Wageningen Universiteit en Researchcentrum
Kunst bevordert gesprek over gebiedsverandering
Locatietheater creëert ruimte voor discussie. Dat is belangrijk voor bewoners én gebiedsontwikkelaars.
'Veranderingen in de leefomgeving hebben een enorme impact. Locatietheater kan een arena voor open discussie creëren, anders dan bij gestuurde voorlichtingsavonden. Het brengt verhalen over een gebied in beeld, waardoor de mogelijkheid ontstaat om erover te praten', vertelt Pat van der Jagt, onderzoeker bij Alterra, onderdeel van Wageningen UR. Voor de Dienst Landelijk Gebied (DLG) onderzocht ze met collega's van LEI en DLG de effecten van locatietheater op gebiedsontwikkelingsprocessen.
Arena
Ingrijpende veranderingen in een gebied veroorzaken vaak wrijving, bijvoorbeeld tussen bewoners en gebiedsontwikkelaars. Neem Haarzuilens, waar Natuurmonumenten de traditionele rol van de baron, die vroeger het dorp beheerde, heeft overgenomen. Het gebied moet de achtertuin van Utrecht worden, waar stadsbewoners kunnen recreëren. Een deel van de boeren verdwijnt en het agrarische landschap wordt deels omgevormd tot bos. Die veranderingen stuiten op weerstand bij de dorpelingen. Natuurmonumenten wilde de bewoners daarom op een andere manier, met theater, bij het proces betrekken.
Een leegstaande boerderij diende daarbij als uitvalsbasis. Aan de keukentafel raken een boer en een projectontwikkelaar in gesprek. De boer vertelt over zijn herinneringen aan de boerderij en toont de streepjes op de muur waarmee hij de groei van zijn kinderen bijhield. De ontwikkelaar praat over de plannen en geeft met de streepjes op de muur de hoogte van de hekken aan. 'Soms deed het publiek mee, mensen barstten dan tijdens de voorstelling los', vertelt Van der Jagt.
Ziel
Door de verbeelding aan te spreken, voegt locatietheater een bredere betekenis toe aan een locatie, concludeert het Alterra-rapport waarin Van De Jagt haar onderzoek verwoordt. Theater vergroot de mentale beleving van de fysieke omgeving en maakt de 'gevoelswaarden collectief beleefbaar'. Uit enquêtes blijkt dat deze toegevoegde lagen door het publiek worden herkend en gewaardeerd. 'Kunstenaars kunnen de ziel van een plek naar boven halen', verklaart Van der Jagt. De voorstellingen werden deels bezocht door bewoners en deels door mensen van buitenaf. Van der Jagt: 'Het is misschien een beetje plat, maar locatietheater is dus ook pr voor een plek.
De hoge waardering voor de voorstellingen heeft niet direct geleid tot een betere relatie tussen de dorpsbewoners en Natuurmonumenten. De gebiedsinrichtingsplannen voor Haarzuilens lagen grotendeels al vast. Van der Jagt verwacht dat de inzet van locatietheater mét inspraak van bewoners betere eindresultaten oplevert. Ze speculeert: 'Als je in de verkennende fase de mogelijkheden opengooit en breder naar de waarden van een gebied kijkt, ontstaat er misschien een heel andere, duurzamere manier van gebiedsontwikkeling.'
Experiment
Ondanks het uitblijven van concrete effecten, zijn Natuurmonumenten en DLG enthousiast over de inzet van locatietheater. 'DLG experimenteert met kunst om nieuwe instrumenten voor publieksparticipatie te ontwikkelen. Uit de eerste voorzichtige ervaringen blijkt dat samenwerking met kunstenaars iets nieuws kan opleveren', vertelt Willem van Wingerden, adviseur Gebiedsontwikkeling bij DLG.
Natuurmonumenten ziet locatietheater als een toevoeging, vertelt Tim Kreetz. Als beheermedewerker is hij werkzaam in Haarzuilens. 'Het kan de andere kant van een verhaal laten zien. Ik heb wel het idee dat theater wel iets heeft veranderd in de manier waarop sommige dorpsbewoners tegen Natuurmonumenten aankijken. We voeren nu gesprekken met een andere theatergroep en hebben er alle vertrouwen in dat daar iets uitkomt', aldus Kreetz. | Alexandra Branderhorst