Rijksoverheid
Recent heeft het farmaceutische bedrijf Merck (in Europa opererend onder de
naam MSD) helaas forse ontslagen aangekondigd bij de vestiging in Oss. Het
betreft een ingrijpende herstructurering van de wereldwijde productie en research
& development (R&D) activiteiten, die ook grote gevolgen heeft voor de vestiging
in Oss. Hierbij vindt uw Kamer, mede namens de Minister van Sociale Zaken en
Werkgelegenheid, nadere achtergrond en een eerste reactie van het kabinet. De
door verschillende leden gestelde schriftelijke vragen hierover zullen op korte
termijn separaat worden beantwoord.
Vooraf
Helaas heeft Merck vorige week bekend gemaakt dat het eerder aangekondigde
mondiale herstructureringsplan naar verwachting tot gevolg zal hebben dat in Oss
2175 van de 4500 banen verloren zullen gaan. Dit is een ingrijpend strategisch
besluit op concernniveau met gevolgen voor zowel de werkgelegenheid als de
kennispositie van de regio en de Nederlandse economie.
Het kabinet heeft over de afgelopen jaren intensief en op verschillende manieren
gewerkt aan behoud en versterking van hoogwaardige werkgelegenheid van MSD
in Nederland. Zo worden de activiteiten van MSD ondersteund door zowel
programma's gericht op bijvoorbeeld life sciences als middelen uit het reguliere
innovatie!instrumentarium. Direct na de aankondiging van de overname van
Schering Plough door Merck in 2009 zijn vanuit de overheid de contacten met
beide hoofdvestigingen van MSD in Nederland geïntensiveerd. Zo heb ik, samen
met de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) onder andere
gesproken met de heer Hassan, de topman van Schering Plough. Ook zijn er
contacten gelegd op CEO!niveau bij Merck. Hierbij heeft het vestigingsklimaat
voor dit type hoogwaardige activiteiten en de mogelijkheden om de unieke positie
van de locatie Oss in deze overname te behouden altijd centraal gestaan.
Voorop staat dat de overheid niet wil en niet mag treden in de strategische
beslissing van het bedrijf over de voorgenomen efficiencyslag, waaronder de
sterke afslanking van het bedrijf in Oss. Uiteindelijk worden dit soort besluiten
genomen op basis van bedrijfseconomische (strategische) overwegingen. Daarbij
speelt ook dat de overwegingen van Merck aanzienlijk verder gaan dan alleen de
Nederlandse locaties. Duidelijk is geworden dat er sprake is van een bredere
verschuiving van activiteiten van Europa naar de VS. Dit blijkt wel uit het feit dat
MSD ook haar R&D!activiteiten beëindigt in Denemarken, het Verenigd Koninkrijk
Pagina 2 van 8
Directoraat
generaal
Ondernemen en Innovatie
Directie Ondernemen
Ons kenmerk
OI/O / 10106949
en Duitsland. Merck geeft aan dat de R&D!activiteiten met name verplaatst
worden naar de VS, omdat daar reeds grotere R&D!vestigingen bestaan.
Nu dit, helaas toch nog teleurstellende, besluit is gevallen over maatregelen die
naar verwachting tot gevolg zullen hebben dat in Oss 2175 van de 4500 banen
verloren zullen gaan, vindt overleg plaats met diverse partijen om de
werkgelegenheid zoveel mogelijk te behouden. Voorts is in mei jl. in de
onderhandelingen met de vakbonden een Sociaal Plan overeengekomen dat bij de
reorganisaties zal worden gehanteerd. De betrokken medewerkers van MSD
kunnen hier gebruik van maken. Op dit moment is nog niet duidelijk voor welke
medewerkers boventalligheid ontstaat en welke via natuurlijk verloop het bedrijf
voor die tijd zullen verlaten. Juist omdat nog overleg plaats vindt is het op dit
moment niet mogelijk en niet wenselijk thans meer informatie daarover te
verstrekken. De komende periode zal duidelijk worden wat de mobiliteitscentra
(netwerk van UWV met gemeenten en private partijen als uitzendbureaus)
concreet kunnen betekenen bij het begeleiden van dit proces.
Daarnaast is het Ministerie van Economische Zaken actief betrokken bij
initiatieven die moeten leiden tot behoud van banen en de unieke kennispositie
die gerelateerd zijn aan deze activiteiten. Voor het behoud van de kennis voor de
Nederlandse economie neemt MSD, in samenwerking met diverse overheden, het
voortouw tot het bezien van mogelijkheden die hieraan een bijdrage leveren. Het
opstarten van een life science park / campus op de huidige locatie van MSD in
Oss, in een of meerdere samenwerkingsverbanden, is een van de ideeën die
uitgewerkt worden. Ook zal gekeken worden naar reguliere overheidsinstrumenten
op het gebied van innovatie en regionale regelingen, die ingezet kunnen worden.
Mijn departement zal hierin een actieve rol vervullen. Bij de verschillende
initiatieven zullen naast MSD en mijn departement ook de provincie, de gemeente
Oss en de BOM (Brabantse Ontwikkelingsmaatschappij) betrokken zijn.
Mede vanwege deze initiatieven zijn precieze gevolgen voor werkgelegenheid en
kennispositie aldus nog niet aan te geven. Alles is er nu op gericht om richting de
toekomst de werkgelegenheid en kennispositie te versterken.
1. Situatie in de farmaceutische industrie
Merck is een van de grootste farmaceutische bedrijven wereldwijd met een omzet
van $ 27,4 mld en ca. 100.000 werknemers in dienst. Een van de onderdelen van
MSD is de vestiging in Oss, voorheen bekend als Organon. Tot 2007 maakte
Organon deel uit van AkzoNobel en groeide dit bedrijf uit tot een vooraanstaand
farmaceutisch bedrijf op het gebied van women's health en endocrinologie.
Destijds heeft AkzoNobel deze divisie verkocht aan Schering Plough. In 2009 is
Schering Plough overgenomen door Merck. In Nederland opereert MSD nu vanuit
twee grote vestingen voor humane geneesmiddelen in Oss en Haarlem, en twee
kleinere vestigingen in Houten en Hoofddorp. Daarnaast heeft MSD ook nog een
veterinaire tak, waartoe in Nederland het bedrijf Intervet in Boxmeer behoort. In
Nederland gaat het om ca. 7500 banen, waarvan 4500 in Oss.
Pagina 3 van 8
Directoraat
generaal
Ondernemen en Innovatie
Directie Ondernemen
Ons kenmerk
OI/O / 10106949
De huidige ontwikkelingen bij MSD in Nederland komen voort uit dynamische
ontwikkelingen in de farmaceutische industrie wereldwijd. De mondiale
farmaceutische industrie heeft sinds het begin van de 21ste
eeuw te maken met
forse uitdagingen. De risico's en de kosten die zijn gemoeid met het ontwikkelen
van nieuwe medicijnen stijgen sterk. Dat komt omdat bedrijven veel moeten
investeren, terwijl ze tegelijkertijd de kans lopen dat het nieuw ontwikkelde
medicijn uiteindelijk niet op de markt doorbreekt. Oorzaak hiervan is dat tot voor
kort veel medicijnen ontwikkeld werden, die op een brede range ziekten ingezet
konden worden (zgn. blockbusters). Mede door de opkomst van de biotechnologie,
ontstaat er een verschuiving naar meer specifieke geneesmiddelen, gericht op een
relatief kleine groep van geneesmiddelengebruikers. Daarnaast speelt dat, mede
door de economische crisis, de overheidsfinanciën onder druk staan en veel
landen de kosten voor de gezondheidszorg omlaag proberen te brengen.
Farmaceutische bedrijven geven aan dat mede daardoor de marges voor de
bedrijven onder druk staan en dure en risicovolle R&D!trajecten worden uit! dan
wel afgesteld.
Het gevolg is dat sinds enkele jaren mondiaal sprake is van een forse overname!
en consolidatieslag. Diverse fusies en overnames hebben de afgelopen jaren dan
ook plaatsgevonden, zoals bijvoorbeeld de fusie tussen Pfizer en Wyeth en Abbott
en Solvay.
2. Huidige situatie met betrekking tot MSD
Al langer was duidelijk dat deze ontwikkelingen ook zijn weerslag zouden krijgen
op de activiteiten van MSD in Nederland. Sinds de fusie van Merck en Schering
Plough eind 2009 heeft MSD gewerkt aan een mondiaal herstructureringsplan van
haar activiteiten. Bij de overname heeft Merck destijds aangegeven dat men met
een nieuwe wereldwijde strategie voor het gefuseerde bedrijf zou komen. Daarbij
gaf men aan dat men tot een effciencyslag wilde komen door de activiteiten van
beide bedrijven in elkaar te schuiven. Dit zou moeten leiden tot lagere kosten voor
productie en een verlaging van het risiconiveau door concentratie van R&D.
Op 8 juli jl. heeft Merck haar wereldwijde herstructureringsplannen naar buiten
gebracht, gericht op integratie van R&D, productie en andere activiteiten. Merck
heeft aangegeven de kosten met 15% te willen verminderen, hetgeen wereldwijd
een jaarlijkse besparing betekent van $ 3,5 mld.
MSD heeft aangegeven dat de R&D
activiteiten met name verplaatst worden naar
de VS, omdat daar reeds grotere R&D!vestigingen bestaan. Dit heeft grote
gevolgen voor vele Europese vestigingen van MSD. MSD stopt haar R&D!
activiteiten niet alleen in Nederland, maar ook in Denemarken, het Verenigd
Koninkrijk en Duitsland.
Op het gebied van productie in Oss geeft MSD aan dat de productie in Oss blijft,
maar dat efficiency!verbeteringen mogelijk en noodzakelijk zijn om te kunnen
concurreren op de wereldmarkt. Dit heeft tot gevolg dat de personele bezetting op
de productieafdelingen in Oss met 30% vermindert.
Pagina 4 van 8
Directoraat
generaal
Ondernemen en Innovatie
Directie Ondernemen
Ons kenmerk
OI/O / 10106949
Concreet betekent dit dat deze herstructurering grote gevolgen heeft voor MSD!
vestigingen in Oss en omgeving. De research voor women's health en
endocrinologie zal van Oss overgeplaatst worden naar de Verenigde Staten. Als
gevolg van deze maatregelen gaan naar verwachting in Oss 2175 van de 4500
banen verloren, waarvan 1000 banen in R&D.
3. Verantwoordelijkheden bedrijfsleven en overheid
Vooropgesteld moet worden dat verplaatsing van activiteiten wereldwijd een al
jarenlang bestaand en dagelijks fenomeen is. Bedrijven zullen bij de keuze van
vestiging van activiteiten altijd kijken naar de plek waar de grootste
winstgevendheid gerealiseerd zal kunnen worden. Dit draagt bij aan de welvaart
en is daarmee uiteindelijk van belang voor consumenten, bedrijven en
werknemers wereldwijd. Daarnaast moet gerealiseerd worden dat het verlies aan
werkgelegenheid als gevolg van het verplaatsen van activiteiten (minimaal 41.000
verplaatste banen in de afgelopen vijf jaar volgens recent onderzoek Nyenrode),
slechts een zeer klein onderdeel is van het totale jaarlijkse banenverlies (ca. een
half miljoen per jaar). Over de afgelopen jaren ging het in Nederland om ca. 8%
van het verlies aan arbeidsplaatsen. Daartegenover staat forse baancreatie uit
zowel binnen! als buitenland, waardoor per saldo over de afgelopen decennia
sprake is geweest van een forse banengroei (alleen al ca. 500 000 extra
werkzame personen sinds 2000). Directe inmenging van de politiek in dit proces
van (productie)verplaatsing over en weer is dan ook ongewenst. Uiteindelijk
worden dit soort besluiten genomen op basis van bedrijfseconomische
(strategische) overwegingen. Protectionisme schaadt uiteindelijk de economie, en
zeker een economie als de Nederlandse, die zeer gebaat is bij handel en het
aantrekken van buitenlandse investeringen.
De overheid heeft echter wel een belangrijke rol in het zo goed mogelijk kunnen
profiteren van internationaal opererende bedrijven via een sterk
vestigingsklimaat. Met name hoogwaardige werkgelegenheid (zoals R&D!
activteiten) met forse kennis!spillovers zijn van groot belang voor de Nederlandse
economie en dat is ook waar dit kabinet stevig op inzet. Via de inzet op een sterk
vestigingsklimaat voor met name kennis en innovatie moet Nederland een
aantrekkelijke vestigingsplaats zijn voor dit soort activiteiten; zowel om deze in
Nederland te behouden als om deze aan te trekken vanuit het buitenland. Dat dit
effect heeft, blijkt wel uit de vestiging van het hoofdkantoor van Danone in
Nederland en de keuze van Wärtsilä bij een grootscheepse reorganisatie om juist
wel de R&D!activiteiten in Nederland te behouden. Ook de overname van Océ
door Canon getuigt van vertrouwen in het Nederlandse R&D!klimaat.
4. Rol overheid bij MSD
De overheid speelt al jaren een actieve rol om het vestigingsklimaat voor
bedrijven als MSD te versterken. De makers van innovatieve en generieke
medicijnen spelen namelijk een rol van betekenis binnen het Nederlandse
bedrijfsleven. Zij leveren een belangrijke bijdrage aan de regionale en landelijke
economische groei. Een goed investerings!, ondernemings! en vestigingsklimaat is
Pagina 5 van 8
Directoraat
generaal
Ondernemen en Innovatie
Directie Ondernemen
Ons kenmerk
OI/O / 10106949
van wezenlijk belang om farmaceutische bedrijven in staat te stellen hun functie
ten volle te benutten. De overheid heeft daarbij de rol om te zorgen voor een
concurrerend ondernemings! en vestigingsklimaat en het versterken van
(potentiële) economische sterktes. Vandaar dat de overheid op verschillende
manieren heeft gewerkt aan behoud en versterking van hoogwaardige
werkgelegenheid van MSD in Nederland over de afgelopen jaren.
Financiële ondersteuning
Life sciences en gezondheid vormt een van de terreinen waarop de overheid de
afgelopen jaren aanzienlijk heeft geïnvesteerd in kennisontwikkeling door
programmatische samenwerking tussen kennisinstellingen en bedrijven ter
versterking van de concurrentiekracht op dit gebied. Belangrijke programma's op
dit gebied zijn o.a. Topinstituut!Pharma (geneesmiddelen), het topinstituut CTMM
(diagnostica en geneesmiddelen) en BMM (biomedische materialen). Ook kunnen
bedrijven in deze sector een beroep doen op de reguliere instrumenten gericht op
innovatie en ondernemerschap. Deze ondersteuning komt ook ten goede aan
MSD:
! MSD profiteert van de overheidsbijdrage aan TI!Pharma. Deze bijdrage aan
TI!Pharma bedraagt in totaal ¤ 130 mln. Dit tegenover de industriële bijdrage
van ¤ 65 mln (waarvan 20% door MSD) en ¤ 65 mln. van de kennisinstituten.
! MSD participeert vanuit Oss in 6 deelprojecten van CTMM. De overheid levert
een bijdrage aan CTMM van ¤ 150 mln. De totale bijdrage van MSD aan deze
deelprojecten bedraagt ruim ¤ 4 mln. Evenals bij TI!Pharma gaat het hier om
precompetitieve onderzoeksprojecten, waaraan overheid, bedrijfsleven en
kennisinstelllingen bijdragen. De resultaten van deze projecten zijn eigendom
van alle publieke en private participanten.
! Bioconnection, een productiefaciliteit waarin MSD aandeelhouder is, die door
deelname van de overheid (rijk, provincie en gemeente Oss) ook door derde
life sciences bedrijven gebruikt kan worden, tegen een marktconforme
betaling (facility sharing). EZ heeft hieraan ¤ 5 mln. bijgedragen en ook MSD
is aandeelhouder in Bioconnection.
! Life Science en Health programma, waar MSD actief deelneemt aan de
netwerkactiviteiten van dit innovatieprogramma. Dit 4!jarige
innovatieprogramma, met een totaal budget van ¤ 30 mln, is speciaal gericht
op life sciences mkb.
! MSD maakt met haar dochterbedrijven veelvuldig gebruik van het
instrumentarium van het Ministerie van Economische Zaken. Belangrijkste
daarvan zijn de WBSO voor speur! en ontwikkelingswerk en de octrooibox.
Vanwege vertrouwelijke gegevens over belastingaangifte kan ik hier geen
uitspraken doen over concrete bedragen.
Contacten met MSD
Tussen de farmaceutische industrie en de overheid vinden al veel langer
regelmatige contacten plaats. Bedrijfsleven en overheid hebben hierbij een eigen
verantwoordelijkheid, maar hebben wel regelmatig afstemming, ook bijvoorbeeld
over internationale ontwikkelingen en de gevolgen daarvan voor de bedrijven.
Pagina 6 van 8
Directoraat
generaal
Ondernemen en Innovatie
Directie Ondernemen
Ons kenmerk
OI/O / 10106949
Direct na de aankondiging van de overname van Schering Plough door Merck in
2009 zijn vanuit de overheid de contacten met beide hoofdvestigingen van MSD in
Nederland geïntensiveerd. De minister van Economische Zaken (EZ) en de
minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) hebben daartoe o.a.
gesproken met de heer Hassan, de topman van Schering Plough. Ook zijn er
contacten gelegd op CEO!niveau bij Merck. Vanuit Merck werd in die tijd
aangegeven dat men nog druk bezig was na te denken over een nieuwe strategie
en dat men medio 2010 met nadere informatie zou komen.
De gesprekken met MSD waren er op gericht dat de Nederlandse onderdelen van
MSD zich zo goed mogelijk zouden presenteren in de geplande wereldwijde
herstructurering en het aanpakken van eventuele knelpunten. Deze contacten
concentreerden zich met name op het in kaart brengen van de sterke en zwakke
punten van Nederland en hoe de vestigingen in Nederland het beste in konden
spelen op de samenvoeging van activiteiten van Schering Plough en MSD. Dat
deze contacten gewaardeerd werden, bleek wel uit het feit dat de ministers van
EZ en VWS betrokken waren bij de opening van nieuwe activiteiten in Haarlem en
in Oss.
Kwaliteit vestigingsklimaat
Bekend is dat Nederland in internationaal perspectief goed scoort op het terrein
van logistiek/geografische ligging, fiscaal klimaat, omgevingsfactoren en
ondernemingsklimaat. MSD heeft dit ook altijd bevestigd. Daarnaast was men
voor haar type activiteiten met name positief over de goed gedocumenteerde
patiëntengroepen, de vaardige medische onderzoekers en de hoogwaardige
onderzoekinfrastructuur. Natuurlijk zag MSD ook verbeterpunten. Zo wenste men
hogere en meer structurele financiering van R&D!activiteiten. MSD noemde
daarnaast als belemmeringen de kleine thuismarkt en de regelgeving. Bij de
regelgeving gaat het met name om de medisch/ethische toetsing van klinisch
onderzoek en de opname van nieuwe medicijnen in het vergoedingensysteem. In
nauw overleg met het bedrijf heeft de overheid op het gebied van regelgeving,
zowel vanuit het Ministerie van VWS als mijn departement, naar oplossingen
gezocht voor de aangegeven knelpunten. Hier is intensief mee aan de slag
gegaan, maar op deze korte termijn konden nog geen concrete oplossingen
worden gerealiseerd.
Het huidige besluit van Merck lijkt vooral te zijn ingegeven door bredere
strategische belangen op concernniveau gezien het feit dat ook de R&D!
activiteiten in andere Europese landen worden stopgezet en verplaatst naar de
VS. Dit neemt niet weg dat het kabinet sterk zal blijven inzetten op een sterk
vestigingsklimaat met specifieke aandacht voor de farmaceutische industrie.
5. Gevolgen voor personeel en innovatiekracht
Binnen de beschikbare ruimte (zoals EU staatssteunkaders) doet de overheid het
maximale om R&D!activiteiten in Nederland te behouden. Ondanks het beleid
gericht op de farmaceutische industrie, als ook de meer gerichte activiteiten op
MSD, heeft MSD dus besloten haar R&D!activiteiten te verminderen. Al met al is
Pagina 7 van 8
Directoraat
generaal
Ondernemen en Innovatie
Directie Ondernemen
Ons kenmerk
OI/O / 10106949
er sprake van een ingrijpende strategische beslissing van MSD met gevolgen voor
de Nederlandse economie en het betrokken personeel, die wij zeer betreuren en
onomkeerbaar achten. Wij beseffen dat de plannen voor de getroffen
medewerkers hard aankomen. Voor hen breekt nu een onduidelijke tijd aan.
Hoewel de directie van MSD en de betrokken vakbonden hebben aangegeven
zorgvuldig te kijken naar eventuele inzet bij andere afdelingen in het bedrijf, zal
er onvermijdelijk ! zoals aangegeven door MSD ! een groot aantal ontslagen
vallen. Diverse partijen zullen de getroffen werknemers ondersteunen bij hun
zoektocht naar ander werk; toch realiseren wij ons terdege dat dit een grote
impact heeft voor de getroffenen en hun (gezins)omgeving. Het is van belang dat
alle relevante partijen in gezamenlijkheid actief alle mogelijkheden verkennen en
ondersteunen die de gevolgen van deze strategie voor de werkgelegenheid en de
kennisinfrastructuur kunnen beperken.
Veel partijen werken hier al actief aan mee:
* Voor de betrokken medewerkers geldt dat MSD heeft toegezegd dat de
medewerkers gebruik kunnen maken van het Sociaal Plan bij reorganisaties,
zoals dat in mei jl. bij de onderhandelingen met de vakbonden is
overeengekomen. Het gaat om een aangekondigde reorganisatie bij MSD.
* MSD heeft toegezegd om mee te zoeken naar het uitplaatsen van bestaande
activiteiten. Op dit moment is nog niet duidelijk voor welke medewerkers
boventalligheid ontstaat en welke via natuurlijk verloop het bedrijf voor die
tijd zullen verlaten. Voor de werknemers die ontslagen worden, zal men een
formele adviesprocedure opstarten. Werknemers die hun baan verliezen,
worden geholpen bij het zoeken van een andere baan. Zo is het UWV, via de
vestiging in Oss en het mobiliteitscentrum in Den Bosch, reeds betrokken bij
voorbereidende gesprekken. De komende periode zal duidelijk worden wat de
mobiliteitscentra (netwerk van UWV met gemeenten en private partijen als
uitzendbureaus) concreet kunnen betekenen bij het begeleiden van dit proces.
Verder zal ook het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid de
mogelijkheid van het Europees Globaliseringfonds in ogenschouw nemen. Dit
fonds kan actieve arbeidsmaatregelen financieren, die speciaal bedoeld zijn
om ontslagen werknemers weer aan het werk te helpen.
* Voor de werkgelegenheid in de regio is onder leiding van de Gedeputeerde EZ
van de provincie Noord Brabant een stuurgroep opgezet, waaraan naast de
provincie ook mijn departement, de gemeente Oss, de BOM (Brabantse
Ontwikkelingsmaatschappij) en MSD zullen deelnemen. Over de oprichting en
doelstelling, alsmede de (actieve) inzet van Economische Zaken, heb ik
gesproken met de Commissaris van de Koningin in Noord!Brabant.
Doelstelling van deze stuurgroep is om mogelijkheden uit te werken die de
werkgelegenheid, die in Oss verloren dreigt te gaan, te behouden. Er wordt
zowel gekeken naar het voortzetten van bestaande activiteiten en initiatieven,
als het stimuleren van nieuwe bedrijven. Hierbij zal ook nauw samengewerkt
worden met MSD. Al deze week komt deze werkgroep voor het eerst bijeen.
Pagina 8 van 8
Directoraat
generaal
Ondernemen en Innovatie
Directie Ondernemen
Ons kenmerk
OI/O / 10106949
* Voor het behoud van de kennis voor de Nederlandse economie neemt MSD, in
samenwerking met diverse overheden, het voortouw tot het bezien van
mogelijkheden die hieraan een bijdrage leveren. Het opstarten van een life
science park / campus op de huidige locatie van MSD in Oss, in een of
meerdere samenwerkingsverbanden, is een van de ideeën die uitgewerkt
worden. Ook zal gekeken worden naar reguliere overheidsinstrumenten op het
gebied van innovatie en regionale regelingen, die ingezet kunnen worden. Dit
zal opgepakt worden via een taskforce met diverse vertegenwoordigers van de
lokale, regionale en rijksoverheid met behulp van een door MSD hiervoor
ingeschakelde consultant. Mijn departement zal hierin ook vertegenwoordigd
zijn en een actieve rol spelen. Volgende week komt deze groep voor het eerst
bijeen.
Al met al is er sprake van een ingrijpende strategische beslissing van MSD.
Gegeven de beslissing van MSD is het nu zaak dat alle relevante partijen in
gezamenlijkheid actief alle mogelijkheden verkennen en ondersteunen die de
gevolgen van deze strategie voor de werkgelegenheid en de kennisinfrastructuur
kunnen beperken en het ondernemers! en innovatieve klimaat in Nederland
versterken.
(w.g.) Maria J.A. van der Hoeven
Minister van Economische Zaken