Rijksoverheid
Antwoorden op feitelijke vragen Integriteitszorg Rijk 1/6
Vragen en antwoorden
1 Wordt er overwogen een rijksbreed integriteitteam, een zogenaamde vliegende
brigade, in te stellen dat rouleert onder de ministeries en betrokken
agentschappen en diensten, als 'aanjager' en 'bewustmaker', om te voorkomen
dat integriteitzorg intern als posterioriteit wegzakt?
Het Bureau Integriteitsbevordering Openbare Sector (BIOS), is een initiatief van
het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en
onderdeel van het CAOP. BIOS adviseert en ondersteunt organisaties in het
publieke domein bij de inrichting en uitvoering van integriteitsbeleid. Elk
ministerie is zelf verantwoordelijk voor het integriteitsbeleid en uitvoering
daarvan, maar kan daarbij gebruik maken van de dienstverlening van BIOS,
hetgeen ook veelvuldig gebeurt.
9
2 Waarom hebben vier van de dertien departementen geen stappen voorwaarts
gemaakt op het terrein van de integriteitzorg? Welke stappen worden
ondernomen om de integriteitzorg wel te verbeteren?
Zoals in de bestuurlijke reactie van de minister van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties (BZK) aan de Algemene Rekenkamer is aangegeven en zoals
de Algemene Rekenkamer in haar brief aan de Tweede Kamer in het nawoord
ook vermeldt, zijn er door de vier ministeries wel degelijk inspanningen verricht,
die echter buiten de scope van het onderzoek vielen. Na de nulmeting in 2004
zijn door de ministeries van Financiën, Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS)
en Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) met name op het terrein van soft
controls diverse inspanningen gepleegd. Verder hebben de ministeries van
Financiën en VWS stappen voorwaarts gemaakt op compliance5gebied en heeft
het ministerie van LNV een integriteitsbrochure uitgebracht en awareness5
bijeenkomsten georganiseerd. De verantwoordelijkheid voor de integriteitszorg
was, zoals de Algemene Rekenkamer ook stelt, vooral op decentraal niveau
belegd. De drie departementen focussen zich nu zoals de Algemene Rekenkamer
aangeeft meer op de zogenaamde hard controls. De regie daarvan zal
plaatsvinden vanuit organisatorische vormgeving op centraal niveau.
De vragen 2, 17 en 22 zijn aan vier ministeries gericht, besloten is deze wat
betreft Defensie apart te beantwoorden. Daar komt bij dat Defensie een eigen
situatie kent als het de ontwikkeling van integriteitbeleid betreft.
In de door de Algemene Rekenkamer onderzochte periode van 2004 tot 2009
zijn bij Defensie talrijke inspanningen verricht op het gebied van integriteitzorg.
In 2006 is de commissie Staal ingesteld naar aanleiding van een incident van
ongewenst gedrag. Naar aanleiding daarvan is in de periode 2006 - 2009 een
reeks maatregelen getroffen, waarmee het stelsel van integriteitzorg bij
Defensie ingrijpend is herzien. Door deze inspanningen wordt een integrale
integriteitzorg geboden en geborgd bij Defensie. Voor een nadere uiteenzetting
van de situatie bij Defensie wordt verwezen naar de vragen 12, 13, 14, 18 en
19.
9
3 Zijn er goede ervaringen met het gebruik van risicoanalyses? Hoe worden die
ervaringen binnen de rijksoverheid gedeeld?
Risicoanalyses hebben tot doel het verantwoordelijk management bewust te
maken van de integriteitsrisico's die er zijn in de verschillende processen. Bij
enkele ministeries is jaarlijks aandacht voor actualisatie van de risicoanalyse in
verband met gewijzigde omstandigheden. Dit is bijvoorbeeld geborgd in de
jaarplancyclus. Ook hebben veel ministeries ervaring met het door BIOS
ontwikkelde instrument. Dit instrument Self5Assessment INTegriteit (SAINT) is
een workshop van één dag, waarmee de eigen organisatie wordt doorlicht op
10
Antwoorden op feitelijke vragen Integriteitszorg Rijk 2/6
integriteitrisico's. De ervaringen van de ministeries worden uitgewisseld in een
interdepartementaal vakoverleg.
4 Onderschrijft het kabinet de conclusie van de Algemene Rekenkamer dat er
voortgang is geboekt bij het doorvoeren van organisatorische maatregelen om
de integriteitszorg te verbeteren? Zo ja, hoe verhoudt dit zich bijvoorbeeld tot
de constatering van de Algemene Rekenkamer dat het toepassen van
risicoanalyses een relatief zwak element is bij de rijksoverheid? Zo neen,
waarom niet?
De Algemene Rekenkamer concludeert dat er vooruitgang is geboekt in het
stelsel van integriteitszorg, doch niet op alle elementen uit dit stelsel is evenveel
vooruitgang geboekt. Over het algemeen worden de conclusies van de Algemene
Rekenkamer onderschreven en worden de aanbevelingen ter harte genomen. Op
enkele onderdelen waaronder risicoanalyses zijn verbeteringen mogelijk.
10
5 Als er intern nauwelijks schendingen van de integriteit zijn aan te wijzen,
bestaat bij het management dan de neiging dat als vanzelfsprekend te
beschouwen? Of is er werkelijk sprake van een te optimistische perceptie die
niet door de werkelijkheid wordt ondersteund?
Een verklaring voor de meer optimistische perceptie over de integriteitsbeleiding
van het management, is wellicht dat het management meer dan gemiddeld met
facetten van het integriteitsbeleid in aanraking komt en beter zich heeft op de
stand van zaken van het integriteitsbeleid. Desalniettemin wordt de aanbeveling
van de Algemene Rekenkamer om aandacht te geven aan de bewustwording bij
het management van de eigen voorbeeldrol ter harte genomen.
11
6 Kan het kabinet aangeven hoe het komt dat bij het bevorderen van een integere
organisatiecultuur relatief minder voortgang is geboekt dan bij het doorvoeren
van organisatorische maatregelen? Welke maatregelen neemt de regering om dit
te versterken?
Zie het antwoord bij vraag 7.
11
7 Kan het kabinet aangeven hoe het kan dat er voortgang is geboekt op het vlak
van integriteitzorg en dat medewerkers tegelijkertijd aangeven dit niet te
herkennen?
In de onderzoeksperiode is vooral de nadruk gelegd op de implementatie van
intgriteitsmaatregelen voortvloeiende uit de wijziging van de Ambtenarenwet in
verband met goed ambtelijk handelen, goed werkgeverschap en algemene
regels over integriteit (Stb. 2005, 695). Daarnaast is het bevorderen van het
integriteitsbewustzijn complexer, dan het treffen van maatregelen. Het is op
voorhand niet zeker of gekozen communicatie5instrumenten de gewenste
uitwerking hebben en daadwerkelijk de ambtenaar bereikt.
De inzet van soft controls is en blijft nodig. Ieder ministerie dient zelf te bepalen
welke aanpak met instrumenten de grootst mogelijk kans van slagen heeft
binnen de eigen organisatie.
11
8 Hoe kan het dat een substantieel van de medewerkers (nog) niet bekend is met
de integriteitregelingen?
Het is belangrijk te blijven investeren op de kenbaarheid van de
integriteitsregeling. Overigens zijn niet alle regelingen voor alle ambtenaren
direct van toepassing. Een regeling met procedures voor het onderzoeken van
vermoedens van schendingen is met name voor leidinggevenden van belang.
Van groot belang is dat een ambtenaar integer dan wel niet integer gedrag
herkent en op het moment dat regelgeving voor hem relevant wordt, hij weet
12
Antwoorden op feitelijke vragen Integriteitszorg Rijk 3/6
waar hij deze kan terugvinden.
9 Er wordt door de Algemene Rekenkamer erg veel aandacht gegeven aan het
systeem van meldingen en registratie van inbreuken op de integriteit. Wordt ook
daadwerkelijk bijgehouden hoeveel integriteit inbreuken er zijn, van welke ernst
deze zijn en wat de afhandeling is c.q. welke disciplinaire maatregel er is
opgelegd? Kunt u daar een overzicht van geven?
Eind 2008 is het Landelijk model uniforme registratie integriteitsschendingen
openbaar bestuur en politie overeengekomen. In 2009 is sprake van een
overgangsfase en aanloopjaar, waarin nog niet op basis van dit landelijke model
kon worden gerapporteerd. In 2010 zal dit wel het geval zijn en worden alle
integriteitsschendingen en afhandeling daarvan op eenduidige wijze
geregistreerd. In het sociaal jaarverslag Rijk zijn deze overzichten opgenomen.
13
10 Bevat het Uniforme Registratie Integriteitschendingen (URI) ook bepalingen ten
aanzien van de mate waarin registraties centraal beheerd worden, zodat er een
goed overzicht over de staat van de organisatie gevormd kan worden?
Het landelijk model uniforme registratie integriteitsschendingen openbaar
bestuur en politie bepaalt alleen de inhoud van de registratie.
13
11 Hoe waarborgt het kabinet, in het bijzonder de minister van BZK, de handhaving
van de integriteitzorg in het komende tijd van bezuinigingen? Is hier in het
programma Vernieuwing Rijksdienst ervaring mee opgedaan?
Integriteit is essentieel voor de betrouwbaarheid van de overheid. Het
management draagt hierbij een grote verantwoordelijkheid. Het management
dient ondanks taakstellingen ervoor zorg te dragen voor een integere en
betrouwbare overheid.
14
12 Kunt u per aandachtsgebied van de Commissie Staal aangeven welke
inspanningen zijn verricht/ naast het creëren van de Centrale Organisatie
Integriteit Defensie (COID) en de gedragscode/ om de integriteitzorg te
verbeteren?
Om structuur te geven aan de aanbevelingen van de Commissie Staal is een
plan van aanpak opgesteld. De aandachtsgebieden te weten, gedragscode,
leiderschap en organisatie en personeel bevatten maatregelen, die gericht zijn
op het bevorderen van gewenst gedrag. Inmiddels zijn de maatregelen met
betrekking tot de aandachtsgebieden in de organisatie doorgevoerd en in de lijn
belegd en geborgd.
17
13 Welke opleiding/ en trainingsprogramma's voor leidinggevende zijn er
opgesteld? En hoe hoog is het percentage leidinggevenden dat alle benodigde
opleidingen en trainingen met succes heeft afgerond?
Het eind 2008 opgerichte Stafbureau Leiderschap van de Commandant der
Strijdkrachten coördineert met de gelijknamige bureaus bij de
defensieonderdelen de uitvoering van alle activiteiten op het gebied van
leiderschap. Het betreft de training 'Sociale aspecten van leidinggeven', de
opleiding van coaches in nevenfunctie, het ontwerp van meetinstrumenten op
organisatie5 en individueel niveau en workshops en seminars op het gebied van
leiderschap en leiderschapsontwikkeling
17
14 Wanneer zal de Kamer worden geïnformeerd over de invoering van "hard
controls"? Vanaf wanneer en op welke wijze zullen deze worden ingevoerd?
17
Antwoorden op feitelijke vragen Integriteitszorg Rijk 4/6
Voor 2010 zijn een defensiebrede audit, risicoanalyses en de invoering van een
eenduidig registratiesysteem voorzien. In het AO personeel van 3 februari jl. is
toegezegd om de voortgang van de sociaal veilige werk - en leefomgeving
binnen Defensie in de Personeelsrapportage op te nemen.
15 Hoe vindt de communicatie over de klokkenluidersregeling plaats? Hoe wordt
deze regeling ingebed in het integriteitbeleid van de ministeries?
De kernboodschap van de communicatie over de klokkenluidersregeling is dat de
samenleving een betrouwbare overheid verwacht en dat de vernieuwde
Klokkenluidersregeling een steun in de rug is voor medewerkers die hieraan
bijdragen. De klokkenluidersregeling is een onderdeel van het integriteitsbeleid.
Deze kernboodschap is in enkele communicatie5uitingen verwerkt. Deze uitingen
richten zich op verschillende doelgroepen, zoals het management en de
medewerkers. Daarnaast zijn er voorlichtingsbijeenkomst gehouden voor
integriteitscoördinatoren, vertrouwenspersonen integriteit en medezeggenschap.
17
16 Op welke wijze wordt ervoor gezorgd dat integriteitvraagstukken herkenbaar zijn
in brede risicoanalyses?
Zoals bij het antwoord op vraag 3 aangegeven door bijvoorbeeld in de
jaarplancyclus een (jaarlijkse) actualisatie van de risicoanalyse op te nemen,
zodat bij gewijzigde omstandigheden direct zicht is op mogelijke
integriteitsrisico's.
18
17 Hoe zullen de ministers van Financiën, Defensie, VWS en LNV zorg dragen voor
een meer evenwichtige aanpak van de integriteitzorg? Wanneer stellen deze
ministers daarvoor concrete plannen op?
Zoals bij het antwoord op vraag 2 is aangegeven, heeft al eerder de
internalisering van het integriteitsbeleid aandacht gekregen. Naar aanleiding van
de bevindingen van de Algemene Rekenkamer worden ook de hard controls dit
jaar ter hand genomen. De concrete plannen worden neergelegd in jaarplannen
die op centraal niveau worden besproken en in de Bestuursraad worden
vastgesteld.
Zie voor Defensie de opmerking bij vraag 2.
19
18 Hoe kan de achteruitgang bij het ministerie van Defensie in het niveau van
integriteitzorg op het gebied van integriteitbeleid, risicoanalyse en
integriteitsaudits worden verklaard? Welke concrete stappen worden
ondernomen om dit niveau te verhogen?
In de door de Algemene Rekenkamer onderzochte periode is bij Defensie hoge
prioriteit gegeven aan integriteitzorg die zich vooralsnog vooral richt op de 'soft
controls'.
De komende periode zal dan ook in aanvulling op wat reeds ingang is gezet,
meer aandacht worden gegeven aan deze 'hard control' elementen. Voor 2010
zijn dan ook een defensiebrede audit en risicoanalyses voorzien, daarnaast heeft
de invoering van een eenduidige registratiemethodiek een hoge prioriteit.
30
19 Op welke wijze zal het niveau van de integriteitzorg bij het ministerie van
Defensie ten aanzien van de aspecten 'registratie bestraffingen', 'interne
controle' en 'inbreuken registratie' worden verbeterd?
Binnen Defensie wordt gebruikt gemaakt van het uniform registratieformulier
van het Rijk, dit formulier is uitgebreid en aangepast naar de situatie van
Defensie.
De Centrale Organisatie Integriteit Defensie (COID) zal een bijdrage leveren aan
het implementeren van een eenduidig registratiemethodiek om het inzicht in
integriteitinbreuken te verbeteren, te structureren en op basis van het verkregen
inzicht verbetermaatregelen te kunnen nemen.
30
Antwoorden op feitelijke vragen Integriteitszorg Rijk 5/6
Bij Defensie is de KMAR als politieorganisatie met militaire status
verantwoordelijk voor de strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde binnen
Defensie.
20 Waarom is er de laatste jaren minder gebruik gemaakt van het instrument van
integriteitaudits?
Dit beeld wordt niet herkend. Het aantal ministeries dat hierin voorziet is gelijk
gebleven. Er heeft echter alleen een verschuiving plaatsgevonden tussen
ministeries, die op het moment van het onderzoek in integriteitsaudits voorzien
en ministeries, die hier ten dele of niet in voorzien.
30
21 Waarom staat het Ministerie van Justitie niet bij het lijstje van departementen
waar weinig vooruitgang is geboekt, terwijl dit ministerie niet zo goed scoort op
de diverse onderdelen van het integriteitbeleid? Waarom heeft dit ministerie
geen beleid op integriteit? Zou niet juist dit ministerie boven elke twijfel moeten
zijn verheven, gelet op de rol van dit ministerie? Welke maatregelen zullen
worden getroffen om de integriteitzorg op dit departement te verbeteren?
Voor de opdracht waarvoor het ministerie van Justitie staat, is een integere
organisatie onmisbaar. Binnen alle Justitieonderdelen wordt daarom ruim
aandacht besteed aan integriteitszorg. Op concernniveau worden beleidskaders
geformuleerd en worden instrumenten ontwikkeld, die door de
justitieonderdelen kunnen worden gebruikt bij het formuleren van de eigen
integriteitsdoelstellingen. Op concernniveau is een coördinator integriteit
benoemd die de Justitieonderdelen ondersteunt in de uitvoering hiervan. Deze
functionaris treedt op als regisseur van een integriteitsnetwerk binnen het
ministerie van Justitie. De Justitieonderdelen zijn zelf verantwoordelijk voor de
implementatie van het integriteitsbeleid op lokaal niveau. Hierdoor kan specifiek
rekening worden gehouden met de integriteitsgevoeligheid van het werkterrein.
Sinds de nulmeting van de Algemene Rekenkamer in 2004 is ook binnen het
ministerie van Justitie de integriteitszorg verder ingevuld. Dit blijkt ook uit een
overzicht in de onderzoeksbevindingen van de Algemene Rekenkamer, waarin
per ministerie een beeld wordt gegeven van de mate waarin invulling is gegeven
aan aspecten van integriteitszorg in 2004 en 2009 (paragraaf 2.2. in Deel 2 van
de onderzoeksrapportage van de Algemene Rekenkamer). Uit dit overzicht komt
naar voren dat sinds de nulmeting van de Algemene Rekenkamer binnen het
ministerie van Justitie op zes (van de 11) onderdelen van integriteitszorg
vooruitgang is geboekt.
De rapportage van de Algemene Rekenkamer is een nieuwe stimulans om de
integriteitszorg verder te verbeteren. De volgende reeds ingezette activiteiten bij
Jusitie sluiten aan op de aanbevelingen van de Algemene Rekenkamer.
In 2009 is gestart met een meerjarig Justitiebreed integriteitsonderzoek, waarbij
de risico's op Justitiebreed niveau en de specifieke risico's van de
Justitieonderdelen worden geïnventariseerd. De resultaten van deze
inventarisatie zijn input voor een meerjaren auditplan op het thema integriteit,
waarbij alle justitieonderdelen afzonderlijk zullen worden bezocht. Deze audits
zullen zich niet richten op wat er allemaal al is (beleid), maar vooral op het
toetsen van de werking en borging van integriteit binnen de diverse
organisatieonderdelen.
Verder wordt de Justitie(gedrags)code geactualiseerd, waarin professionaliteit en
regels, naleving en bewustwording een plek krijgen, zowel in de code zelf als in
de communicatiemiddelen. Tenslotte is met alle Justitieonderdelen afgesproken
dat met ingang van 2010 de eigen registratie van integriteitschendingen wordt
aangepast aan de uniforme modelregistratie van BZK.
30
22 Hoe kan het dat diverse ministeries, zoals Defensie, VWS en SZW, op een aantal
aspecten van integriteitzorg in de periode 2004/2009 niet vooruit, maar
30
Antwoorden op feitelijke vragen Integriteitszorg Rijk 6/6
achteruit zijn gegaan? Welke consequenties worden hieraan verbonden?
Dit verbaast de betreffende ministeries ook. Er zijn bij de ministeries van
Financiën, VWS en LNV geen regelingen afgeschaft. Wellicht meet de Algemene
Rekenkamer anders dan voorheen.
Zie voor Defensie de opmerking bij vraag 2.
Overigens is het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid één van de
ministeries waarvan de Algemene Rekenkamer concludeert dat dit ministerie
juist vooruitgang heeft geboekt om de onderzoeksperiode.