EMBARGO TOT ZONDAG 29 AUGUSTUS 19.00 UUR
Amsterdam, 27 augustus 2010
HIV-virus wapent zich tegen antistoffen
Het HIV-virus wordt steeds resistenter tegen antistoffen. Dat schrijven onderzoekers van het AMC in een artikel dat zondag online wordt gepubliceerd in Nature Medicine. Het virus dat twintig jaar geleden circuleerde, was makkelijker te neutraliseren dan virus van recenter datum. Dat suggereert dat het HIV-virus zich aanpast aan de afweerreactie van de gastheer. De lat voor een nog te ontwikkelen vaccin komt daarmee nog hoger te liggen.
Bij een afweerreactie op een virusinfectie neutraliseren B-lymfocyten een binnendringend virus door antistoffen aan te maken. Het blijkt dat deze humorale immuunrespons de evolutionaire ontwikkeling van het meest voorkomende HIV-virus (HIV-1) beïnvloedt. Dat concluderen Hanneke Schuitemaker en Evelien Bunnik, onderzoekers van het AMC. Ze vergeleken het virus van patiënten die twintig jaar geleden geïnfecteerd raakten met het virus van patiënten die recenter geïnfecteerd werden. In de tussenliggende periode bleek het HIV-1 virus te zijn veranderd. Het HIV-virus heeft zich in de loop van de tijd aangepast aan de afweerreactie van de gastheer en is resistenter geworden voor antistoffen, schrijven zij in Nature Medicine.
Veel antistoffen zijn gericht op het stukje van het virus dat kan binden aan de cellulaire receptor - het CD4-bindingsdomein. Uit de vergelijking van de twee patiëntengroepen blijkt dat vooral de antistoffen die gericht zijn tegen dit CD4-bindingsdomein het minder goed zijn gaan doen. 'We dachten altijd dat het virus zich daar geen veranderingen kon permitteren, omdat het anders ook niet meer kan infecteren', zegt Schuitemaker. 'Nu zien we dat het virus er waarschijnlijk iets "overheen legt", waardoor de antistof er niet meer bijkan. Maar hij kan nog wel infecteren. Dat is een onverwachte truc van het virus.'
De bevindingen op basis van de Nederlandse HIV-1 populatie zijn vergeleken met gegevens uit de Los Alamos-database (VS). Daaruit kwamen vergelijkbare resultaten, wat erop wijst dat de aanpassing van HIV-1 niet alleen hier heeft plaatsgevonden.
Voor de huidige combinatietherapie heeft het nieuwe inzicht geen gevolg, omdat deze therapie al zo effectief is dat antistoffen geen toegevoegde waarde hebben. Het nieuwe inzicht dat het HIV-virus zich aanpast aan de afweerreactie van de gastheer, is wel van belang vanwege de consequenties voor vaccinontwikkeling. Veel onderzoek is erop gericht een vaccin te ontwikkelen op basis van antistoffen. 'Op basis van andere vaccins die bescherming bieden tegen virusinfecties is ook voor HIV de hoop gevestigd op een vaccin dat antistoffen kan opwekken', aldus Schuitemaker. 'Die moeten het gaan doen. Nu blijkt echter dat het virus zich aan het onttrekken is aan de natuurlijke antistoffenrespons. De lat wordt dus hoger gelegd.' Een vaccin dat antilichamen opwekt voordat het virus het lichaam binnenkomt, moet nog betere of sterkere antistoffen opwekken om effectief virussen te kunnen neutraliseren.
Schuitemaker: 'Dit onderstreept dat we er nog lang niet zijn, hoewel er inmiddels ook al een aantal veel krachtiger antistoffen zijn.' Andere antistoffen zijn gericht op andere delen van de virale envelop. Daar lijkt het virus zich minder makkelijk te onttrekken aan de immuunrespons. 'Dat is hoopvol, dat zouden de vaccintargets moeten worden.'
Dit onderzoek maakt deel uit van de Amsterdamse Cohort Studies naar HIV-infectie en AIDS en is financieel ondersteund door het AIDS Fonds, NWO, en de EU.
Academisch Medisch Centrum Universiteit van Amsterdam
Academisch Medisch Centrum Universiteit van Amsterdam