Het Soemerisch gaf ons het uur
Het Soemerisch is een dode taal die niet verwant is aan enige andere
taal. Toch slaagde Bram Jagersma erin er een grammatica van te
schrijven. Hij deed dat op basis van inscripties en kleitabletten. Het
Soemerische telsysteem is nog steeds terug te vinden in ons in zestig
minuten verdeelde uur. Jagersma promoveert op 4 november op het
Soemerisch.
Verdrongen
Het Soemerisch was tot circa 4000 jaar geleden in het zuiden van Irak
een levende taal. Toen werd het door het Akkadisch verdrongen, althans
in het dagelijks leven. In de cultus en als schrijftaal van geleerden
was de taal nog ongeveer 2000 jaar gegund, niet alleen in Irak, maar
ook in de rest van Mesopetamië en op enkele andere plaatsen in het
Nabije Oosten.
Spijkerschrift
De geschriften â honderden inscripties en vele tienduizenden
kleitabletten uit de periode 2500-2000 v. Chr. â zijn geschreven in het
spijkerschrift, een uitvinding van de Soemeriërs zelf. Door de
beperkingen van dit schrift, en doordat het Soemerisch een dode taal
is, en een geïsoleerde taal was, was het schrijven van de grammatica
geen eenvoudige opgave. Toch slaagde Jagersma overwegend in zijn
missie, mede door een grondige analyse van de spelling en van
leenwoorden in en uit andere talen.
Woord- en klanktekens
Een in het oog lopende eigenschap van het Soemerisch is dat alles aan
elkaar geschreven werd. Aanvankelijk bestond de taal uit woordtekens
(zoals het Chinees), gaandeweg kwamen er ook klanktekens bij, totdat
alleen nog de stam als woordteken werd geschreven. Hoe gecompliceerd de
analyse van de taal voor Jagersma was, laat zich illustreren aan de
hand van de persoonsvorm: die bestaat uit een stam met één tot negen
voorvoegsels en één tot drie achtervoegsels.
Persoonsvorm als volledige zin
Die voor- en achtervoegsels drukken een breed scala aan betekenissen
uit, waaronder tijd, aspect, wijze, persoon en getal van zowel
onderwerp, lijdend voorwerp, meewerkend voorwerp, en bepaalde
bijwoordelijke bepalingen. Eén persoonsvorm kan zo met al zijn voor-
en achtervoegsels een volledige zin uitdrukken. Bijvoorbeeld de
werkwoordsvorm munnintumma?a (het vraagteken en de slot-a zijn geen
tikfouten). Dit woord betekent âtoen hij het hier voor haar geschikt
had gemaaktâ.
Zestigtallig telwoordenstelsel
Het stelsel van telwoorden van de Soemeriërs is uniek in die zin dat
het zestigtallig is. Het is nog steeds wereldwijd terug te vinden in de
verdeling van een uur in zestig minuten en die van een minuut in zestig
seconden. Ook in onze cirkel van 360 graden is de zestigtalligheid te
herkennen.
Universiteit Leiden