Dagnachtritme is anders bij Huntington-patiënt
Waarom lijden Huntingtonpatiënten aan slapeloosheid, en waarom vallen
ze zo af? Dat zit hem in de hypothalamus en de bijbehorende
hormoonhuishouding, zo ontdekte Ahmad Aziz. Woensdag 31 maart
promoveert hij, als eerste Leidse promovendus met een
Mozaïeksubsidie.
De hersenen van een Huntington-patiënt (boven) vergeleken met die van
een gezond persoon. Veel van het hersenweefsel is verdwenen door de
ziekte.
De hersenen van een Huntington-patiënt (boven) vergeleken met die van
een gezond persoon. Veel van het hersenweefsel is verdwenen door de
ziekte.
Waarom lijden Huntingtonpatiënten aan slapeloosheid, en waarom vallen
ze zo af? Dat zit hem in de hypothalamus en de bijbehorende
hormoonhuishouding, zo ontdekte Ahmad Aziz. Woensdag 31 maart
promoveert hij, als eerste Leidse promovendus met een
Mozaïeksubsidie.
Hypothalamus
De ziekte van Huntington is een neurodegeneratieve aandoening waarbij
zenuwcellen afsterven, onder meer in de basale ganglia: het deel van
de hersenen dat zorgt voor het coördineren van bewegingen, maar dat
ook van belang is voor andere functies, zoals het integreren van
cognitieve taken. De ziekte, die zich gemiddeld rond het veertigste
levensjaar openbaart, kenmerkt zich dan ook door de overbeweeglijkheid
en cognitieve achteruitgang van de patiënten. âPatiënten met
Huntington hebben echter nog veel meer symptomen, zoals
gewichtsverlies en slapeloosheid, die niet te verklaren zijn door het
functieverlies in de basale gangliaâ, legt Aziz uit over de aanleiding
tot zijn onderzoek. âDit bracht ons op het idee dat misschien de
hypothalamus is aangedaan door de ziekte.â Dit âorgaantjeâ onderaan de
hersenen is het hoogste regelcentrum van de hormoonhuishouding in het
lichaam en regelt via de beïnvloeding van de hormoonproductie onder
andere de stofwisseling en het circadiaanse ritme, ofwel het
dag-nachtritme van je lichaam.
Herhaalde DNA-fragmenten
Ahmad Aziz: âPatiënten met Huntington hebben een ander dagelijks
patroon in de hormonen die verantwoordelijk zijn voor hun slaapritme.
Dit verklaart waarom zij vaak lijden aan slapeloosheid.â
Ahmad Aziz: âPatiënten met Huntington hebben een ander dagelijks
patroon in de hormonen die verantwoordelijk zijn voor hun slaapritme.
Dit verklaart waarom zij vaak lijden aan slapeloosheid.â
Aziz heeft op verschillende manieren de mogelijke invloed van de
hypothalamus onderzocht. âAls eerste hebben we in hypothalamus-weefsel
van overleden Huntington-patiënten aangetoond dat één van de
celtypen betrokken bij de stofwisseling met 30% was afgenomen.
Daarnaast werd een verklaring gezocht voor het gewichtsverlies van de
patiënten. Hiervoor werd gekeken naar de specifieke genmutatie van de
patiënten: Huntington wordt veroorzaakt door een te groot aantal
herhalingen van een DNA-fragment in het huntingtine gen. âMet de
gegevens van een grote Europese studie hebben wij vervolgens kunnen
bewijzen dat het aantal van deze zogeheten CAG-repeats samenhangt met
de mate van gewichtsverlies: hoe meer repeats een patiënt heeft, hoe
hoger zijn stofwisselingssnelheid en dus hoe uitgesprokener het
gewichtsverlies.â
Slaapritme
Uit de constatering dat de hypothalamus inderdaad was aangedaan,
volgde de vraag of dat dan ook terug te zien was in de
hormoonhuishouding van de patiënten, vertelt Aziz. Om afwijkende
hormoonconcentraties op te sporen zijn 24-uursmetingen gedaan bij een
groep van acht patiënten, waarbij elke tien minuten de concentratie
van verschillende hormonen werd gemeten. De gemiddelde concentratie en
het verloop hiervan in 24 uur werd vergeleken met een groep gezonde
vrijwilligers. Hieruit bleek onder andere dat het hormoon melatonine,
het âslaaphormoonâ, bij de groep met Huntington een ander ritme heeft:
het is verschoven naar later op de dag. Het stresshormoon cortisol
vertoonde een verhoogde concentratie en een soortgelijke verschuiving
in het circadiaans ritme, waardoor de patiënt dus een vertraging in
zijn slaapritme krijgt: slapeloosheid.
Mozaïeksubsidie
Nu zijn promotie is afgerond, is Ahmad Aziz met zijn co-schappen
begonnen.
Nu zijn promotie is afgerond, is Ahmad Aziz met zijn co-schappen
begonnen.
Voor dit onderzoek ontving Aziz een Mozaïeksubsidie van de
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Deze
subsidies zijn bedoeld voor talentvolle studenten van allochtone
afkomst om de doorstroom van deze groeiende groep studenten naar het
onderzoek en de hogere functies binnen de academie te bevorderen. âIk
ben op mijn twaalfde vanuit Afghanistan naar Nederland gekomenâ,
vertelt Aziz. En al spreekt hij de taal nu vloeiend: âDe eerste keer
dat ik Nederlands hoorde, heb ik me erg verbaasd over hoe vaak de
mensen al die gâs gebruiken.â In 2005 kregen zeven Leidse studenten
kregen toegekend de subsidie en in 2006 nog eens zes. Van die dertien
is Aziz de eerste die promoveert. âDe subsidie heeft zeker wel veel
mogelijk gemaakt voor dit onderzoek. Fondsen voor onderzoek naar de
ziekte van Huntington zijn moeilijk te werven en hoewel we dit
onderzoek sowieso zouden hebben uitgevoerd, hebben we het dankzij de
Mozaïek uitgebreider kunnen opzetten.â
Toekomst
Op de resultaten van dit onderzoek kan zeker worden voortgeborduurd:
naast klinische onderzoeken bij Huntington-patiënten kunnen deze
resultaten van belang zijn voor andere neurodegeneratieve
aandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson en Alzheimer. âZelf ben ik
nu één dag in de week bezig met het analyseren van de gegevens van
een soortgelijk onderzoek dat we bij patiënten met de ziekte van
Parkinson hebben uitgevoerdâ, zegt Aziz. Hij wilde dat onderzoek in
eerste instantie ook voor zijn promotie gebruiken. âMaar volgens mijn
begeleider was Huntington alleen al genoegâ, lacht hij. Wat hij
daarnaast doet? âVanuit het excellentestudententraject ben ik, meteen
na het behalen van mijn doctoraal, doorgegaan in het onderzoek voor
mijn promotie, dus sinds oktober 2009 loop ik mijn co-schappen om mijn
studie Geneeskunde af te ronden.â Zijn promotieonderzoek mag dan klaar
zijn, zijn artsenbul laat dus nog even op zich wachten.
Promotie woensdag 31 maart
Ahmad Aziz, Huntingtonâs disease: Hypothalamic, endocrine and
metabolic aspects
Faculteit der Geneeskunde
Promotoren: prof.dr. R.A.C. Roos en prof.dr. H. Pijl
(27 maart 2010/Marieke Epping)
Universiteit Leiden