s Werelds oudste aandeel afkomstig uit Enkhuizen
Ruben Schalk, geschiedenisstudent aan de Universiteit Utrecht, heeft
het oudst bekende aandeel in de VOC-onderneming ontdekt. Hij vond dit
tijdens zijn scriptieonderzoek in het Westfries Archief in Hoorn. Het
aandeel is op 9 september 1606 uitgegeven door de VOC Enkhuizen. 404
jaar later, op donderdag 9 september 2010, is deze spectaculaire vondst
in Enkhuizen onthuld door de burgemeester van Enkhuizen, Jan Baas, de
directeur van het Westfries Archief, Dirk Dekema en de vinder Ruben
Schalk.
Het aandeel staat op naam van Pieter Harmenszoon, een Enkhuizer. Na
zijn overlijden is het aandeel in het stadsarchief van Enkhuizen
terecht gekomen. Dit archief wordt bewaard in het Westfries Archief in
Hoorn: het Regionaal Historisch Centrum voor de negen West-Friese
gemeenten. Ruben Schalk doorzocht verschillende documenten in het
Westfries Archief voor zijn scriptie over bedrijfsfinanciering door
Enkhuizers in de Gouden Eeuw. Hierbij stuitte hij op een exemplaar dat
het oudste aandeel ter wereld heet. Vanaf vrijdag 10 september is het
stuk voor iedereen te bewonderen in het Westfries Museum in Hoorn.
Aandeel
Het gevonden aandeel is drie weken ouder dan het tot voor kort oudst
bekende aandeel, dat dateert van 27 september 1606 en afkomstig is uit
het Stadsarchief Amsterdam. Wat het document ook bijzonder maakt, is
dat het aan de binnenkant gedetailleerde beschrijvingen heeft van de
dividenduitkeringen tot maar liefst 1650. Aantekeningen op eerder
gevonden aandelen lopen veel minder lang door. Het aandeel dateert van
9 september 1606: de datum waarop Pieter Harmenszoon zijn laatste
termijnbetaling deed van zijn investering van 150 gulden in de VOC.
Zijn bewijs van deelname in de VOC werd bijgeschreven in het Grootboek
van de kamer Enkhuizen. Als bewijs van betaling kreeg Harmensz dit
document. Hoewel de VOC geen certificaten van aandeel uitgaf, worden
zulke kwitanties in de effectenwereld wel als zodanig gezien. De handel
in VOC-aandelen vormde de aanzet voor het ontstaan van de Amsterdamse
Beurs, de oudste effectenbeurs ter wereld.
VOC Enkhuizen
De Verenigde Oost-Indische Compagnie was de grootste handelsonderneming
in de zeventiende en achttiende eeuw. Het was de eerste multinationale
vennootschap ter wereld met vrij verhandelbare aandelen. Het octrooi
van de VOC bepaalde dat de inschrijvingen in de onderneming open
stonden tot 1 september 1602. Iedereen kon zijn geld inleggen in de
nieuwe onderneming. Onder de eerste 538 investeerders bevonden zich
opvallend veel ambachtslieden en kleine ondernemers, zoals ook Pieter
Harmenszoon. Dit is kenmerkend voor de VOC-kamer Enkhuizen. De
VOC-kamer Enkhuizen had, na Amsterdam en Middelburg, met 540.000 gulden
de op twee na grootste inbreng in het aandelenkapitaal van de VOC.
Veranderend inzicht
Dankzij de vondst van het aandeel en onderzoek van de Universiteit van
Utrecht wordt duidelijk dat de VOC veel armer was dan tot nu toe werd
aangenomen en dat de bedrijfsvoering niet soepel verliep. Naast de
uitgifte van aandelen sloot de VOC leningen bij onder andere
particulieren om de expedities te kunnen bekostigen. Omdat het in
financieel opzicht niet goed ging met de VOC, keerde zij in het begin
geen dividend uit. Pas toen de aandeelhouders in opstand kwamen kregen
zij in 1610 voor het eerst dividend uitgekeerd, in geld en goederen.
Aandeelhouders hadden daarentegen geen zeggenschap in de
bedrijfsvoering. Dit komt niet overeen met het beeld dat er tot nu toe
was van de VOC als eerste moderne open onderneming. De binnenkant van
het aandeel laat juist dat buitenspel zetten van de aandeelhouders heel
goed zien. Ze werden gecompenseerd door dividendbetalingen ter waarde
van hun oorspronkelijke inleg en een jaarlijkse rentevergoeding van
6,25%, wat niet meer was dan de toenmalige rente voor Hollandse
obligaties. Dat dit bedrag zo laag was, is dankzij het
scriptieonderzoek van Ruben Schalk goed te begrijpen. Vanwege de
voortdurende geldproblemen van de VOC-kamer van Enkhuizen in de vroege
jaren van de bedrijfsvoering moest geld worden geleend. Waarschijnlijk
uit geldgebrek n om de crediteuren niet voor het hoofd te stoten met
hoge dividenduitkeringen (geld dat dan immers niet meer gebruikt kon
worden voor rentebetalingen aan obligatiehouders) werd de vergoeding
voor de aandeelhouders gelijkgesteld met de rente op Hollandse
obligaties.
Tentoonstelling
Vanaf 10 september staat het aandeel centraal in een tentoonstelling
over de VOC in het Westfries Museum in Hoorn. Er is speciale aandacht
voor de geschiedenis van de twee West-Friese Kamers van de VOC,
Enkhuizen en Hoorn. Behalve s werelds oudste aandeel is er ook het
grootboek van de VOC-kamer Enkhuizen te zien. In dat grootboek staat de
inschrijving van Pieter Harmensz vermeld. Ook het octrooi (de
oprichtingsakte) van de VOC van 20 maart 1602, is speciaal voor deze
tentoonstelling overgebracht vanuit het Nationaal Archief. De
tentoonstelling is tot en met 21 november 2010 te zien. Het Westfries
Museum bevindt zich aan de Roode Steen 1 in Hoorn. Het museum is van
maandag t/m vrijdag van 11.00 tot 17.00 uur geopend en op zaterdag en
zondag van 13.00 tot 17.00 uur.
Kijk op www.oudsteaandeel.nl om het stuk te bekijken en voor meer
informatie.
Gemeente Enkhuizen