Universiteit van Amsterdam

Gepubliceerd op 4 juni 2010

Beweging van moleculaire machine blijkt oneerlijk gokspelletje

Gepubliceerd op 4 juni 2010

Onderzoekers van de de Universiteit van Amsterdam (UvA) en de stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie (FOM) zijn er in geslaagd de beweging van een moleculaire zuiger in detail te bestuderen. Het gedrag van deze motor, bestaande uit slechts één molecuul, blijkt totaal anders dan van een motor of zuiger op alledaags formaat. De bewegingen zijn volkomen onvoorspelbaar en goed te beschrijven met een theorie uit de zeventiende eeuw die oorspronkelijk voor gokspelletjes is bedacht. Maar in de moleculaire motor wordt een klein beetje vals gespeeld... De onderzoeksresultaten zijn op vrijdag 4 juni gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift 'Science'.

Het is tegenwoordig mogelijk om moleculen te maken die functioneren als minuscule machientjes. Onderzoekers kunnen motortjes, liftjes en draaideurtjes maken die bestaan uit slechts één enkel molecuul. De potentiële toepassingen van zulke moleculaire machines zijn vrijwel onbegrensd en variëren van moleculaire computers tot oppervlakken met schakelbare eigenschappen. Uiterlijk lijken moleculaire machines precies op de (in verhouding reusachtige) machines uit ons dagelijks leven. Maar gedragen ze zich ook hetzelfde?

Licht als brandstof

Om dat te onderzoeken bestudeerden onderzoekers van de UvA en FOM zogenoemde rotaxanen. Deze moleculen bestaan uit een ring die over een relatief lange draad (een paar nanometer, miljardsten van een meter) van koolstofatomen kan voortbewegen. Op de koolstofdraad bevinden zich twee verschillende ankerpunten (stations) waaraan de ring zich kan binden.

Om de ring van het ene naar het andere station te laten bewegen, beschieten de onderzoekers de rotaxanen met een ultraviolette laserpuls. Het ultraviolette licht fungeert hierbij in feite als de brandstof van de moleculaire motor. De beweging van de ring wordt waargenomen met een infrarode puls, die iets vertraagd is ten opzichte van het ultraviolette startschot. Het infrarode licht wordt anders geabsorbeerd afhankelijk van waar de ring zich op de draad bevindt. Hierdoor geeft een reeks metingen met toenemende vertraging van de infrarode puls een nauwkeurig beeld van zowel het vertrek als de aankomst van de bewegende ring.

Dronkenman

De metingen laten zien dat de ring zich als een dronkenman tussen de begin- en eindpositie beweegt; stapjes naar voren en terug wisselen elkaar op onvoorspelbare momenten af. Totaal anders dus dan de soepele beweging van een zuiger in een automotor. Uiteindelijk komt de ring op zijn eindpositie tot stilstand, maar het is op het moment van vertrek volkomen onzeker hoe lang dit voor een individuele moleculaire machine zal gaan duren.

De wiskunde om dit kansproces te beschrijven is precies dezelfde als die van een gokspelletje waarin twee spelers telkens een kop-of-muntweddenschap houden, totdat een van de spelers blut is. Bij kop doet de ring een stap vooruit, bij munt één achteruit. De formules hiervoor werden al in de zeventiende eeuw afgeleid door de Nederlandse wetenschapper Christiaan Huygens. Alleen blijkt dat in dit geval met het muntje is gesjoemeld. De kans om voor- of achteruit te bewegen is niet precies gelijk, al is het verschil maar een paar procent. De mogelijkheid hiervoor had Huygens al in zijn wiskunde ingebouwd, en met die aanpassing worden de metingen nauwkeurig beschreven door het kop-of-muntspel. Wellicht dat door vals te spelen de moleculaire machines alsnog onder controle kunnen worden gebracht...

Publicatiegegevens

Matthijs R. Panman, Pavol Bodis, Daniel J. Shaw, Bert H. Bakker, Arthur C. Newton, Euan R. Kay, Albert M. Brouwer, Wybren Jan Buma, David A. Leigh en Sander Woutersen: 'Operation mechanism of a molecular machine revealed using time-resolved vibrational spectroscopy', Science, 4 juni 2010

Voor meer informatie of het volledige artikel kunt u contact opnemen met dr. Sander Woutersen (UvA), e-mail: s.woutersen@uva.nl.

Verwijzingen

Meer informatie
Bron: UvA Persvoorlichting / stichting FOM