Weermannen in oorlogstijd
Publicatie over meteorologische diensten in WOII
4 mei 2010 - Het KNMI moest tijdens de Tweede Wereldoorlog de
weerdienst in De Bilt en op Schiphol sluiten. Alleen onderzoek en
waarnemingen mochten worden voortgezet door het Nederlands
Meteorologische Instituut, waarvan de Duitse bezetter de K van
Koninklijk had afgepakt. Ook in andere landen werden geen civiele
weerberichten meer gemaakt. Oud KNMI-medewerker Tjitse Langerveld dook
in de archieven en schreef een unieke publicatie over Weermannen in
Oorlogstijd.
Weermannen in Oorlogstijd van Tjitse Langerveld
Weermannen in Oorlogstijd van Tjitse Langerveld
Niet eerder is de meteorologische dienstverlening in Europa in
oorlogstijd zo gedetailleerd in een Nederlandstalige uitgave
beschreven. In tijden van oorlog zijn weerberichten van strategisch
belang. Menig oorlog zou anders zijn afgelopen of misschien niet
gevoerd zijn, als het ander weer was geweest. Misschien hadden we slag
bij Nieuwpoort in 1600 wel verloren als de zon niet had geschenen. De
Spaanse troepen die Maurits het land uit moest jagen, konden amper
verzet bieden omdat ze last van tegenlicht door de zon. Bovendien
kregen ze door de wind zand en de rook van kanonnen in de ogen. De
geschiedenis kent tal van voorbeelden van veldslagen waarin het weer op
een subtiele manier een cruciale rol speelde.
Ook recent nog. Tijdens de Golfoorlog in 1991 in Irak werden de
weersomstandigheden door vriend en vijand uit strategische overwegingen
nauwlettend gevolgd. Zodra de oorlog uitbreekt, wordt de uitwisseling
van weergegevens meteen stopgezet. Weersverwachtingen mogen dan niet
meer worden gemaakt omdat ze de vijand immers in de kaart kunnen
spelen.
Ook het KNMI moest tijdens de Tweede Wereldoorlog een groot deel van
zijn activiteiten, stopzetten. Weerberichten mochten niet meer worden
gemaakt. Kort voor de bevrijding werd het gebouw in De Bilt tot
verboden terrein verklaard. Bovendien was de stroomvoorziening in de
winter van 1944/45 onderbroken, waardoor werken niet meer mogelijk was.
Enkele medewerkers verzorgden clandestien waarnemingen en zonden de
gegevens door aan de geallieerden.
Zo'n oorlogstijd staat bol van de gebeurtenissen. Dankzij grondig
spitwerk van Tjitse Langerveld komen nu tal van opmerkelijke feiten
vooral uit Duitsland en Engeland boven water. Vele jaren werkte de oud
KNMI-er na zijn pensioen aan zijn boeiende publicatie, die binnenkort
verschijnt. Tjitse Langerveld heeft verschillende publicaties over de
geschiedenis op zijn naam staan. Zo schreef hij bij het 125 jarig
bestaan van het KNMI in 1979 het jubileumboek "Flitsen uit het KNMI" en
in 1988 "Vliegen in weer en wind, geschiedenis van de
luchtvaartmeteorologie".
Even verrassend als macaber is dat de Tweede Wereldoorlog niet alleen
ellende opleverde, maar ook de kennis op het gebied van de meteorologie
heeft verrijkt. Zo kreeg de ontwikkeling van de neerslagradar en
radiosonde (weerballon) een impuls, omdat zulke gegevens nuttig waren
voor de oorlogvoering. Zo val je bij het lezen van dit document van de
ene verbazing in de andere. Over de Tweede Wereldoorlog raken we nooit
uitgesproken. "Weermannen in oorlogstijd" zal zeker als naslagwerk nog
voor vele generaties van nut zijn.
Het boek "Weermannen in oorlogstijd" is binnenkort te bestellen via
www.weermagazine.nl.
Eerste uitgave: 04-05-10
Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut