âMensen kunnen worden teruggestuurd naar landen waar ze niet vandaan komenâ
Het âtaalanalysegehoorâ op basis waarvan de Immigratie- en
Naturalisatiedienst probeert te bepalen waar een asielzoeker zonder
papieren vandaan komt, voldoet niet aan de eisen van betrouwbaarheid en
validiteit. Dat onderbouwt Joachim Detailleur, student Arabisch, in
zijn doctoraalscriptie die gewaardeerd werd met een 9. Op 1 november
krijgt hij zijn diploma.
Zweeds exportproduct
Asielzoekerscentrum in Zeewolde.
Asielzoekerscentrum in Zeewolde.
De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) staat voor het niet geringe
probleem om de herkomst te bepalen van asielzoekers die om
uiteenlopende redenen niet over identiteitspapieren beschikken. Als het
vluchtverhaal vragen openlaat, hoe bepaal je dan toch waar een
vluchteling vandaar komt?
In Zweden werd in de jaren negentig van de vorige eeuw het antwoord
ontwikkeld: een taalanalyse van een opgenomen gesprek. Deze analyse is
een Zweeds exportproduct naar andere West-Europese landen geworden,
waaronder Nederland. Detailleur werkte in zijn lijvige scriptie de
bezwaren tegen deze methode uit. Zijn belangrijkste bezwaar is dat de
âdeskundigeâ die de analyse uitvoert, een niet-linguïstisch geschoolde
native speaker is, en zelfs dat niet eens altijd. Alsof iemand zonder
linguïstische kennis vaststelt of iemand met een zachte âgâ wel of
niet uit Limburg komt. De IND heeft weliswaar ook linguïsten in dienst
maar zij controleren slechts steekproefsgewijs het werk van de native
speaker.
Vluchtelingenwerk
Detailleur volgde tijdens zijn studie onderwijs in de talen Egyptisch
Arabisch, Palestijns Arabisch en in het Geâez en het Amhaars, dat zijn
twee Ethiopische, niet-Arabische talen. Hij liep stage bij Stichting
Vluchtelingenwerk, een organisatie die zich inzet voor asielzoekers.
Zijn taak bestond er ondermeer uit om via bronnenonderzoek informatie
te vinden die het asielrelaas van asielzoekers ondersteunde. 120
dossiers van asielzoekers uit Soedan waar de taalanalyse een rol
speelde, gingen door zijn handen. Een paar keer ontmaskerde hij iemand
die pertinent niet vandaan kwam waar die stelde vandaan te komen.
Rita Verdonk
Het behandelen van de dossiers bracht hem op het idee om zijn scriptie
aan de taalanalyse te wijden. Hij verdiepte zich in de materie en kwam
erachter dat de kritiek op de taalanalyse niet nieuw is: al diverse
malen hebben wetenschappers zich ertegen uitgesproken. Het verweer van
de IND dat de analyse wetenschappelijk was goedgekeurd door hoogleraren
in de linguïstiek bleek een geschrokken reactie van de desbetreffende
wetenschappers op te leveren: hun naam werd ijdel gebruikt. Toch werd
tot op het hoogste politieke niveau, bijvoorbeeld destijds door
minister van Vreemdelingenzaken Rita Verdonk, de kritiek weggewuifd.
Niks aan de hand.
Hoog foutpercentage
Detailleur noemt in zijn onderzoek twee rapporten die respectievelijk
gewag maken van een foutpercentage van 13 en 25 procent bij het bepalen
van de herkomst van asielzoekers op basis van de taalanalyse. âDat zijn
veel te hoge percentagesâ, zegt hij. âDeze mensen lopen een reëel
risico te worden teruggestuurd naar landen waar ze niet vandaan komen.â
In zijn scriptie betoogt hij dat de taalanalyse niet voldoet aan
wetenschappelijke eisen.
Afrika
Jonge asielzoeker met Nederlands identiteitsbewijs
Jonge asielzoeker met Nederlands identiteitsbewijs
Detailleur spitst zich toe op het Arabisch in Soedan. Dat is meteen ook
het unieke, want daarover is in de context van de taalanalyse nog niet
geschreven. De taalsituatie in Afrika is extreem complex. Er worden
tweeduizend talen gesproken die ook nog eens globaal worden
ondergebracht in vier taalfamilies. Deze talen zijn lang niet allemaal
beschreven waardoor wetenschappelijke gegevens vaak ontbreken.
Op drift
Een grote groep talen is grensoverschrijdend. Verder zijn veel inwoners
van Afrika (gebrekkig) meertalig, waarbij in de ene situatie de ene en
in de andere een andere taal wordt gebezigd. Daarbij komt ook nog dat
juist in Afrika, door droogte en andere natuurrampen en de vele
geweldsconflicten, hele volksstammen op drift zijn geraakt, waardoor
hun taal meer dan in normale omstandigheden aan veranderingen
onderhevig is. Uit contacten tussen verschillende talen kan zelfs een
pidgin ontstaan, een taal zonder moedertaalsprekers, geboren uit de
wens van mensen die elkaars taal niet spreken om toch met elkaar te
communiceren. Een soort van door de situatie ontstaan lokaal esperanto.
Sprekende stiltes
Hiernaast spelen in de context van het taalanalyse-interview
psychologische aspecten. Bijvoorbeeld dat iemand die zich slecht op
zijn gemak voelt anders praat dan hij normaliter doet. Ook heeft elke
cultuur zijn eigen taalconventies. Wordt een stilte in een gesprek in
West-Europa als onaangenaam ervaren, in andere culturen heeft deze
stilte betekenis, bijvoorbeeld om een verschil in positie op de sociale
ladder uit te drukken. Voorts kan het volume van spreken betekenis
hebben, van het uiten van boosheid (in West-Europa) tot het uiten van
vreugde (in Afrika).
Case study
Open dag in het asielzoekerscen- trum in Oisterwijk, in 2007.
Open dag in het asielzoekerscen- trum in Oisterwijk, in 2007.
Detailleur besteedt meer dan de helft van zijn scriptie aan het
uitwerken van een case study, de taalanalyse van een Arabisch sprekende
man die verklaarde afkomstig te zijn uit het Nubagebergte in Soedan en
te behoren tot de bevolkingsgroep Ghulfan. Onder linguïsten bestaat
veel onzekerheid met betrekking tot de veertig tot zestig Nubatalen en
âdialecten. Onder meer over de wijze waarop deze (onderling) beïnvloed
zijn aangezien er geen historische gegevens bestaan, en de mate waarin
de talen nog gesproken worden na decennialang Arabiseringsbeleid door
de opeenvolgende Soedanese regeringen. Detailleur schetst uitvoerig de
taalsituatie in het Nubagebied en doet de taalanalyse van de bewuste
man grondig over. Met als conclusie, anders dan die van de analist van
de IND, dat de asielzoeker wel degelijk de juiste plaats van herkomst
kan hebben genoemd.
IND niet toeschietelijk
Analyses moeten dus uitgevoerd worden door linguïsten met verstand van
zaken in plaats van door native speakers, aldus Detailleur. En de IND,
wat vindt die van de scriptie? Detailleur: âDat weet ik niet, ik heb
geen contact gehad met de IND. Ik heb me uitsluitend gebaseerd op
openbare informatie. Dit vanuit de wetenschap dat door advocaten
ingediende verzoeken op basis van de Wet Openbaarheid van Bestuur (WOB)
nul op het rekest kregen. De IND is niet zo toeschietelijk met het
verstrekken van informatie. Dat is omdat men bang is dat asielzoekers
die informatie gebruiken om zich beter voor te bereiden. De IND is er
wel achtergekomen waar ik mee bezig was en heeft via een e-mail de
scriptie vooraf ter inzage gevraagd. Maar daar heb ik niet aan
meegewerkt.â
Detailleur is nog niet van zijn scriptie af. Zijn begeleiders van de
opleiding Arabisch hebben hem niet alleen een 9 gegeven maar hem ook
aanbevolen de mogelijkheid van een handelseditie te onderzoeken. En het
onderzoek uit te breiden als promovendus.
Links
* Profileringsgebied Global interactions of people, cultures and
power through the ages
* Opleiding Midden-Oostenstudies, bachelor en master (Arabisch)
* Opleiding Taalwetenschap, bachelor en master
(26 oktober 2010/Corine Hendriks)
Universiteit Leiden