Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut

KNMI meet vulkaanstof boven Nederland

Vulkaan nog steeds actief

17 april 2010 - De vulkaan in de gletsjer Eyjafjallajökull op IJsland is nog steeds actief. Nog altijd wordt vulkaanstof met een noordwestelijke stroming naar West-Europa gevoerd. De stofwolk die door het KNMI ook in Nederland is waargenomen heeft gevolgen voor het vliegverkeer.
Aerosol index vulkaanstof (AAI) gemeten door OMI op 16 april. De oranje kleur geeft de hoogste waarde aan (Bron KNMI)** Aerosol index vulkaanstof (AAI) gemeten door OMI op 16 april. De oranje kleur geeft de hoogste waarde aan (Bron KNMI)** Het KNMI geeft voor het eerst in zijn bestaan speciale waarschuwingen (Volcanic Ash SIGMET) uit voor vulkaanas in het Nederlandse luchtruim. Vulkaanstof kan gevaar opleveren voor het vliegverkeer. Het vulkaanstof is goed te onderscheiden op satellietbeelden en wordt ook gemeten met speciale meetapparatuur, zoals een lidar. Een lidar is een soort radar die omhoog kijkt. De meteorologen volgen de situatie op de voet en maken modelberekeningen van de verspreiding van het stof. Het vulkaanstof kwam in de loop van donderdag in het noorden het land de atmosfeer binnen waarna de stofwolk zich langzaam over het land verder verplaatste. Het vulkaanstof is boven Nederland gemeten vanaf 2 tot 3 kilometer hoogte.

Lidarmetingen in Cabauw
Het RIVM beschikt over een bijzonder geavanceerde lidar, de Raman lidar, die de stoflaag in detail zichtbaar kan maken. Deze lidar staat in Cabauw en met de gegevens kunnen de eigenschappen van het stof afgeschat worden. Door vergelijking met soortgelijke metingen elders in Europa komen we meer te weten over veranderingen van het vulkaanstof tijdens het transport. De afbeelding hiernaast laat metingen van de Raman lidar zien gemaakt op 16 april 2010. De afbeelding geeft op ieder tijdstip een dwarsdoorsnede van de atmosfeer. De stoflaag net boven de 2 km hoogte is goed zichtbaar (Metingen en figuur: A. Apituley (RIVM)

Vulkanisch zwavel en as vanuit de ruimte
Wetenschappers van het KNMI gebruiken satellietmetingen van door de aardatmosfeer weerkaatst zonlicht om concentraties van vervuilende stoffen te bepalen. Zwaveldioxide absorbeert zonlicht bij bepaalde golflengtes sterker dan bij andere, en met behulp van deze spectrale vingerafdruk kan betrouwbare informatie verkregen worden over de totale hoeveelheid SO2 in de atmosfeer. De KNMI-metingen worden gebruikt door diverse Europese luchtvaart instanties ter registratie van uitzonderlijk hoge zwaveldioxide concentraties, en ter ondersteuning van besluitvorming over het afsluiten van het luchtruim.

Kenniscentrum KNMI
Uitgebreide bijdrage "IJsland's vulkanisch zwavel en as vanuit de ruimte en vanaf de grond met KNMI-instrumenten" onder Verder Lezen.

Rode zonsondergang
Vulkanologen houden de activiteit van de vulkaan op IJsland nauwlettend in de gaten. Belangrijk is hoeveel vulkaanstof er nog in de atmosfeer terechtkomt en in welke richting zich dat verplaatst. Dat hangt sterk af van de vulkaanactiviteit op IJsland en luchtstromingen op verschillende hoogtes in de atmosfeer. Vulkaanstof kan in de atmosfeer leiden tot opmerkelijk rode schermeringskleuren. Ook in ons land zijn rode zonsondergangen waargenomen.

Weinig invloed IJsland vulkanen op klimaat
Vulkaanuitbarstingen op IJsland hebben in het verleden de temperatuur op aarde nauwelijks beïnvloed. Tropische erupties zijn wel goed zichtbaar in de temperatuurreeksen. Grote uitbarstingen zoals de Pinatubo in 1991 en de Tambora van 1815 zorgden er voor dat de wereldgemiddelde temperatuur een paar jaar een kwart tot één graad lager lag.

De afkoeling wordt veroorzaakt doordat vulkanisch stof hoog in de atmosfeer zonlicht tegenhoudt. Vulkaanuitbarstingen hebben alleen een langdurig koelend effect als het stof de stratosfeer bereikt, op meer dan 10 tot 15 kilometer hoogte. Het stof van vulkaanerupties in de tropen wordt door de luchtstromingen verder omhoog gebracht en over de hele wereld verspreid, terwijl dat van vulkanen buiten de tropen naar beneden waait en snel weer verdwijnt. We verwachten dus niet dat de huidige uitbarsting van de Eyjafjallajökull op IJsland de temperatuur merkbaar zal beïnvloeden.

Kenniscentrum KNMI
Uitgebreide bijdrage "Klimaateffecten van vulkaanuitbarstingen" in Kenniscentrum (Verder Lezen)


*Ozonsonde KNMI meet vulkaanstof in De Bilt Vulkaanstof uit IJsland gemeten op 16 april in De Bilt met de ozonsonde van het KNMI (Bron: KNMI)*
Vulkaanstof uit IJsland gemeten op 16 april in De Bilt met de ozonsonde van het KNMI (Bron: KNMI)*

De afbeelding hiernaast laat het profiel zien van de temperatuur (groen in graden Celsius) en ozon partiële druk (blauw, in milli-Pascal) boven Nederland. Opvallend zijn de lage ozonwaarden tussen 2 en 5 kilometer hoogte. De ozon hier is vermoedelijk afgebroken door de reactie met het vulkaanstof. Ook is het mogelijk dat de ozon heeft gereageerd met vulkanisch zwaveldioxide. Dit profiel is verkregen met de KNMI ozonsonde die vanuit De Bilt is opgelaten op 16 april 2010 omstreeks 11:39 UTC (13:39 kloktijd).

Ook de komende dagen worden er extra sondes opgelaten om te zie hoe de situatie zich ontwikkelt.


**Aerosol afbeeldingen van GOME-2 en OMI
De figuren onder dit artikel tonen de hoogste waarden van de Absorbing Aerosol Index (AAI), gemeten door de satellietinstrumenten GOME-2 en OMI. GOME-2 vliegt aan boord van de Metop satelliet van EUMETSAT en OMI aan boord van de AURA satelliet van NASA. De AAI is een maat voor de hoeveelheid vulkaanstof. De pluim van vulkaanstof lag rond de middag op 16 april boven Nederland en noord-Duitsland.
---

SO2 index gemeten door OMI op 16 april. De groene en oranje kleuren geven de hoogste waarden aan. (Bron KNMI) Aerosol index vulkaanstof (AAI) gemeten door GOME-2 op 15 april. De rode kleur geeft de hoogste waarde aan (Bron KNMI)** Aerosol plaatje van GOME-2 van 16 april** SO2 concentraties gemeten op 15 april om ongeveer 16.00 uur door het Ozone Monitoring Instrument OMI (Bron: KNMI) Aerosol Index op 15 april om ongeveer 11.00 UTC door het Ozone Monitoring Instrument OMI (Bron: KNMI) Vulkaanstof uit IJsland gemeten op 16 april in De Bilt met de ozonsonde van het KNMI (Bron: KNMI)* Opvallend rode zonsondergang door vulkaanstof uit IJsland gefotografeerd bij Amsterdam richting Schiphol op 15 april 2010 (foto: Pieternel Levelt)
Eerste uitgave: 15-04-10
Zie het origineel