Eerste Kamer stemt in met nieuwe staatkundige positie BES-eilanden
12 mei 2010
De Eerste Kamer heeft dinsdag 11 mei ingestemd met een eerste reeks van
wetsvoorstellen die een staatkundige verandering brengen in de
verhouding binnen het Koninkrijk der Nederlanden. De aanvaarding van
deze wetsvoorstellen leidt er toe dat Bonaire, St. Eustachius en Saba
(de BES-eilanden) gaan behoren tot het land Nederland. De eilanden
vormen voortaan een categorie bijzondere Nederlandse gemeenten. De
overige twee eilanden van de Nederlandse Antillen, Curacao en Sint
Maarten, worden naar verwachting aparte landen. Het land Nederlandse
Antillen houdt daarmee op te bestaan. Aruba behoudt zijn status als
autonoom land binnen het Koninkrijk. Op de BES-eilanden wordt als
betaalmiddel in plaats van de Antilliaanse gulden de Amerikaanse dollar
ingevoerd, en niet de euro.
Het streven is om de staatkundige vernieuwing op 10 oktober van dit
jaar te laten ingaan. Daarvoor moet het Statuut voor het Koninkrijk der
Nederlanden nog worden gewijzigd. Gelet op deze vernieuwing van het
Koninkrijk pleitten woordvoerders van verschillende fracties in de
Eerste Kamer bij de regering voor het ontwikkelen van een nieuwe visie
op de verhoudingen binnen het Koninkrijk tussen Nederland en de andere
rijksdelen op een afstand van 9.000 kilometer in het Caribisch gebied.
Abortus en euthanasie
Anders dan in Nederland krijgen de BES-eilanden geen tussenlaag in het
openbaar bestuur, zoals de provincies in Nederland. Door het verlenen
van de status van openbaar lichaam aan de BES-eilanden in plaats van de
gemeentelijke status kunnen de eilanden regels toepassen die afwijken
van die in het Europese deel van Nederland. De voor beide gebieden
geldende wetgeving wordt geleidelijk ingevoerd, al heeft de Tweede
Kamer in een amendement vastgelegd dat de wetgeving op het gebied van
abortus binnen een jaar, en de wetgeving over euthanasie en
homohuwelijk op de BES-eilanden binnen twee jaar moeten worden
ingevoerd. Over vijf jaar wordt het nu vastgelegde bestuurlijke model
geëvalueerd, waarna de eilanden alsnog voor andere status kunnen
kiezen.
In het debat in de Eerste Kamer op 11 mei maakten de fracties van CDA,
ChristenUnie, SGP en de eenmansfracties van OSF, Yildirim en de Partij
voor de Dieren bezwaar tegen de `onverhoedse' manier waarop de Tweede
Kamer de Nederlandse wetgeving op gebied van abortus, euthanasie en het
homohuwelijk wil invoeren op de BES-eilanden. Dit gebeurde zonder
vooroverleg met de bewoners van de drie eilanden. Op deze eilanden
is afwijzend gereageerd op de besluitvorming van de Tweede Kamer op dit
punt.
De fracties van CU en SGP lieten dan ook formeel aantekenen tegen dit
onderdeel van het wetgevingspakket inzake de BES-eilanden te zijn. De
CDA-fractie en de eenmansfracties namen genoegen met de toezegging van
staatssecretaris Bijleveld van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties dat de regering over een jaar aan het parlement zal
melden hoe zij de invoering van de wetgeving op het gebied van abortus,
euthanasie en homohuwelijk op de BES-eilanden heeft aangepakt. In
dezelfde brief zullen ook de toetsingscriteria voor de evaluatie van
het bestuurlijk model worden opgenomen. Deze evaluatie vindt over vijf
jaar plaats. De staatssecretaris erkende in het debat dat er ook
praktische problemen zijn bij de implementatie van dit deel van de
wetgeving. Zo moet er een erkende abortuskliniek komen en moeten er
ambtenaren beschikbaar zijn die een homohuwelijk willen sluiten.
Uitvoeringsproblemen
Als laatste spreker in de eerste termijn van het debat voerde
PvdA-senator Linthorst het woord. Linthorst zei dat er meer met de
eilandbewoners gepraat moet, zodat wederzijds begrip voor elkaars
standpunten ontstaat. Ze sprak over een leerproces, waarbij
persoonlijke contacten kunnen helpen. De relatie is wat de PvdA-fractie
er een van `for better or worse' en niet `for bitter and worse',
verwijzend naar de titel van het laatste album van zangeres Anouk.
De invoering van de Nederlandse wetgeving op het gebied van abortus,
euthanasie en homohuwelijk heeft op de Antillen geleid tot bittere
verwijten als `a-sociale en immorele wetten'. "Een persoonlijke
gedachtewisseling had wellicht de grootste kou uit de lucht kunnen
nemen", betoogde senator Linthorst. De PvdA-senator wees er wel op dat
de door de Tweede Kamer aangenomen amendementen "niemand verplichten
tot het plegen van euthanasie of het aangaan van een homohuwelijk".
Over abortus merkte senator Linthorst op: "Abortus vindt plaats op de
eilanden. Dan moet het ook op een veilige manier kunnen gebeuren en
niet met de uiterst risicovolle methoden zoals die ook in Nederland in
de jaren vijftig plaats vonden".
Senator Lagerwerf-Vergunst wijdde namens de fracties van ChristenUnie
en SGP vrijwel haar hele bijdrage aan het debat aan de kwestie van
abortus, euthanasie en homohuwelijk. De Tweede Kamer zou geen rekening
hebben gehouden met de culturele impact van deze wetgeving en de
uitvoeringsproblemen. Er zou eerst een levensbeschouwelijke discussie
op de BES-eilanden gevoerd moeten worden. Per interruptie wees
SP-senator Ten Horn erop dat er wel 1500 illegale abortussen per jaar
plaats vinden. In reactie verklaarde senator Lagerwerf-Vergunst: "Die
illegale abortussen vinden wij uiteraard vreselijk". "Daarom vragen wij
ook nadrukkelijk om preventieprogramma's ter voorkoming van ongewenste
zwangerschappen". Ook staatssecretaris Bijleveld gaf aan dat zij
preventie belangrijk vindt.
CDA-senator Doek zei over dit onderwerp: "Onbegrijpelijk dat een
meerderheid van de Tweede Kamer heeft gemeend deze voor de inwoners van
de drie eilanden zo uiterst gevoelige onderwerpen nu per se te willen
regelen. En dan wel zonder enige vorm van overleg met de eilandsraden
en hun bestuurders. De CDA-fractie heeft groot begrip voor het onbegrip
dat door de inwoners van de BES-eilanden op dit punt is geuit."
Grondwetswijziging
Senator Van Kappen stelde namens de VVD-fractie dat de staatkundige
veranderingen een grondwetswijziging noodzakelijk maken. De
regering deelt dit standpunt niet. Overigens is wel een
Grondwetswijziging in voorbereiding met het oog op de verkiezing van de
Eerste Kamerleden door de eilandsraden van de BES-eilanden. Van Kappen
stelt dat er veel misverstanden voorkomen op de eilanden. Hij wees erop
dat het erom gaat de keuze vrijheid te bieden. "Dat hoort toch bij een
vrije samenleving".
Senator Lagerwerf-Vergunst nam het op voor het ongeboren leven. "Dat
heeft geen keuze". Woordvoerder Engels van D66 plaatste vraagtekens bij
de benoeming van de rijksvertegenwoordiger Hij betwijfelt of deze door
de Kroon benoemde persoon op de BES-eilanden voldoende gezag kan
verwerven. Dat zou eerder het geval zijn als de plaatselijke bevolking
deze vertegenwoordiger zelf zou mogen kiezen, suggereerde Engels. De
D66-senator pleitte ervoor het Europees Handvest voor Lokale Autonomie
ook zo snel mogelijk op de BES-eilanden in te voeren, maar de
Nederlandse regering wil dit alleen geleidelijk doen.
Woordvoerder Laurier van GroenLinks maakte zich samen met PvdA-Kamerlid
Linthorst zorgen over het beheer van de luchthavens op de BES-eilanden.
Deze luchthavens zijn voor de economie van de eilanden van zeer groot
belang, maar Nederland laat het beheer in handen van de eilandbesturen.
"Een gevoelig onderwerp", aldus staatssecretaris Bijleveld. Zij zegde
toe om te monitoren hoe het beheer en de exploitatie in de komende vijf
jaren verloopt. Verder maakte GroenLinks-woordvoerder Laurier zich
zorgen over het voorzieningenniveau op de eilanden. Hij veronderstelt
dat veel mensen onder de armoedegrens leven. "Dat moet Nederland niet
willen."
Mede-ondertekening
CDA-woordvoerder Doek maakte zich sterk voor een grotere rol van de
minister voor Koninkrijksrelaties. Deze zou alle wetgeving voor de
BES-eilanden moeten mede-ondertekenen om te waarborgen dat de eilanden
niet vanuit Nederlandse departementen worden overspoeld met overbodige
regelgeving. Senator Ten Hoeve (OSF) sloot zich namens de
eenmansfracties bij dit pleidooi aan. Staatssecretaris Bijleveld
antwoordde dat er genoeg waarborgen zijn om er voor te zorgen dat de
wetgeving geleidelijk wordt ingevoerd, maar zij wilde dit punt wel in
de ministerraad brengen. Verder kreeg CDA-woordvoerder Doek de
toezegging dat de staatssecretaris laat uitzoeken of het mogelijk is
gelden op de Nederlandse begroting ten behoeve van de BES-eilanden
`zichtbaar' te maken.
Woordvoerder Ten Horn van de SP-fractie pleitte voor humanisering van
de gedwongen hulpverlening aan mensen met een geestelijke handicap. De
staatssecretaris antwoordde dat de Nederlandse wetgeving op dit punt
niet meteen, maar wel later op de BES-eilanden van toepassing wordt.
Ook vroeg SP-Kamerlid Ten Horn zich af of het wel mogelijk is om voor
de ingangsdatum van 10 oktober alles geregeld te hebben, zoals de
veiligheidswet en het geldstelsel. Staatssecretaris Bijleveld gaat daar
vooralsnog van uit, maar benadrukt dat zij hierbij de medewerking van
zowel de Tweede als de Eerste Kamer nodig heeft. Nog voor Prinsjesdag
dit jaar (21 september) moeten de noodzakelijke wetsvoorstellen door de
Eerste Kamer zijn aanvaard.
---
* stenogram 11 mei 2010 pdf icoon
Eerste Kamer der Staten Generaal