie nader bekeken. Advies over het plan van aanpak en het conceptrappoÉ maken deel uit van deze evaluatie.
We kunnen u nrededelen dat we van mening zijn dat de evaluatie een zorgvuldige procedure heeft doorlopen en dat het eindrapporÍ een waarheidsgetrouw beeld geeftvan alle ervaringen met bediening op afstand. We zijn positief over de aanpak van de evaluatie en de resultaten die het heeft opgeleverd. De kwaliteit van de conclusies en aanbevelingen uit het rapport onderschrijven wij.
Met vriendelijke groet,
P.IJssels Dr.lr.F.H.M. van de Vert T.A. van der Slt'rjs MSc