Erik Kwakkel ontdekt oudste manuscript medisch handboek
Een manuscript van het oudste bekende handboek voor de westerse
medische wetenschap ligt in de kluis van de Koninklijke Bibliotheek.
Dat ontdekte Erik Kwakkel, onderzoeker aan het Instituut voor Culturele
Disciplines.
Ouder dan gedacht
In de kluis van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag ligt een
manuscript van de Latijnstalige Liber pantegni (Compleet boek van de
medische kunst), waarvan men tot voor kort aannam dat het uit de 12e
eeuw stamde. Dankzij een nieuwe dateringsmethode kon Kwakkel
vaststellen dat het manuscript honderd jaar ouder is en waarschijnlijk
is gemaakt bij leven van de oorspronkelijke auteur, de uit Tunesië
afkomstige arts-monnik Constantijn de Afrikaan.
Belangrijke vondst
Belangrijker nog dan de nieuwe datering van het handschrift is de
lokalisering ervan. Men ging er tot dusver van uit dat de oudste
afschriften van Constantijns werk te vinden waren in de medische school
van Salerno, Italië. Die stond vlakbij het klooster van Monte Cassino,
waar Constantijn leefde en zijn geschriften vervaardigde. Het document
biedt nieuwe inzichten in de werkwijze van Constantijn en het klooster,
dat destijds een groot productiecentrum van medische teksten was. Het
historisch belang van de vondst is daarom groot. Vooraanstaand Monte
Cassinokenner prof. Francis Newton van Duke University reageerde dan
ook met âIk ben verbijsterd!â nadat hij de tekst op Kwakkels verzoek
had geïdentificeerd.
Oerversie
Erik Kwakkel
Erik Kwakkel
Kwakkel en Newton onderwierpen het handschrift aan nadere studie en
constateerden dat het de oerversie van de Pantegni bevat. Zeer
waarschijnlijk is het onder toezicht van Constantijn zelf gemaakt.
Duidelijk is te zien dat er op veel plekken aan de tekst is gesleuteld.
Beide wetenschappers bereiden een publicatie voor, bijgestaan door
specialisten van de universiteiten van Arizona State, Coastal Caroline,
Duke en Helsinki.
Turning over a New Leaf
Kwakkel doet zijn onderzoek in het kader van het NWO VIDI-project
Turning Over a New Leaf: Manuscript Innovation in the Twelfth-Century
Renaissance. Binnen dit project onderzoeken drie geleerden hoe
wetenschappelijke kennis werd gepresenteerd in boeken tijdens de
ârenaissanceâ van de twaalfde eeuw, de belangrijkste bloeiperiode van
kunst en wetenschap vóór de Italiaanse Renaissance.
Presentatie onderzoeksuitkomsten
Op 30 september presenteerde Kwakkel zijn bevindingen in het National
Humanities Centre van Duke University. Dat was in het kader van een
nieuw financieringsinitiatief van de Amerikaanse overheid waarbij een
klein gezelschap specialisten de gelegenheid krijgt om drie dagen over
een bepaald onderwerp te discussiëren.
Over Constantijn de Afrikaan
Constantijn de Afrikaan (gestorven kort voor 1099) was een islamitische
kennismigrant die zijn wijsheid had opgedaan bij de Arabieren in
Noord-Afrika. Hij introduceerde de eerste alomvattende medische
handboeken in het westen door ze vanuit het Arabisch te vertalen in het
Latijn. Het Complete boek van de medische kunst van Ali ibn al-Magust
werd in heel Europa bekend als Liber pantegni, tot in de 16e eeuw
verplichte kost voor (aspirant-)artsen.
Constantijn bedreef medische wetenschap op een manier die revolutionair
was in de Westerse wereld van zijn tijd. Hij baseerde zich op
praktijkervaring - zijn uitgebreide anatomische beschrijving van het
menselijk oog is daar een voorbeeld van â maar hij bekeek kwalen ook
vanuit filosofisch perspectief. Zo beschouwde hij liefdesverdriet als
een ziekte.
(11 oktober 2010 - Daniël Scheen)
Universiteit Leiden