Persbericht 8 oktober 2010
Talen kun je niet tellen
Talen kun je niet tellen; je kunt niet zeggen dat er zoveel verschillende 'talen' in de wereld zijn. In de praktijk is er slechts 'getaal' - zoals er niet verschillende 'muzieken' zijn, maar muziek. Kasper Juffermans kwam tot dit inzicht na etnografisch onderzoek naar taal in Gambia waarop hij op 13 oktober promoveert aan de Universiteit van Tilburg; de conclusies zijn ook voor Nederland van belang.
Het onderzoek in Gambia was aanvankelijk opgezet als een traditioneel toegepast taalkundig onderzoek naar opvattingen over taal in het onderwijs. Vertrekpunt daarbij was dat er talen zijn ('Engels', 'Mandinka', 'Wolof', etc.) waar leerlingen en leerkrachten meningen over hebben, en dat taalbeleid daar rekening mee moet houden. Maar naarmate het werkterrein uitgebreid werd naar de bredere samenleving, kwam een veel fundamenteler probleem aan het licht over het concept taal zelf.
Juffermans merkte dat toen hij publieke opschriften ging observeren, hij onmogelijk kon uitmaken hoeveel talen nu werden gebruikt. Het bleek de werkelijkheid schromelijk te kort te doen om vast te houden aan traditionele opvattingen over meertaligheid, die uitgaan van telbaarheid en noembaarheid van talen. "De lokale talen in Gambia worden slechts zelden geschreven, terwijl die zelfde lokale talen wel zeer dominant hoorbaar aanwezig zijn. Een theorie over taal moet dat kunnen uitleggen."
Juffermans: "Ik kwam erachter dat het tellen en classificeren van talen in feite op bitter weinig is gebaseerd. Dat kan ook niet anders, want er zijn helemaal geen aanvaardbare wetenschappelijke criteria om grenzen te trekken tussen talen, om talen van dialecten te onderscheiden, of om aan te geven waar de ene taal eindigt en de volgende begint. Er zijn wel degelijk verschillen, sterker nog: er zijn alleen maar verschillen. Niemand spreekt op identiek dezelfde wijze als iemand anders. Maar dat er grenzen zijn tussen 'talen' is geen taalkundig, maar een historisch gegeven."
Het onderzoek werd daarom een oefening om anders over taal te gaan denken. In het Engels kan dat bijvoorbeeld door van het woord taal (language) een werkwoord te maken, languaging. Dat verklaart de titel van het proefschrift: Local Languaging. Als we het gebruik van taal in een bepaalde samenleving willen beschrijven, moeten we volgens Juffermans niet op zoek gaan naar lokale talen (local languages), maar naar 'lokaal getaal' (local languaging) en 'lokale talers' (local languagers).
Juffermans: "Van nature zijn er geen 'talen', maar is er slechts taal, net zoals er communicatie is, of muziek. We zeggen niet dat er in de wereld zo veel 'muzieken' zijn. Er is muziek en daarmee uit. Het is net zo onzinnig om te beweren dat er een x-aantal talen of culturen in de wereld zijn. En toch worden taal en cultuur als vanzelfsprekend in het meervoud gezet. Er is niet zoiets als dé Nederlandse cultuur en al evenmin één Nederlandse taal. Taal en cultuur zijn net als communicatie en muziek fundamenteel ontelbare begrippen. Als we cultuur in het meervoud zetten, zoals in het debat over de multiculturele samenleving, dan lopen we het risico dat we die samenleving zien als een optelsom van culturen die met elkaar vergeleken kunnen worden. Dat leidt dan weer tot dubieuze ideeën over de superioriteit van de ene cultuur over de andere, alsof het dingen zijn."
Kasper Juffermans studeerde Afrikanistiek en sociolinguïstiek aan de Universiteiten van Gent en Hongkong en is aan de Universiteit van Tilburg werkzaam bij het Departement Cultuurwetenschappen van de Faculteit Geesteswetenschappen en het onderzoeksinstituut Babylon voor vraagstukken van de multiculturele samenleving.
Universiteit van Tilburg