Rijksoverheid
Datum 6 oktober 2010
uitkomst van bestuurlijk overleg over WWB"budget
Aanleiding
Op woensdag 15 september jl. heb ik tijdens een Algemeen Overleg met uw
Kamer gesproken over de bijstelling van het macrobudget 2010 voor de
gebundelde uitkering voor inkomensvoorzieningen. Tijdens dat overleg heb ik
aangegeven dat het definitieve macrobudget in het najaar 2010 bekend zou
worden gemaakt. Tevens heb ik aangekondigd dat het onderwerp op de agenda
stond voor het Bestuurlijk Overleg met de VNG op 30 september. Uw Kamer heeft
tevens aandacht gevraagd voor de vormgeving van de verbeterde Meerjarige
Aanvullende Uitkering (MAU). Met deze brief informeer ik u over de uitkomst van
het bestuurlijk overleg.
Macrobudget 2010
Uitkomst bestuurlijk overleg met de VNG
In het bestuurlijk overleg met de VNG van 30 september jl. hebben wij gesproken
over de het macrobudget.
In aanloop naar het overleg zijn de technische aspecten aan de VNG toegelicht.
Daarnaast is een onderzoek van het bureau APE naar het macrobudget WWB in
opdracht van de vier grootste gemeenten verschenen (Macrobudget
Inkomensdeel WWB, APE, 15 september 2010). Het rapport beschrijft in
hoofdstuk 2 feitelijk hoe de systematiek van het bestuursakkoord werkt. Duidelijk
wordt gemaakt dat voor het bestuursakkoord realisaties wel doorwerkten in de
raming maar in de systematiek van het bestuursakkoord niet, en dat als
gemeenten de ambitie om 30.000 mensen meer aan het werk te helpen zouden
realiseren het budget daarvoor niet neerwaarts aangepast zou worden.
In het bestuurlijk overleg hebben we vervolgens kunnen constateren dat het
budget naar de letter van de afspraken is vastgesteld. Wel begrijp ik dat
gemeenten een bedrag van ¤ 134 miljoen, dat het gevolg is van het niet
verwerken van de realisaties in de raming, niet in de geest van het akkoord
vinden. In dat verband vind ik het van belang erop te wijzen dat het niet
meenemen van de realisaties een kernpunt van de afspraken was. Zonder deze
afspraak had de eerder genoemde ambitie niet het door gemeenten verwachte
voordeel kunnen opleveren. Expliciet is afgesproken dat de afspraken gelden in
voor" en tegenspoed. En sinds de introductie van de WWB tot dit jaar hebben
realisaties altijd in het voordeel van gemeenten uitgepakt. Ik zie daarom geen
reden af te wijken van de gemaakte afspraken.
Definitief budget 2010 ¤ 90 mln. hoger dan het nader voorlopig budget 2010
Het voorlopig budget 2010 is in het najaar van 2009 aanzienlijk hoger vastgesteld
dan bij het bestuursakkoord was afgesproken. Dit was voor een groot deel het
gevolg van de verwachting van het CPB dat de Werkloze beroepsbevolking fors
zou stijgen. In de voorlopige beschikking voor het budget 2010 zijn gemeenten er
expliciet op gewezen dat het budget nog kon wijzigen, mede gezien de onzekere
economische verwachtingen op dat moment. In het Algemeen Overleg met uw
Kamer spraken wij over het nader voorlopig budget dat in juli bekend is gemaakt.
Op dat moment was de verwachting van het CPB met betrekking tot de
conjunctuur gunstiger dan vorig jaar. Dit leidde tot een daling van het
macrobudget ten opzichte van het voorlopige macrobudget als gevolg van
doorrekening volgens de afspraken uit het bestuursakkoord. Het budget was nog
wel hoger dan bij het bestuursakkoord was afgesproken. Ik heb u in het
Algemeen Overleg gemeld dat het budget pas definitief zou worden vastgesteld bij
Prinsjesdag. Het definitieve macrobudget 2010 is circa ¤ 90 mln. hoger dan het
nader voorlopige macrobudget en circa ¤ 580 mln. hoger dan bij het
bestuursakkoord was afgesproken.
Systematiek van macrobudgettering en het bestuursakkoord
Het macrobudget 2010 volgt uit de systematiek van de WWB en de afspraken uit
het bestuursakkoord met de VNG. Ik zal die systematiek en die afspraken nader
toelichten om bovenstaande in de juiste context te plaatsen.
Het uitgangspunt van de Wet werk en bijstand is dat de beleidsmatige ruimte en
de financiële verantwoordelijkheid bij gemeenten liggen. Dit prikkelt gemeenten
om zoveel mogelijk mensen uit de uitkering en aan het werk te helpen. Daarom
kent de WWB vanaf de start een budgetteringssystematiek in plaats van een
declaratiesystematiek. Er is geen sprake van declaratie van kosten achteraf, maar
van een budget vooraf op basis van op objectieve wijze vastgestelde verwachte
kosten. Onderdeel hiervan is dat met CPB"ramingen de conjunctuureffecten
worden verwerkt in het macrobudget.
Met het bestuursakkoord zijn in 2007 specifieke afspraken gemaakt door de
toenmalig staatssecretaris van SZW en de VNG over de berekening van het
macrobudget tot en met 2011. Het uitgangspunt van die afspraken was dat de
budgetten meerjarig werden vastgelegd op basis van het MLT"pad. Hieruit volgt
dat de realisaties niet in de raming worden verwerkt en dat is in de afspraken
vastgelegd. Gemeenten zouden op deze manier financieel kunnen profiteren
indien zij erin zouden slagen de uitgaven verder te laten dalen dan in het MLT"pad
was vastgelegd. In het bestuursakkoord was de ambitie opgenomen om 30.000
mensen extra uit de bijstand te krijgen. Deze extra ambitie is niet taakstellend
ingeboekt en zou dus voor gemeenten een voordeel kunnen opleveren, maar het
niet realiseren leidt niet tot nadeel. Gedurende de periode van het
bestuursakkoord wordt volgens de afspraken nog wel gecorrigeerd voor effecten
van rijksbeleid, loon" en prijsontwikkelingen en voor conjunctuur wanneer deze
een volumebandbreedte van 12.500 overschrijdt. Ook de manier waarop
conjunctuur wordt bepaald is afgesproken, namelijk met een rekenregel van het
CPB die gebruik maakt van de ontwikkeling van de werkloze beroepsbevolking om
het bijstandsvolume te ramen. Expliciet is vastgelegd dat de afspraken van het
bestuursakkoord in voor" en tegenspoed gelden.
Tot slot is ook vastgelegd op welke momenten het budget wordt vastgesteld. Dit
gebeurt in drie stappen: een voorlopig budget in het najaar voorafgaande aan het
budgetjaar, een nader voorlopig budget halverwege het budgetjaar en het budget
wordt pas definitief vastgesteld in het najaar van het budgetjaar.
De afspraken zijn nauwkeurig vastgelegd in het bestuursakkoord en een brief aan
uw Kamer (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007-2008, 30 545 en 29 674, nr. 36).
Macrobudget en verdeling 2011
Inmiddels is ook het voorlopig macrobudget voor de gebundelde uitkering voor
inkomensvoorzieningen 2011 vastgesteld, waarbij rekening is gehouden met de
tot eind 2011 geldende afspraken van het bestuursakkoord. Het macrobudget
voor 2011 ligt circa ¤ 60 mln. hoger dan het macrobudget 2010. Conform de
afspraken is met de bestaande verdeelsystematiek het budget verdeeld over
gemeenten. Onderdeel van de verdeelsystematiek is een jaarlijkse technische
herschatting van de gewichten van het objectief verdeelmodel. Het rapport met
de herschatting van de gewichten is bij deze brief als bijlage opgenomen. De
verdeling 2011 is in het bestuurlijk overleg met de VNG besproken en heeft geen
aanleiding gegeven voor afwijking van de systematiek. De budgetten zijn
vervolgens bekendgemaakt, waarna gemeenten een beschikking ontvangen. Ook
voor 2011 wijs ik erop dat het een voorlopig budget betreft en dat nieuwe
ontwikkelingen en inzichten nog tot de definitieve vaststelling in het najaar van
2011 in het budget worden verwerkt.
Meerjarig aanvullende uitkering
Doelstelling MAU
Sinds de introductie kent de WWB een incidenteel aanvullende uitkering (IAU), om
onder voorwaarden een vangnet te bieden wanneer een gemeente een tekort van
meer dan 10% op het budget heeft. De meerjarig aanvullende uitkering (MAU) is
in 2009 in het leven geroepen en is in essentie bedoeld ter compensatie van
stoornissen in het objectief verdeelmodel, die ertoe leiden dat onvoldoende
rekening wordt gehouden met specifieke objectieve gemeentelijke
omstandigheden. De MAU kent daarom een scherpere toets naar de oorzaak van
meerjarige tekorten. Met de MAU is beoogd in voorkomende gevallen een
ruimhartiger vangnet te bieden dan met de IAU.
De MAU is tot stand gekomen na veelvuldig overleg met gemeenten, VNG, de
Inspectie Werk en Inkomen (IWI), de Toetsingscommissie WWB en de Raad voor
de financiële verhoudingen in de zogenaamde Klankbordgroep MAU. In deze
klankbordgroep zijn zowel gemeenten met tekorten als gemeenten met
overschotten vertegenwoordigd.
Werking MAU in laagconjunctuur
In 2009 heeft een aantal gemeenten dat een MAU"verzoek heeft ingediend,
aandacht gevraagd voor de werking van de MAU in crisistijd. De keuze om de
tegemoetkomingen vooraf vast te stellen voor drie jaar en zich voor de hoogte te
baseren op tekorten uit het verleden zou ertoe kunnen leiden dat de eigen
bijdrage hoger uitpakte dan het vooraf beoogde eigen risico, soms zelfs hoger dan
de 10% risico in de IAU. In het AO van 27 januari 2010 met de vaste commissie
voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft toenmalig Staatssecretaris Klijnsma
toegezegd dat de Tweede Kamer voor het zomerreces wordt geïnformeerd over de
werking van de MAU en IAU in relatie tot de conjunctuur. Zij heeft daarbij tevens
gezegd dat het zaak is hierin zeer zorgvuldig te handelen, omdat de MAU
gebaseerd is op solidariteit; de uitkering aan de MAU"gemeenten wordt betaald
door de overige gemeenten.
Geconcludeerd is dat voor drie gemeenten de MAU gunstiger uitpakte dan beoogd
en voor de overige vier ongunstiger dan beoogd, waarvan bij drie de MAU zelfs
ongunstiger uitpakte dan de IAU. Oorzaak voor het verschil tussen IAU en MAU is
dat de IAU achteraf wordt vastgesteld en daarin rekening kon worden gehouden
met de crisis, wat bij de MAU die vooraf werd vastgesteld niet kon.
Verbetering MAU
Ter oplossing van het gegeven dat de MAU als gevolg van de crisis onbedoeld
slechter uit kan pakken dan de IAU, is na overleg in de klankbordgroep MAU
gekozen voor een structurele verbetering van de MAU, bestaande uit een pakket
van wijzigingen dat zowel de belangen van de MAU"gemeenten als de belangen
van de overige gemeenten meeneemt. Uw Kamer is hierover bij brief van 22 juli
2010 geïnformeerd. (TK, 2009"2010, 30545, nr. 90). Het betreft de volgende
wijzigingen:
o Achteraf vaststellen van de hoogte van de MAU'uitkering. Hiermee wordt
geborgd dat het feitelijk tekort nooit hoger is dan de vooraf vastgestelde
eigen bijdrage.
o Afschaffen van het plafond van ¤ 25 mln. aan MAU'uitgaven. Hierdoor zal het
mogelijk zijn dat elke gemeente daadwerkelijk de MAU"uitkering kan
ontvangen die haar toekomt. Net als voorheen worden de MAU"uitkeringen
gefinancierd uit het macrobudget voor grote" en middelgrote gemeenten.
o Aanpassing van de eigen bijdrage met de conjunctuurbandbreedte. De MAU
is niet bedoeld voor het oplossen van zaken die alle gemeenten treffen. Dit
past ook niet bij de systematiek die specifieke gemeenten compenseert,
waarbij alle gemeenten bijdragen aan de kosten van deze compensatie.
Daarom wordt in de verbeterde MAU bij de hoogte van de eigen bijdrage
rekening gehouden met de afspraak dat conjunctuur volgens de afspraken in
het bestuursakkoord binnen een afgesproken bandbreedte niet in het
macrobudget wordt verwerkt. Dit raakt alle gemeenten in gelijke mate. De
eigen bijdragen worden overeenkomstig verhoogd. Aangezien het
bestuursakkoord loopt tot eind 2011, is dit onderdeel van tijdelijke aard.
o De MAU is nooit ongunstiger dan IAU. De 10% eigen risico die geldt bij de
IAU is niet gekoppeld aan de strengere toets van de MAU en moet gezien
worden als een maximale eigen bijdrage voor een gemeente die een
aanvullende uitkering aanvraagt en aan de voorwaarden voldoet. Het eigen
risico bij de IAU blijft daarom 10%. Om te voorkomen dat de eigen bijdragen
bij de MAU hoger zijn dan bij de IAU kan ook de eigen bijdrage in het kader
van de MAU kan nooit meer bedragen dan 10%.
Alle gemeenten waarbij de MAU ongunstiger uitpakte dan beoogd (Enschede,
Heerlen, Kerkrade en Landgraaf) gaan er over 2009 op vooruit met de verbeterde
MAU. De drie gemeenten (Groningen, Sittard"Geleen en Veenendaal) waarvoor de
oude MAU onbedoeld gunstiger uitpakt dan beoogd, kunnen ervoor kiezen vast te
houden aan de reeds afgegeven beschikking.
Gevraagde aanvulling op de verbetering van de MAU
Er is breed draagvlak voor de essentie van deze maatregel, namelijk het achteraf
vaststellen van de uitkering, zodat de MAU ook daadwerkelijk het vangnet vormt
zoals het is beoogd. Tegelijk lopen de belangen van verschillende gemeenten uit
elkaar. Het is daarom van belang dat er sprake is van een evenwichtig pakket.
MAU"gemeenten hadden bij het pakket een tweetal wensen. Zij vonden dat er ook
een oplossing moest komen voor 2009. Hierin zijn zij tegemoet gekomen door de
verbeterde MAU met terugwerkende kracht per 2009 in werking te laten treden.
Daarnaast vinden de MAU"gemeenten dat in de MAU geen rekening met de
bandbreedte"afspraak gehouden dient te worden. Voor ditzelfde punt heeft uw
Kamer in het Algemeen Overleg van 15 september jl. aandacht gevraagd.
Vanwege het effect op de meebetalende gemeenten is het van belang dit zeer
zorgvuldig te beoordelen. De conjunctuurbandbreedte is een generieke en door
alle gemeenten gezamenlijk te dragen afspraak. Elke gemeente draagt bij de
budgettoekenning naar rato een deel van de bandbreedte. De MAU is daarentegen
bedoeld om te compenseren voor specifieke gemeentelijke omstandigheden. De
MAU is niet bedoeld om voor enkele gemeenten ook de generieke afspraak te
compenseren. De MAU biedt dus compensatie voor de specifieke omstandigheden
die boven de bandbreedte uitgaan. In de systematiek is het dus logisch bij de
MAU de bandbreedte niet te compenseren en daarmee bij de vaststelling van de
hoogte van de MAU rekening te houden.
Indien dit niet zou gebeuren, zouden andere gemeenten via de MAU mee moeten
betalen aan het aandeel van de bandbreedte van de MAU"gemeenten, hetgeen
niet in lijn is met de solidariteitsdoelstelling van de MAU.
Ik heb de wijziging van de MAU in juni met de VNG besproken. De VNG heeft het
oordeel aan de Minister van SZW gelaten en heeft geen andere voorstellen
gedaan. Ook na het Algemeen Overleg van 15 september jl. heeft de VNG het
onderwerp niet opnieuw aan de orde gebracht in ons bestuurlijk overleg van 30
september. Ik concludeer daaruit dat van die zijde geen aanleiding wordt gezien
om de verbetering te heroverwegen en dat in de wijzigingen een goed evenwicht
bestaat tussen de ontvangende en betalende gemeenten.
Ik zie dan ook geen reden om de verbetering van de MAU te heroverwegen.
De Minister van Sociale Zaken
en Werkgelegenheid,
J.P.H. Donner