SRON Netherlands Institute for Space Research
Astronomer Marijn Franx wins Spinoza Prize
10 Jun 2010
De Spinozapremie is de hoogste Nederlandse onderscheiding in de
wetenschap. Iedere laureaat ontvangt een subsidie van tweeënhalf
miljoen euro. De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk
Onderzoek (NWO) kent de Spinozapremie jaarlijks toe aan Nederlandse
onderzoekers die tot de absolute (internationale) top behoren. Het is
de vierde keer dat een Nederlandse astronoom de Spinozapremie krijgt.
Eerder viel deze eer te beurt aan prof. Ed Van den Heuvel (UvA), prof.
Ewine van Dishoeck (UL) en prof. Michiel van der Klis (UvA).
Marijn Franx (Eindhoven, 20 juli 1960) bedrijft `archeologie' van de
kosmos. Hij bestudeert sterrenstelsels op grote afstand. Het licht van
deze sterrenstelsels is zo lang onderweg geweest, dat het laat zien hoe
deze stelsels eruitzagen op veel jongere leeftijd. Op die manier kan
Franx bestuderen hoe sterrenstelsels en het heelal veranderen in de
loop der tijd. Het licht van de verste sterrenstelsels heeft er 13
miljard jaar over gedaan om de aarde te bereiken, zodat astronomen
melkwegstelsels kunnen zien uit de periode dat het heelal minder dan 1
miljard jaar oud was.
Franx en zijn groep ontdekten dat er al oude sterrenstelsels in het
jonge heelal bestaan. Die sterrenstelsels vormden om onbekende redenen
geen nieuwe sterren; er deed zich een soort kosmische geboortebeperking
voor. Bovendien blijkt dat deze sterrenstelsels dramatisch zwaarder
maar kleiner zijn dan sterrenstelsels van nu. Dit kan alleen verklaard
worden als de sterrenstelsels kannibalisme bedreven en elkaar `opaten'
tijdens botsingen. Vorig jaar brak het team een nieuw afstandsecord met
de gereviseerde Hubble Space Telescope.
Franx studeerde in 1984 cum laude af te Leiden in de astronomie. Vier
jaar later promoveerde hij cum laude, eveneens in Leiden. Tussen 1988
en 1993 werkte hij op Harvard als Junior Fellow, en als Hubble Fellow.
Van 1993 tot 1998 was hij hoogleraar in Groningen en sinds 1998
bekleedt hij die positie in Leiden. De laatste jaren waren voor Franx
topjaren. Zijn groep behaalde vele resultaten met de Hubble Space
Telescope, en 8-meter telescopen op de grond. Zijn groepsleden kregen
prestigeuze prijzen en banen aangeboden.
Franx zal in de komende jaren nieuwe gegevens van de gereviseerde
Hubble uitwerken, en zal de Spinozapremie gebruiken om de opvolger van
de Hubble te gebruiken, de James Webb Space Telescope, die door NASA en
ESA gebouwd wordt en op een ESA-raket zal worden gelanceerd. Franx
verklaart: "Deze nieuwe telescopen geven ons een ongekende blik op het
universum. De vooruitgang is zo groot, dat we nog steeds bezig zijn om
de vragen te definiëren. Bij het vinden van de antwoorden vallen we van
de ene verbazing in de andere".
Franx zal de subsidie ook gebruiken om onze kennis van de natuur te
delen met een breder publiek: "Mijn doel is om applicaties voor Iphones
en andere smart phones te ontwikkelen die op aantrekkelijke wijze de
verassingen van de natuur laten zien. Om de creativiteit te stimuleren,
beginnen we met een prijsvraag `Bedenk een iPhone-applicatie voor de
wetenschap'. Franx hoopt verder dat hij zijn subsidie kan gebruiken om
een permanente expositie op te zetten over de plaats van de mens in de
cosmos, en de moderne astronomie.