Nederlandse Vereniging van Journalisten
`Publish and be bankrupted'
maandag 3 mei 2010 | De Britse smaadwetgeving tast wereldwijd de
persvrijheid aan, zo waarschuwde Peter Noorlander maandag in de
jaarlijkse Persvrijheidlezing in Den Haag die dit jaar in het teken
stond van het thema `publish and don't be dammed'. Noorlander is
directeur van het in Londen gevestigde Media Legal Defence Initiative,
de organisatie die journalisten juridisch bijstaat. Zij raken in
problemen door smaadzaken die worden aangespannen door multinationals
of rijke sjeiks. De kosten voor schadevergoedingen en advocatenkosten
zijn vaak torenhoog. `Publish and be bankrupted' kun je daarom beter
zeggen, aldus Peter Noorlander.
De Britse smaadwetgeving, die stamt uit de negentiende eeuw, raakt niet
alleen journalisten in Groot-Brittannië maar journalisten en ook
wetenschappers over de hele wereld omdat hiermee publicatieverboden
wereldwijd kunnen worden afgedwongen. De schatting is dat er op dit
moment tussen de 100 en 150 publicatieverboden van kracht zijn. Dat dit
mogelijk is komt omdat buitenlandse eisers naar de Britse rechter
kunnen stappen om buitenlandse publicaties aan te klagen, alleen al
omdat de artikelen in Groot-Brittannië te downloaden zijn. Dit
verschijnsel wordt ook wel `libel tourism' genoemd, het uitzoeken van
het meest gunstige rechtsgebied om smaadprocessen te voeren.
De Britse rechter staat welwillend tegenover degenen die de zaak
aanspannen, aldus Noorlander. Beklaagden kunnen zich moeilijk verweren,
alleen al vanwege de waanzinnig hoge kosten van advocaten, zo'n 400
Britse pond per uur. Die kosten verdubbelen bovendien als de beklaagde
verliest. De Oxford University berekende in 2008 dat de verdediging van
een smaadzaak in Groot-Brittannië 140 keer zo duur is dan elders. Een
van de gevolgen is dat sommige buitenlandse websites in Engeland niet
meer te zien zijn.
Een van de vele voorbeelden die Noorlander in zijn lezing noemt is de
zaak van de Saoedische miljardair Khalid bin Mahfouz tegen de
Amerikaanse schrijfster Rachel Ehrenfeld over haar boek `Funding Evil:
How terrorism is financed and how to stop it', waarin Mahfouz wordt
genoemd. Mahfouz spande een zaak aan en werd door rechter Sir David
Eady van het Engelse High Court of Justice in het gelijk gesteld. De
kosten voor schadevergoeding en advocaatkosten liepen op tot 320.000
dollar.
Een aansprekend voorbeeld in Nederland is het Trafigura-Probo Koala
schandaal dat door de Volkskrant ondanks vele dreigementen naar buiten
is gebracht. In 2006 werden honderden tonnen afval naar Ivoorkust
gebracht en gedumpt. Naar schatting 15 mensen zijn overleden na de
lozing. Volkskrant-journalist Jeroen Trommelen berichtte veelvuldig
over de zaak. Hij ontving op 25 april in Genève de Daniel Pearl Award
voor internationale onderzoeksjournalistiek. De Volkskrant werkte samen
met The Guardian, de BBC en een Noorse omroep. Trommelen: `In 2007
kwamen de eerste brieven van Trafigura binnen dat we moesten
rectificeren. Dan hebben we niet gedaan. We zochten samenwerking met
buitenlandse media omdat we samen sterker stonden. Met name de BBC werd
dwarsgezeten en zocht naar wegen om toch te publiceren.' Trommelen
heeft in die jaren wel een aantal lessen geleerd. `Je bronnen moeten
goed zijn en zodanig dat je bewijzen in handen hebt; internationale
samenwerking is onze redding geweest; neem een goede advocaat; bouw een
dossier op met aantoonbare leugens van je tegenstander en koppel die
terug waar nodig.'
De jaarlijkse Persvrijheidlezing op 3 mei - de Internationale Dag van
de Persvrijheid - werd georganiseerd door de Nederlandse Dagbladpers
(NDP), het Persmuseum, de NVJ, FreeVoice, Press Now, Radio Nederland
Wereldomroep (RNW) en RNTC.