Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Inhoud pagina: Toespraak staatssecretaris Bijleveld bij ontvangst 'De
Brandweer overmorgen' tijdens NVBR Symposium
Ik denk dat ongeveer de helft van alle speeches - dames en heren -
begint met de - soms nostalgische; soms opgewonden - verzuchting dat
er de laatste tijd wel heel erg veel veranderd is. En zo'n
constatering is dan ook onveranderlijk waar.
Kunststoffen, digitalisering en internationale handel hebben het
verleden definitief met de grond gelijk gemaakt. Alles van meer dan
vijftig jaar geleden is geschikt voor het - al of niet openlucht -
museum. Zo ook het bedrijfsmodel van de Brandweer.
Ik hoef die constatering niet te onderbouwen. Het was een algemeen
gevoel bij de brandweer en bij de bestuurders die zich daarmee bezig
houden en het werd verwoord door de Raad van Regionaal Commandanten.
Hoe lang kun je nog doorgaan met het stapsgewijs aanpassen van alle
aspecten die in het veiligheidsbeleid samenhangen?
Op 1 oktober wil ik de Wet Veiligheidsregio's invoeren.
Dat moet ook kunnen, want u heeft nu voldoende voorbereidingstijd
gehad. Die wet geeft u opeens nieuwe ruimte.
U wordt als regionale brandweer opeens een grote speler waarmee
rekening moet worden gehouden. De moeizame en stapsgewijze
veranderingen die tot nu toe de brandweer kenmerkten kunt u dan achter
u laten. Welkom in de 21ste eeuw.
Ik weet dat het voor een aantal van u ook onzekerheden geeft. Opeens
gaan andere wetmatigheden gelden en er wordt van u verwacht dat u in
het openbaar bestuur ook in beleidsmatige zin uw bijdrage zult gaan
leveren, maar dat is "in the game".
U kent waarschijnlijk de wetenschapstheorie van Thomas Kuhn.
Die stelt dat de wetenschap zich baseert op een aantal samenhangende
ideeën - een paradigma noemt hij dat - en dat wordt steeds verder
ontwikkelt. Maar op een geven moment loopt het spaak; dan past het
niet. Dan moet alles opnieuw geschikt worden in een nieuw paradigma
waarin bijvoorbeeld de aarde om de zon draait in plaats van andersom.
Door de veiligheidsregio heeft u behoefte aan een nieuw paradigma en
om dat te vinden bent u als Marco Polo op reis gegaan.
Net als bij hem is eigenlijk sprake van twee reizen: een grote
Strategische reis van nu tot 2040 en een kleine reis van nu tot 2015.
Die grote reis is het ontwikkelen van het perspectief op de wereld van
2040 en daarin de rol van degenen die de veiligheid onder hun hoede
hebben. Ik hoef u dat uitzicht niet toe te lichten. U kent het of zal
er vanmiddag van horen. Maar het beeld dat geschetst wordt van een op
het voorkomen van incidenten gerichte organisatie is
intrigerend. Daarom spreekt de moed mij aan om een beeld te scheppen;
om in een nieuw paradigma te durven stappen. Om het zwaartepunt van
de brandweer te verleggen van de repressieve kant naar de voorkant van
het verhaal.
Van een brandweer die afwacht, naar een brandweer die zijn"'klanten""
opzoekt. Van een brandweer die zich prepareert, naar een brandweer
zich gaat bewegen in netwerken.
Als oud burgemeester begrijp ik heel goed welke cultuuromslag daarvoor
bij u nodig is. Ik wil u graag bij u reis ondersteunen. En voor zover
ik dat als demissionair Staatsecretaris mag, wil ik graag van de
gelegenheid gebruik maken om enkele stations waar u langs moet, alvast
met u verkennen. .
Het beeld is - wat u noemt- een continuïteitsconcept. De Brandweer als
mede-beschermer van de maatschappelijke continuïteit. Burgers dragen
een eigen verantwoordelijkheid voor hun veiligheid, stellen
veiligheidseisen aan bedrijven en treffen, tot op zekere hoogte, zelf
maatregelen.
Daarbij zullen er risico's blijven bestaan. Een 100%
veilige samenleving is immers een illusie. Die overblijvende risico's
moeten de burgers en hun bestuurders bewust aanvaarden en
politiek-bestuurlijk verantwoorden.
We reizen verder.
De conventionele hulptaken worden verbreed. De repressieve taken van
de brandweer nemen af door meer preventie, maar worden wellicht
intensiever door de noodzaak voor calamiteitenbestrijding.
De grote onbekende hier is mijns inziens de burger. Die wordt
verondersteld kritisch en calculerend te zijn. Ik weet niet of dat ook
geldt ten aanzien van accepteren van allerlei risico's.
De samenleving is kritischer geworden en per calamiteit wordt
uitgebreid de schuldvraag gewogen. Het na-traject wordt minstens zo
zwaar als het voortraject. "De ramp na de ramp"
Wat staat u eigenlijk voor ogen bij de kleine reis?
U heeft het dan over een aantal speerpunten, dat we de komende vijf
jaar moeten realiseren. En dat zijn punten waar ik graag in mee wil.
U ziet geaccepteerde verschillen ontstaan tussen regio's met
verschillende risicoprofielen. U sluit daarmee aan bij een
ontwikkeling die we ook elders in het openbaar bestuur meemaken. Het
doel van structuren en maatregelen is niet gelijkvormigheid en zelfs
niet altijd voorspelbaarheid. Het gaat om de effectiviteit. Rijnmond
is geen Friesland. Binnen de wettelijke kaders wordt zo ruimte gezocht
voor eigenheid
Een ander belangrijk punt is uiteraard de technische innovatie en de
research and development. Woningsprinklers en blusrobots zouden een
verlichting van de repressieve organisatie kunnen betekenen.
Onderzoek naar bijvoorbeeld risicobeheersing en rampenbestrijding in
samenwerking met universiteiten of eigen instellingen lijkt een
permanente noodzaak.
Hier wil ik overigens wel bij aantekenen dat er geen dubbel werk moet
worden gedaan. Het is geen goed idee als er een eigen brandweer
steunorganisatie wordt opgezet als er tegelijk door andere disciplines
een vergelijkbare organisatie wordt geschapen. Daarom ben ik ook
verheugd dat de brandweer mee gaat doen in de multidisciplinaire
Landelijke Ondersteuningsorganisatie Fysieke Veiligheid en dat de
kernelementen van de Landelijke Kern Brandweer (LKB) deel gaan uit
maken van de LOFV.
In dit verband wil ik ook de komst van de regionale
uitvoeringsdiensten van VROM noemen die op de schaal van de politie-
en veiligheidsregio's worden georganiseerd.
Ik bespeur enige angst in uw gelederen over die komst. Bang dat zij
een deel van uw takenpakket pakken. Onterecht lijkt mij. Als u naar de
voorkant van de keten wil en daar uw rol wil spelen dan zult u moeten
netwerken, dan zult u partners moeten zoeken. Ga daarbij uit van u
eigen kracht en eigen kennis. Zo wordt u partner in een
kennissamenleving.
Ik realiseer mij dat ik een beetje aan het grasduinen ben in uw
plannen en visies, maar ik ontkom daar niet aan. Uw speurtocht naar
een nieuw paradigma heeft zoveel aspecten dat er geen sprake kan zijn
van een enkel en eenvoudig oordeel. Maar dat u ambitieus bent met uw
reisplannen, daar wordt een mens wel vrolijk van.
Als u straks met uw karavaan door de wereld trekt op zoek naar de
steen der wijzen, zult u een paar interessante gebieden moeten
doorkruizen; niet allemaal zonder gevaar.
Een interessante attractie die niet mag missen in uw reis door de
toekomst is de veiligheidsregio. Er is al veel congruentie tussen de
regio's, maar de restanten van de opmerkelijke lappendeken van regio's
tussen brandweer, politie en geneeskundige hulp zijn nog steeds niet
helemaal verdwenen. Dat het moeizaam gaat is historisch wel te
begrijpen, maar het is aan de andere kant niet uit te leggen.
Ik denk dat door het samenbrengen van alle hulpverleners iedereen aan
slagkracht en effectiviteit zal winnen; om nog maar te zwijgen over
publieke waardering. Helaas moeten we tegenwoordig tijd aan geweld
tegen hulpverleners besteden. Maar u verdient het tegendeel: een
heldenstatus; geef daar ook alle gelegenheid toe. De brandweer is vaak
de universele hulpverlener. In feite in meer dan de helft van de
gevallen gaat het helemaal niet om brand.
Ook een gebied dat u niet mag missen is vrijwilligersland. Zonder
vrijwilligers kunnen we niet. Ze zijn zo belangrijk dat we ze moeten
koesteren met betere opleidingen en duidelijkheid over wat we van ze
verwachten en mogen vragen. Vrijwilligers worden parttime
professionals.
Het bijzondere van de vrijwilligers is dat ze een directe band hebben
met hun eigen omgeving. Het misverstand dat door de regionalisering
vrijwilligers uit hun kazerne gehaald zouden worden is gelukkig
vrijwel verdwenen. Maar het heeft ons wel geleerd dat we bijzonder
veel zorg moeten besteden aan de vrijwilligers; aan die ruggengraat
van veel brandweerorganisaties.
Tot slot nog het land van de heroverweging.
Daar is weinig over bekend maar dat er kritisch naar elke Euro zal
worden gekeken is logisch. In elk geval moet de doelmatigheid optimaal
worden op een landelijk niveau. Minder materiaal, betere samenwerking
bij inkoop en organisatie ook met blauw en wit en groen.
Ook zonder de heroverweging is het uiteraard van levensbelang naar de
kosten te kijken. In de afgelopen twintig jaar zijn de kosten van de
brandweer verdubbeld. Wij - rijk en gemeenten- geven dit jaar meer dan
een miljard uit. Dat is ook nodig als we naar de eisen kijken. Maar is
de veiligheid ook toegenomen?
Ze zeggen wel eens dat de brandweer nog steeds doet wat ze al voor de
introductie in 1672 van de brandslangspuiten van Jan van der Heyden
deed: ze brengt water naar vuur. Maar moet dat zo blijven?
Als je bijvoorbeeld anders bouwt zou dat wel een verschillend kunnen
zijn.
Dames en heren, ik ben bijna aan het eind van mijn opmerkingen. Ik heb
er nog twee, maar die zijn kort.
Eén is wat ik in uw plannen las over onderzoek en onderwijs. Ik sta
daar helemaal achter, met de zojuist genoemde waarschuwing dat dubbel
werk en concurrerende organisatie moeten worden voorkomen.
Wat me ook enorm aansprak was de mogelijkheid voor een opleiding en
voorlichting over brandveiligheid op VMBO niveau. Waarom zouden ROC's
geen delen van de brandweeropleiding voor hun rekening kunnen nemen?
De laatste opmerking is dat ik op 12 april op bezoek ga bij brandweer
Amersfoort en daar onder andere het handboek Veilig Wonen zal
ontvangen. U keek daar al naar uit en wij zullen meehelpen het te
verspreiden.
Dames en heren, in de 18e en 19e eeuw was het de gewoonte onder de
zoons van de Engelse aristocratie een reis door Europa - vooral door
Italië - te maken: the grand tour. Heel wat kitsch is op die manier in
Engelse landhuizen terecht gekomen.
U gaat ook op reis, maar weet niet precies waarheen.
Toch bent u vastbesloten en u weet ook waar u mee thuis wilt komen. A
grand design, een nieuw paradigma, een nieuw bedrijfsmodel.
Dat wordt kunst; laat het stralen!