Het Koninklijk Huis
Toespraak van Prinses Máxima bij de uitreiking van de Christiaan Huygensprijs
te Voorburg, 14 oktober 2010
Dames en heren,
Christiaan Huygens was een Nederlander die over de wetenschappelijke
schotten heen keek. Een man die grenzen verlegde en verbanden legde.
Hij verwierf internationale faam, als wiskundige en natuurkundige, als
astronoom en uitvinder, als denker en doener.
Zijn voorbeeld blijft ons inspireren.
Daarom wordt deze belangrijke prijs al twaalf jaar uitgereikt aan
grensverleggende wetenschappers.
Promovendi aan Nederlandse universiteiten zoals econoom Martijn de Jong
, die met zijn onderzoek grenzen slechtte tussen landen, culturen en
wetenschappelijke disciplines.
In lijn met de Christiaan Huygens-traditie wil ik u meenemen naar een
terrein dat mij als econome na aan het hart ligt, en dat bij uitstek
een internationale en interdisciplinaire benadering vergt.
Ik wil het hebben over "inclusive finance".
Maar wat betekent inclusive finance? Je kan het vertalen met universele
toegang tot financiële diensten. Het gaat erom dat iedereen tegen
redelijke kosten toegang heeft tot een heel scala aan financiële
diensten, verleend door een diversiteit aan solide instellingen.
Van spaarvormen en betalingsmogelijkheden tot leningen en
verzekeringen. Zowel particulieren als ondernemers hebben diensten
nodig, en zowel kleinere als middelgrote ondernemingen.
Er is nog een lange weg te gaan. De helft van de wereldbevolking is van
financiële diensten verstoken.
2,7 miljard mensen. Waarom moeten we hier wat aan doen? Omdat het
ontbreken van financiële diensten een enorme rem is op de ontwikkeling
van mensen, bedrijven en landen.
Financiële diensten kun je vergelijken met het wegennet. Het is een
basis infrastructuur. Zonder wegen krijgt de boer zijn cassaves niet op
de markt. Zonder spaargeld of krediet kan hij de opslag ervan niet
betalen en moet hij ze meteen na de oogst verkopen, ook al zijn de
prijzen laag.
Financiële diensten zijn geen doel op zich, maar een middel tegen
armoede en vóór ontwikkeling. Het is ook geen tovermiddel, want
financiële diensten zijn alleen effectief in combinatie met andere
basisvoorzieningen.
Dus de boer die zijn cassaves voor een goede prijs kan verkopen, houdt
geld over voor voedsel, huisvesting, gezondheidszorg, schoon water, een
zonnepaneel of de school van zijn kinderen. Dat is waar ik mij voor
inzet.
Inclusive finance ligt in het verlengde van mijn werk op het terrein
van microfinanciering. Een krediet kan een ondernemende vrouw in Kenia
in staat stellen om een naaimachine te kopen. Daarmee kan ze een
bedrijfje starten en haar gezin onderhouden.
Maar wat doet ze als één van haar kinderen ziek wordt? Als ze geen
spaargeld en geen verzekering heeft, dan verkoopt ze haar naaimachine
om medicijnen te kopen. Einde bedrijf.
Daarom is al sinds 2005 het besef gegroeid dat we -- naar het voorbeeld
van Christiaan Huygens -- ons blikveld moeten verruimen. Van
microfinanciering naar inclusive finance. Mensen hebben niet alleen
kredieten nodig, maar een heel scala aan financiële diensten.
Te beginnen met sparen, de belangrijkste van alle financiële diensten.
In West-Kenia is een kleinschalige maar interessante studie verricht
naar het effect van een spaarrekening. Wat bleek? Dankzij een
spaarrekening hadden de meeste vrouwen in de studie al na een half jaar
een hogere levensstandaard. Ze konden meer investeren in hun
bedrijfjes, meer kleding en voedsel kopen voor hun gezin en beter
tegenvallers opvangen.
Sparen geeft mensen dus meer controle over hun leven en meer kansen.
Dat geldt ook voor afgeleide spaarvormen als verzekeringen en
pensioenen.
Aanbieders van kleine kredieten beginnen te beseffen dat ze over de
grenzen van de huidige praktijk van microfinanciering heen moeten
kijken.
Een klein krediet is tot nu toe meestal een standaardproduct tegen een
standaardprijs. Waarom zou je bij kleine kredieten niet aan
productontwikkeling en marketing doen?
Want verschillende ondernemers hebben behoefte aan verschillende
soorten financiering, afhankelijk van wie ze zijn, waar ze zijn
gevestigd en wat ze met het krediet willen doen. Is de ondernemer een
man of vrouw, oudere of jongere? In de stad of op het land? Welke
looptijd is adequaat? En is de prijs juist? Microfinanciering moet dus
beter worden toegesneden op persoon, plaats en doel.
Ik heb een mooi voorbeeld daarvan gezien in Rwanda, waar een project
loopt speciaal voor gezinnen met minstens twee koeien. Met een mix van
sparen en een klein krediet kunnen ze een installatie aanschaffen die
koeienmest omzet in biogas om te koken en licht te maken. De lening
heeft een looptijd van 36 maanden, veel langer dan een doorsnee
microkrediet. Waarom? Omdat de maandelijkse afbetaling plus rente is
gebaseerd op het bedrag dat gezinnen besparen aan brandstof.
De biogasinstallatie bespaart uiteindelijk geld en tijd. Tijd die de
vrouwen in extra inkomsten kunnen omzetten. In huis stoken ze niet
langer op hout. Daardoor verbetert de gezondheid van het hele gezin.
Dankzij de mest die in de biogasinstallatie overblijft, nemen de
oogsten toe. En omdat er minder hout wordt gekapt, neemt de ontbossing
af.
Zo zie je hoe financiële diensten die goed zijn toegesneden op plaats
en doel kunnen bijdragen aan ontwikkeling.
Maar hoe krijg je nu de diensten bij de mensen zonder dat de kosten de
pan uit rijzen? Hoe zorg je voor voldoende schaalgrootte? Dat is een
echte uitdaging in landen als Kenia of Tanzania met minder dan twee
bankfilialen per duizend vierkante kilometer.
Ook hier kunnen we ons laten inspireren door Christiaan Huygens. Want
de meest spectaculaire vooruitgang op het terrein van inclusive
finance komt de afgelopen jaren door slim gebruik van nieuwe
technologie, innovatieve bedrijfsvoering en verrassende allianties.
Dat zie je nu in Kenia. Telecombedrijf Safaricom begon drie jaar
geleden met betaal- en transferdiensten via de mobiele telefoon. M-Pesa
heeft inmiddels bijna twaalf miljoen gebruikers, mensen die vroeger
geen toegang hadden tot financiële diensten. Zij gebruiken M-Pesa om te
betalen, hun salaris te ontvangen en geld te storten of op te nemen bij
een van de 19 duizend Safaricom-agenten.
En sinds kort kunnen ze, door het recente partnerschap tussen Safaricom
en Equity Bank, ook sparen met rente en een basis ongevallenverzekering
afsluiten.
Wat ik geweldig vind is dat je op zo'n innovatieve manier een
financiële infrastructuur opzet die niet alleen toegankelijk, maar ook
solide en duurzaam is:
elke transactie is kostendekkend!
Dames en heren, Wij kunnen ons een leven zonder financiële diensten
nauwelijks nog voorstellen. Maar ook in ons land is de toegang tot
kleine kredieten niet makkelijk. Dat kan zijn door een oude
BKR-notering of door lage scholing.
Daardoor lopen mensen kansen mis en gaat talent verloren. En loopt
Nederland economische groei en banen mis.
Het is waar dat de meeste bedrijven klein zijn en klein blijven - ruim
de helft van de bedrijven in Nederland heeft geen mensen in dienst .
Maar een deel groeit door.
Het MKB zorgt in Nederland voor maar liefst zestig procent van de banen
. De grens tussen micro, klein en middelgroot is voortdurend in
beweging. De starter van vandaag is de werkgever van morgen. Alle reden
dus om ondernemerschap in Nederland te stimuleren en te zorgen voor
goede dienstverlening aan alle ondernemers, ook de kleineren.
Daarom is er in 2007 voor gekozen om microfinanciering in Nederland
stevig op de kaart te zetten.
Op veertig plaatsen in Nederland kunnen ondernemers nu terecht voor
advies en sinds vorig jaar zijn bijna duizend ondernemers met goede
plannen op weg geholpen met een microkrediet. Dit is een goed begin dat
de komende jaren verder uitgebouwd moet worden.
In Nederland verstaan we onder microfinanciering niet alleen krediet,
maar ook coaching. De kredietverlening is centraal geregeld om
schaalvoordelen te behalen. De coaching vindt lokaal plaats, dichtbij
de mensen.
Waarom deze gecombineerde aanpak?
Omdat coaching de kans vergroot dat een ondernemer succesvol is. In
Nederland stopt bijna veertig procent van de starters alweer binnen
twee jaar . Maar bij de Ondernemershuizen van Zwind in Amsterdam is 94
procent van de starters nog actief. Het zijn gecoachte ondernemers die
anderhalf tot zes jaar geleden zijn gestart. Dit soort cijfers geeft
een indicatie van het belang van coaching. Het is een investering.
Nederland heeft door de combinatie krediet plus coaching een unieke
aanpak. Is dit een best practice die elders navolging verdient? Die
vraag zou ik wetenschappers als u graag voorleggen.
Dames en heren,
Ik geloof in een financieel systeem dat mensen niet uitsluit maar
toelaat. Ik geloof in verbanden en samenwerking. En ik geloof dat u als
wetenschappers een belangrijke bijdrage kunt leveren aan het
ontwikkelen van financiële diensten die grensverleggend zijn en die
zich aansluiten bij de behoeftes van mensen. Dit vergt, in de geest van
Christiaan Huygens en van de laureaat van vandaag, dat u over schotten
en disciplines heen kijkt en verbanden legt.
We hebben ook meer data nodig over vraag en aanbod van financiële
diensten, in Nederland en in ontwikkelingslanden. Data die lange trends
laten zien, en data die de meest recente verschuivingen weergeven.
En er is ook meer onderzoek nodig. Ik zou het toejuichen als
Nederlandse universiteiten zouden bestuderen hoe innovatievere
financiële diensten kunnen bijdragen tot meer dynamiek in de private
sector.
De afstand tussen praktijk en wetenschap is vaak groot. U kunt helpen
om ook die te doorbreken.
Dank u wel en ik feliciteer de winnaar!
* © RVD