Kamervragen over medicijnresten in
oppervlaktewater
Geachte voorzitter,
Hierbij zend ik u mede namens de Minister van Verkeer en Waterstaat de
antwoorden op de vragen van het Kamerlid Sap (GL) over medicijnresten in
oppervlaktewater (2010Z03597).
Hoogachtend,
de Minister van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport,
dr. A. Klink
Antwoorden op kamervragen van het Kamerlid Sap over medicijnresten in
oppervlaktewater.
(2010Z03597)
1
Bent u bekend met het bericht «Eén cent per pil tegen besmet water»1?
1
Ja
2
Op welke wijze komen medicijnresten in het oppervlaktewater terecht? Deelt u de
mening dat zoveel mogelijk voorkomen moet worden dat medicijnresten in het
oppervlaktewater en het drinkwater terechtkomen?
2
Er zijn verschillende routes waarlangs geneesmiddelen in het oppervlaktewater
komen. De belangrijkste verspreidingsroute van humane geneesmiddelen en
eventuele afbraakproducten vindt plaats via uitscheiding uit het menselijke
lichaam met de urine, die via het riool en de rioolwaterzuivering naar het
oppervlaktewater wordt afgevoerd. De belangrijkste emissiebronnen op het riool
zijn de huishoudens en zorginstellingen. De bijdrage van de afvalwaterlozingen uit
de farmaceutische industrie is gering. Andere mogelijke routes zijn emissies van
geneesmiddelen naar het oppervlaktewater door middel van diergeneesmiddelen
in de mest welke wordt uitgereden op het land of wordt vergist in
mestverwerkingsinstallaties.
3
Welke maatregelen worden genomen om te voorkomen dat medicijnresten in het
oppervlaktewater en het drinkwater terechtkomen?
3
Voor beantwoording van deze vraag verwijs ik graag naar de brief aan uw Kamer
uit 2007 (28 808 nr. 39). In deze brief van de toenmalige Staatssecretaris van
Milieu, mede namens de Minister van Landbouw, Natuurbeheer en
Voedselkwaliteit (LNV) en de Staatssecretarissen van Verkeer en Waterstaat
(V&W) en van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), wordt u op de hoogte
gesteld van de voorgenomen en deels al in gang gezette acties gericht op het
reduceren van de belasting van oppervlaktewater en grondwater met humane- en
veterinaire geneesmiddelen. Ook verwijs ik naar de brief uit 2009 (30 535 en 27
625 nr 19) waarin de Minister van VROM mede namens de Minister van LNV, de
Staatssecretaris van V&W en mij uw Kamer informeert over de voortgang van de
uitvoering van de genoemde acties in de brief van 2007.
1 Het Financieel Dagblad, 16 februari 2010: «Eén cent per pil tegen besmet
water».
4
Wat is uw reactie op de verplichte extra zuivering voor alle
rioolzuiveringsinstallaties in Zwitserland? Bent u van mening dat verplichte
zuivering ook in Nederland doorgevoerd zou kunnen worden? Zo ja, op welke
manier kan daarbij het principe «de vervuiler betaalt» gehanteerd worden?
4
In Zwitserland is momenteel een voorstel2 in discussie om een deel van de
rioolwaterzuiveringen te voorzien van een extra zuiveringsstap voor een
vergaande verwijdering van microverontreinigingen, waaronder restanten
geneesmiddelen. Hierbij valt te denken aan rioolwaterzuiveringen:
- met een grote ontwerpcapaciteit, die het afvalwater van veel inwoners
behandelen
- die de drinkwaterproductie kunnen beïnvloeden;
- waarbij het te lozen effluent een aanzienlijk deel uitmaakt ten opzichte
van het ontvangende oppervlaktewater.
Pilotstudies in binnen- en buitenland hebben laten zien dat aanvullende zuivering
van afvalwater uit zorginstellingen of rioolwaterzuiveringen mogelijk is, met een
groot potentiële emissiereductie van humane geneesmiddelen naar het water.
Vandaar dat in de brief van 2009 is toegezegd dat nader onderzocht wordt hoe
deze zuiveringsmaatregelen kunnen worden opgeschaald voor de Nederlandse
praktijk. In een Algemeen Overleg van 8 september 2009 heeft de Minister van
VROM toegezegd dat de uitkomsten van dit onderzoek zo snel als mogelijk in 2010
met uw Kamer zullen worden gedeeld. Bij dit onderzoek komt ook uitdrukkelijk de
vraag aan de orde hoe zuiveringsmaatregelen kunnen worden gefinancierd. Hierbij
zal het principe van `de vervuiler betaalt' mee worden genomen. Bij de uitvoering
van het onderzoek zullen ontwikkelingen in het buitenland, zoals in Zwitserland
natuurlijk in beschouwing worden genomen.
5
Wat zijn de gevolgen van medicijnresten in het oppervlaktewater voor de publieke
gezondheid en voor het dierenwelzijn?
5
In de brief van 2007 is in het onderdeel `aanleiding' aangegeven hoe de Regering
aankijkt tegen de gevolgen van medicijnresten in het oppervlaktewater.
Hieronder vindt u de `aanleiding' waar naar gerefereerd wordt uit de brief van de
Tweede Kamer uit 2007 (28 808 nr.39):
(Dier)geneesmiddelen zijn biologisch actieve stoffen die ontworpen zijn
om bij relatief lage concentraties een farmacologisch effect te veroorzaken
bij mens en dier. Blootstelling van andere organismen aan restanten
geneesmiddelen in het watermilieu kan leiden tot onbedoelde effecten.
Ook de zorg voor gezond en schoon drinkwater vereist een verdere beperking
van de risico's voor de volksgezondheid. Daarbij komt dat het
geneesmiddelenverbruik, en daardoor naar verwachting ook de restanten
geneesmiddelen in het water, zullen toenemen. De inzet van de acties in
deze brief is dan ook gericht op het voorkómen van mogelijke problemen
in de toekomst.
2 http://www.news-service.admin.ch/NSBSubscriber/message/de/30514
6
Wordt er structureel onderzoek gedaan naar de mate waarin medicijnresten in
drinkwater voorkomen?
6
Sinds 2000 wordt in Nederland periodiek onderzoek uitgevoerd naar het
vóórkomen van geneesmiddelen in drinkwater en drinkwaterbronnen. De meeste
drinkwaterbedrijven die drinkwater uit oppervlaktewater of oevergrondwater
produceren hebben geneesmiddelen opgenomen in hun routinematige
monitoringsprogramma's.
7
Klopt het dat ziekenhuizen tot de grootste vervuilers van het oppervlaktewater
behoren?
7
Onderzoek heeft laten zien dat ziekenhuizen voor een aantal (groepen van)
geneesmiddelen een relatief grote vervuiler zijn. Ruwweg 15-50 % van de
aanvoer van geneesmiddelen op een rioolwaterzuivering blijkt afkomstig te zijn
van ziekenhuizen, het grootste deel hiervan wordt bepaald door de joodhoudende
röntgencontrastmiddelen; de rest van andere zorginstellingen en huishoudens.
Daarnaast komt de geneesmiddelengroep antibiotica, althans die voor humaan
gebruik, voor een belangrijk deel uit ziekenhuizen.
Voor verdere informatie verwijs ik u naar het onderzoek `Verg(h)ulde Pillen'3, dat
in samenwerking tussen de waterschappen en de zorgsector is uitgevoerd.
8
Welke maatregelen worden op dit moment genomen om de vervuiling door
ziekenhuizen tegen te gaan? Bent u bereid samen met ziekenhuizen maatregelen
te nemen om de vervuiling van het oppervlaktewater tegen te gaan? Zo ja, welke?
Zo nee, waarom niet?
8
Bij de beantwoording van vraag 4 heb ik al aangegeven dat er op dit moment
verder onderzoek wordt gedaan naar het inzetten van zuiveringsmaatregelen van
afvalwater. Ziekenhuizen zijn betrokken bij dit onderzoek.
Het doelmatig gebruik van humane geneesmiddelen is een inspanning die ook van
ziekenhuizen wordt verwacht om eventueel overmatig geneesmiddelengebruik te
reduceren. Dit kan indirect leiden tot minder belasting van het milieu door
humane geneesmiddelen.
9
Wat is uw reactie op het mogelijke verband tussen afname van vruchtbaarheid bij
mannen, toenemende MRSA-besmetting bij varkensboeren en de aanwezigheid
3 http://www.stowa.nl/Service/Publicaties/index.aspx?rId=5331
van medicijnresten in het oppervlaktewater? Wat is uw reactie op de verwachting
dat zich meer van dergelijke verschijnselen voor zullen gaan doen?
9
Op basis van de huidige wetenschappelijke inzichten, is er geen aanleiding om een
verband te veronderstellen tussen vruchtbaarheid bij mannen en de aanwezigheid
van medicijnresten in het oppervlaktewater.
Personen die werkzaam zijn met varkens of vleeskalveren hebben een verhoogd
risico om met een bepaald type MRSA (ST398) besmet te raken. Dit heeft niet te
maken met medicijnresten in oppervlaktewater, maar wel met het gebruik van
antibiotica in de behandeling van dieren.
Het signaleren van nieuwe risico's en van onverwachte effecten is een van de
opdrachten waarvoor de overheid staat en waartoe kennisinstituten als het RIVM
voldoende toegerust zijn.
10
Wat is uw reactie op de stelling dat de kosten voor maatregelen om vervuiling van
het oppervlaktewater met medicijnresten tegen te gaan mogelijk opgebracht
zouden kunnen worden met een opslag van één cent per pil?
10
Bij het onderzoek waar ik aan refereer bij de beantwoording van vraag 4 en 8
wordt expliciet onderzocht hoe zuiveringsmaatregelen kunnen worden
gefinancierd. Hierbij zal de optie van heffing op geneesmiddelen worden
meegenomen.
11
Bent u bereid te onderzoeken op welke wijze de farmaceutische industrie kan
bijdragen aan maatregelen om te voorkomen dat oppervlaktewater door
medicijnresten wordt vervuild? Zo nee, waarom niet?
11
Acties gericht op het ontwikkelen van milieuvriendelijke geneesmiddelen -de
zogenaamde `Green Pharmacy'- zijn lastig te verwezenlijken, echter op de lange
termijn ligt er wel een potentieel. Het ontwikkelen van geneesmiddelen die
bijdragen aan de volksgezondheid en tevens minder belastend zijn voor het milieu
is een punt van aandacht waar in het verleden ook met Nefarma (vereniging
innovatieve geneesmiddelen Nederland) over is gesproken.
Actie gericht op het opstellen van een convenant tussen de overheid,
farmaceutische industrie en zorginstellingen heeft opgeleverd dat partijen samen
willen werken op het gebied van kennisdeling. Er is echter geen draagvlak voor
vergaande afspraken rond emissiereductie van geneesmiddelen.
Wel is het verplicht voor geneesmiddelfabrikanten (van zowel humane als
diergeneesmiddelen) om bij het indienen van het registratiedossier de belasting
voor het milieu in kaart te brengen. Deze fabrikanten moeten daardoor
nadrukkelijk stilstaan bij de belasting van het milieu door het door hen
ontwikkelde geneesmiddel.
In tegenstelling tot bij humane geneesmiddelen kan de registratie van
diergeneesmiddelen zelfs worden afgewezen op deze gronden.
---- --
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport