* 60 jaar SER
28 september 2010
Zelfstandigen zonder personeel (zzp'ers) dragen op veel terreinen en in
verschillende mate bij aan de samenleving en de economie en daarmee aan
de sociaal-economische dynamiek. De opkomst van de zzp'er vraagt op een
aantal terreinen om aanpassing van beleid. Dat geldt vooral op het
gebied van arbeidsongeschiktheid, arbeidsomstandigheden, scholing en
pensioenen. Daarmee is het stelsel van arbeidsverhoudingen, fiscaliteit
en sociale zekerheid ook in de toekomst beter toegesneden op een
toenemende variëteit aan arbeidsrelaties. Dat staat in een
ontwerpadvies van de SER over de positie van zelfstandig ondernemers.
Nederland telt 675.000 zzp'ers
Wat een zzp'er is en hoeveel zzp'ers Nederland telt, daarover lopen de
meningen uiteen. Het ontwerpadvies stelt een praktisch hanteerbare
definitie voor die voor alle relevante rechtsgebieden zou moeten
gelden: een zzp'er is iemand die voor de inkomstenbelasting als
ondernemer telt en geen personeel in dienst heeft. Daartoe behoren
zowel `klassieke' zzp'ers (met een eigen winkel, landbouwonderneming of
vrachtwagen) als `nieuwe' zzp'ers die vooral hun eigen arbeid, kennis
en vaardigheden aanbieden. Volgens deze definitie telt Nederland
675.000 zzp'ers.
De zzp'ers vormen een zeer heterogene groep, zijn werkzaam in diverse
sectoren en combineren het ondernemerschap vaak met een baan in
loondienst. Het aandeel zzp'ers is in de afgelopen 15 jaar gestegen,
van ruim 6 naar meer dan 8 procent van de beroepsbevolking. Afgezien
van enkele specifieke sectoren wijst deze stijging echter niet op een
duidelijke trend of omwenteling op de arbeidsmarkt als geheel. Het
overgrote deel van de bevolking is nog steeds werkzaam als werknemer en
dit aandeel blijft betrekkelijk constant.
Zzp'ers moeten zich kunnen verzekeren tegen arbeidsongeschiktheid
Het ontwerpadvies doet een aantal voorstellen die ertoe moeten leiden
dat zzp'ers zich desgewenst kunnen verzekeren tegen het
arbeidsongeschiktheidsrisico. Een grote groep zelfstandigen blijkt goed
in staat om zelf een adequate verzekering af te sluiten. Dat is
moeilijker voor zelfstandigen met gezondheidsproblemen, oudere
zelfstandigen en zelfstandigen met een risicovol beroep. Het
ontwerpadvies bepleit daarom een betere toegankelijkheid van de
vrijwillige WIA-verzekering (Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen)
en de particuliere vangnetverzekering voor zelfstandigen die zich
moeilijk kunnen verzekeren. Daarnaast zijn enkele aanpassingen nodig in
het Besluit bijstandsverlening zelfstandigen (Bbz) en de
Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijke arbeidsongeschikte gewezen
zelfstandigen (IOAZ).
Bovendien benadrukt het ontwerpadvies het belang van voldoende
risicobewustzijn bij zzp'ers en pleit het voor een verbetering van de
voorlichting over de verschillende verzekeringsmogelijkheden.
Betere ondersteuning bij tijdelijke financiële problemen
Het ontwerpadvies ziet in het Besluit bijstandsverlening zelfstandigen
(Bbz) goede mogelijkheden om ondernemers met een levensvatbaar bedrijf
te ondersteunen in moeilijke tijden. Het ontwerpadvies pleit voor
betere voorlichting over de verschillende ondersteuningsmogelijkheden
en meer samenwerking tussen gemeenten om de bestaande mogelijkheden
voor bijstandsverlening optimaal te gebruiken. Waar de bestaande
mogelijkheden tekortschieten, is een verruiming van de toegankelijkheid
nodig. Een belangrijke verbetering is dat opgebouwde
pensioenvoorzieningen buiten de vermogenstoets dienen te blijven.
Pensioen: meer bewustzijn en ruimere opbouwmogelijkheden
Zzp'ers zijn zelf verantwoordelijk voor hun oudedagsvoorziening in
aanvulling op de AOW. Het is dan ook nodig dat zij zich voldoende
bewust zijn van hun pensioensituatie. Hier ligt een taak voor de Kamers
van Koophandel en voor de organisaties van zelfstandigen.
Het ontwerpadvies vindt dat zzp'ers gelijke fiscale mogelijkheden als
werknemers moeten hebben om pensioen op te bouwen. Verder kunnen
zzp'ers de mogelijkheden voor pensioenopbouw in de derde pijler
(aanvullende particuliere pensioenen) beter benutten, bijvoorbeeld door
via hun organisaties collectieve en daardoor voordeliger
pensioenproducten te organiseren.
In de tweede pijler (collectieve aanvullende pensioenen) kan de zzp'er
nu vrijwillig zijn deelname in een bedrijfstakpensioenfonds tien jaar
voortzetten. Het ontwerpadvies stelt voor de fiscale faciliteit die
geldt bij deze deelname, gedurende tien jaar te laten gelden in plaats
van de drie jaar nu. Ook bepleit het ontwerpadvies de mogelijkheid van
een langere voortzetting, eventueel tot aan de pensioendatum.
Verder wordt aanbevolen te onderzoeken of een vrijwillige aansluiting
voor zzp'ers bij bedrijfstakpensioenfondsen mogelijk is en of zzp'ers
als groep pensioenvoorzieningen kunnen ontwikkelen die sterk lijken op
de tweedepijlerpensioenen voor werknemers.
Handhaven van fiscale faciliteiten voor zzp'ers
Het ontwerpadvies maakt een onderscheid tussen ondernemers- en
ondernemingsfaciliteiten.
De fiscale ondernemersfaciliteiten zijn er deels op gericht om zzp'ers
financieel in staat te stellen zelf arrangementen te treffen op het
terrein van sociale zekerheid. Er zijn volgens het ontwerpadvies geen
aanwijzingen voor een onevenredig grote fiscale facilitering van het
ondernemerschap. Wel wordt aangedrongen op een onderzoek naar de
mogelijkheden om de huidige voorwaarde voor deze faciliteiten, het
urencriterium van ten minste 1.225 uur besteed aan de onderneming, te
vervangen door een winst- of omzetcriterium.
Voor fiscale ondernemingsfaciliteiten, zoals de aftrek voor speur- en
ontwikkelingswerk, zou het urencriterium nu al losgelaten moeten
worden, omdat het niet uitmaakt of deze welvaartsverhogende
investeringen door een kleine zzp'er of door een omvangrijke
onderneming worden gedaan.
Gelijke arbeidsomstandigheden voor alle werkenden
Het ontwerpadvies vindt ten principale dat de arbeidsomstandigheden,
het beschermingsniveau en de veiligheid op de werkplek gelijk moeten
zijn voor alle werkenden op de betreffende werkplek. De SER zal
hierover eind dit jaar een afzonderlijk advies uitbrengen.
Een leven lang leren, ook voor zzp'ers
Net als voor alle andere werkenden is scholing ook voor zzp'ers van
belang. Naast het wegnemen van onnodige belemmeringen voor het volgen
van scholing door zzp'ers, pleit het ontwerpadvies ervoor dat bij de
vormgeving van beleid in het kader van een leven lang leren expliciet
rekening wordt gehouden met de positie en behoeften van zzp'ers.
Stand van zaken
De SER zal het ontwerpadvies in zijn openbare raadsvergadering van
vrijdag 15 oktober a.s. vaststellen. Het is voorbereid door een ad
hoc-commissie onder voorzitterschap van het kroonlid Theo Bovens. Het
is een reactie op een adviesaanvraag van minister Donner van SZW van 21
september 2009. De minister had de raad gevraagd of het stelsel van
arbeidsverhoudingen, fiscaliteit en sociale zekerheid voldoende is
toegesneden op een toenemende variëteit aan arbeidsrelaties.
Bij de voorbereiding van het advies zijn organisaties van zzp'ers
betrokken. Twee organisaties van zzp'ers zijn vertegenwoordigd in de
commissie: FNV Zelfstandigen en het Platform Zelfstandig Ondernemers,
PZO. Andere zzp-organisaties zijn gehoord via rondetafelgesprekken.
Het ontwerpadvies wordt op dit moment besproken in de achterbannen van
de organisaties.
---
Sociaal-Economische Raad