Rijksoverheid
Toespraak Balkenende tot de 65e Algemene Vergadering van de Verenigide Naties
Toespraak | 25-09-2010
Toespraak van minister-president Balkenende tot de 65e Algemene
Vergadering van de Verenigde Naties in New York op 25 september 2010.
The UN: open for business during renovation
Mijnheer de voorzitter, excellenties, dames en heren,
Het VN-hoofdkantoor wordt op dit moment grondig gerenoveerd. En dat
werd tijd, want het gebouw voldeed niet meer aan de eisen van de 21e
eeuw. Ondertussen gaat het werk gewoon door en praten wij hier met
elkaar over de grote vraagstukken van onze tijd.
De vergelijking dringt zich natuurlijk meteen op. Ook het VN-systeem
zelf is immers op leeftijd en aan een verbouwing toe. En ook in
overdrachtelijke zin geldt dat het werk door moet gaan, omdat we ons
simpelweg geen pauze kunnen permitteren in de aanpak van de mondiale
problemen waar we voor staan. Of zoals een Nederlandse gezegde luidt:
`Tijdens de verbouwing blijft de winkel gewoon open'.
Het is dit jaar precies 65 jaar geleden dat in San Francisco de VN werd
opgericht. Op de rokende puinhopen van de Tweede Wereldoorlog werden
daar en in Bretton Woods de grondvesten gelegd voor het multilaterale
systeem zoals we dat tot op de dag van vandaag kennen. Een systeem dat
zich heeft bewezen. Maar ook een systeem dat is gebaseerd op de
naoorlogse werkelijkheid en niet op de internationale machtsbalans en
de problemen anno 2010.
Nieuwbouw is niet nodig, want met de fundamenten en de draagconstructie
van ons multilaterale gebouw is niets mis. Het systeem heeft zich in de
achter ons liggende 65 jaar ruimschoots bewezen. Bovendien leert de
ervaring dat een praktische stap-voor-stap benadering (piecemeal
approach) effectiever is bij de hervorming van een grote organisatie
dan een `big bang'. Of zoals Dag Hammarskjöld, een van de grote leiders
uit de geschiedenis van de VN al zei: `Constant attention by a good
nurse may be just as important as a major operation by a surgeon.'
Ik wil vandaag met een korte blik op drie kerntaken van de VN duidelijk
maken hoe de Nederlandse regering in de praktijk tegen enkele concrete
hervormingen aankijkt. Dat zijn achtereenvolgens: de mensenrechten, de
internationale rechtsorde en vrede en veiligheid. Maar laat ik eerst -
ook vanuit mijn eigen ervaring -ingaan op de achtergrond van de
verbouwing. Waarom is het nodig?
De noodzaak van hervormingen
Mijnheer de voorzitter, in menselijke termen gesproken is 65 jaar een
leeftijd waarop velen het wat rustiger aan gaan doen. Maar dat zit er
voor de VN helaas niet in, want ondanks alle inspanningen zijn vrede,
veiligheid, rechtszekerheid en ontwikkeling nog geen dagelijkse
realiteit voor iedereen. Sterker nog, sinds de oprichting van de VN
zijn de mondiale uitdagingen alleen maar groter geworden. Denk aan de
klimaatcrisis. Denk aan de energie- en voedselcrisis. En denk aan de
internationale economische crisis die nog eens onderstreept hoe in onze
tijd alles met alles samenhangt. We hebben elkaar harder nodig dan
ooit. En we hebben ook de VN harder nodig dan ooit als organisatie
waarin alles en iedereen samenkomt.
Tegen die achtergrond juich ik de keuze voor het overkoepelende thema
van deze 65e Algemene Vergadering toe: `Reaffirming the central role of
the UN in global governance'. Wel zou ik zelf zou het woord
`reaffirming' liever vervangen door `recovering'. Er is immers terrein
verloren gegaan en dat is vooral de laatste jaren zichtbaar geworden.
Zo heeft niet de VN maar de G20 het voortouw genomen in de
internationale aanpak van de economische crisis. We kijken terug op een
VN-klimaattop die meer op had kunnen leveren als de wereld één vuist
had kunnen maken. En ook bij de MDG's zien we wisselende resultaten. Er
gaat veel goed, maar sommige MDG's blijven helaas ver achter in de
uitvoering door een gebrekkige en versnipperde internationale
hulparchitectuur. Daarover hebben we eerder deze week gesproken op de
MDG-top.
Wat deze voorbeelden laten zien is dat de VN zijn vanzelfsprekendheid
als verzamelpunt (convening power) en wereldwijd podium voor discussie
en besluitvorming aan het kwijtraken is. Ik zeg dat met een bezorgd
hart, maar tegelijkertijd met het rotsvaste vertrouwen dat de VN zijn
belangrijke rol als alomvattende organisatie voor global governance in
de toekomst waar kan blijven maken.
In mijn visie heeft het einde van de Koude Oorlog de VN bevrijd van een
lange periode van confrontatie en stagnatie. Daarna is de
internationale agenda vol elan en in hoog tempo opnieuw gedefinieerd.
Er is aandacht gekomen voor relatief nieuwe onderwerpen als milieu en
klimaat, sociale thema's en gender-issues. De internationale rechtsorde
is versterkt met nieuwe internationale tribunalen, het Internationaal
Strafhof en een groeiend aantal vredesmissies onder de VN-vlag. En
natuurlijk heeft de VN zich met de Millenniumtop en de Millennium
Development Goals van zijn meest ambitieuze kant liet zien.
De VN kon deze resultaten alleen boeken doordat alle landen betrokken
waren en iedereen een stem had. Dat is de grote kracht van de VN, maar
het is ook meteen de grootste zwakte. Inclusiviteit leidt namelijk niet
alleen tot een maximum aan legitimatie - hét unique selling point van
de VN. Het leidt ook tot stroperige besluitvorming, een ondoorzichtige
bureaucratische structuur en gepolitiseerde verhoudingen. Ik geloof dat
dit een herkenbaar beeld is voor iedereen die het laatste decennium in
het internationale circuit heeft meegedraaid.
Er wordt vaak gezegd: `Als de VN niet bestond, zou het uitgevonden
moeten worden.' En inderdaad, een wereldorganisatie met een universeel
lidmaatschap is onontbeerlijk. Maar representativiteit zonder voldoende
resultaat leidt tot verlies aan relevantie. Anders gezegd: legitimiteit
en effectiviteit zijn twee kanten van dezelfde medaille.
Het is de vaste overtuiging van de Nederlandse regering dat de VN aan
daadkracht en besluitvaardigheid en daarmee aan draagvlak en
legitimiteit kan winnen. Dat kan door het proces en de organisatie
ondergeschikt te maken aan de oplossing van problemen. Dus door de
praktijk leidend te laten zijn voor de manier waarop problemen worden
aangepakt. Nederland wil en zal zich daar sterk voor maken. Dat doen we
als VN-lid van het eerste uur. Maar we willen het ook doen met onze
partners in de EU, waarvan we ook mede-oprichter zijn. De EU staat
achter de VN en wij onderschrijven de EU bijdragen om de toekomst van
de VN te verzekeren.
En daarmee, voorzitter, kom ik op de eerste van de drie kerntaken van
de VN die ik in mijn inleiding noemde: mensenrechten. Zonder meer is
dat een terrein waarop de VN uitermate succesvol geweest in zijn
normstellende rol, met de Universele Verklaring van de Rechten van de
Mens als onwrikbare basis. Waar het helaas nog te vaak aan schort is de
naleving en afdwinging van die normen. Nog dagelijks bereiken ons
berichten over marteling, beperkingen van de vrijheid van
meningsuiting, oneerlijke processen en andere mensenrechtenschendingen.
Zo is het voor de Nederlandse regering onacceptabel dat er anno 2010
nog steeds mensen gestenigd worden, vaak weerloze vrouwen. Daartegen
moeten we ons blijven verzetten met alles wat in ons is.
De Nederlandse regering pleit dan ook voor versterking van de
slagkracht van het mensenrechteninstrumentarium (human rights
machinery), in het bijzonder de Mensenrechtenraad. Om te beginnen is
een heldere taakverdeling nodig tussen de Mensenrechtenraad en de Derde
Commissie van deze Algemene Vergadering. Overlap en onduidelijkheid
maakt het sommige regimes immers te gemakkelijk om de aandacht af te
leiden van mensenrechtenschendingen. Nederland zal zich voor die
duidelijkheid inzetten.
Internationale rechtsorde
Mensenrechten en internationale rechtsorde, het tweede terrein waarover
ik iets wil zeggen, hebben natuurlijk alles met elkaar te maken. U weet
dat Nederland zich zeer betrokken voelt bij dit onderwerp. De stad Den
Haag is immers niet alleen het hart van de Nederlands democratie, maar
ook de legal capital of the world. Daar zijn we trots op. Maar veel
belangrijker is natuurlijk dat de internationale instituties die in Den
Haag gevestigd zijn door hun werk een duidelijk signaal afgeven. Het
signaal dat de wereldgemeenschap mensenrechtenschendingen en misdaden
tegen de menselijkheid niet onbestraft laat. Dat geldt voor de
verschillende landentribunalen zoals het Joegoslaviëtribunaal, dat
geldt voor het Internationaal Hof van Justitie en dat geldt uiteraard
voor het Internationaal Strafhof, het ICC.
Het is indrukwekkend hoe snel de ontwikkelingen op het gebied van het
internationaal strafrecht de afgelopen twee decennia zijn gegaan.
Daders van de meest gewetenloze misdaden waar ook ter wereld weten
vandaag de dag dat de kans steeds groter wordt dat zij ter
verantwoording worden geroepen. Nu moeten we door doorpakken en de
zichtbaarheid, de geloofwaardigheid en het gezag van deze instituties
verder versterken. Dat kan door betere internationale samenwerking op
het gebied van opsporing en vervolging. Door betere naleving van
relevante resoluties van de Veiligheidsraad. En door te bevorderen dat
zoveel mogelijk landen het statuut van het Internationaal Strafhof
ondertekenen en zich naar de letter en de geest van het verdrag
gedragen. Wat dat laatste betreft: voor de Nederlandse regering is het
niet acceptabel dat mensen zoals president Bashir van Soedan, tegen wie
een arrestatiebevel loopt, zich vrijelijk in een ICC-verdragsland
kunnen bewegen.
Vrede en veiligheid
Tot slot, voorzitter, een paar woorden over het brede terrein van vrede
en veiligheid. Op dit moment zijn meer dan 100.000 mensen over de hele
wereld actief in VN-vredesmissies. Niemand kan dus ontkennen dat de VN
op dit terrein een hoofdrol speelt. En terecht, want juist in zaken van
oorlog en vrede is legitimiteit en slagkracht noodzakelijk.
Legitimiteit en slagkracht die alleen de VN via de Veiligheidsraad kan
bieden.
Nog onlangs hebben we rond het incident met het marineschip de Cheonan
van de Republiek Korea gezien hoe moeilijk en precair de positie van de
Veiligheidsraad soms kan zijn. Enerzijds heeft de Veiligheidsraad deze
aanslag unaniem en in scherpe bewoordingen veroordeeld. En dat is toe
te juichen. Anderzijds is de schuldvraag in de raad in het midden
blijven liggen en dat is in de richting van slachtoffers en
nabestaanden onverteerbaar.
Juist om de legitimiteit en slagkracht van de Veiligheidsraad in de
toekomst te kunnen blijven garanderen, blijft de Nederlandse regering
voorstander van een hervorming van de raad die recht doet aan de
geopolitieke werkelijkheid van nu en niet die van 1945. Over de
precieze invulling van deze noodzakelijke hervorming is het laatste
woord nog niet gesproken. Maar voor Nederland is het zonneklaar dat er
ruimte moet zijn voor meer landen om mee te praten en invloed uit te
oefenen. Ruimte voor grote landen die in 1945 nog niet groot waren of
nog geen VN-lid. Maar ook ruimte voor kleinere landen die als
leverancier van troepen of als belanghebbende in een bepaalde regio
recht van spreken moeten krijgen. Ik zeg daar wel meteen bij dat voor
de Nederlandse regering het woord van Winston Churchill geldt: `The
price of greatness is responsibility.' Of met andere woorden: landen
die invloed willen hebben, moeten zich realiseren dat daar ook
financiële en politiek-morele consequenties aan verbonden zijn.
Mijnheer de voorzitter, dames en heren,
Ik heb u geschetst waarom de VN-organisatie aan een verbouwing toe is.
Ik heb u duidelijk gemaakt dat de relevantie van de VN niet alleen
samenhangt met legitimiteit, maar ook met effectiviteit. En ik heb u
verteld in welke richting de verbouwingsplannen op een drietal
terreinen zouden kunnen gaan. Maar één ding heb ik nog niet gedaan, en
dat is herbevestigen dat Nederland zich vanuit zijn lange
internationale traditie voor de kwaliteit van het VN-huis zal blijven
inzetten. Samen met anderen, samen met u allen, in het besef dat het
ook bij deze verbouwing aankomt op een bundeling van krachten. Of zoals
het handvest zegt: Unite our strength, combine our efforts.' Laat die
woorden ons inspireren bij het werk dat ons wacht.
Dank u wel.
Afzender
* Ministerie van Algemene Zaken
Voor vragen aan de Rijksoverheid bel Postbus51: 0800-8051