Extreem link(s)?

05/11/2010 08:37

Het Programma Politie en Wetenschap

'Extreem link(s)?', nieuwe verkenning van het Programma Politie en Wetenschap.

Breed, veelzijdig en uitermate gevarieerd landschap van initiatieven, die zeker niet allemaal 'extreemlink(s)' zijn.

Begrippen als links-activisme en -extremisme worden in beleidsnota's veelvuldig gehanteerd. Extreem links is echter een containerbegrip geworden voor een zeer gevarieerd landschap van activisme. De vele verschijningsvormen van links activisme, die lang niet allemaal even extreem zijn, bemoeilijken een eenduidige en effectieve aanpak. Toch is bij een aantal linkse initiatieven wel degelijk sprake van veiligheidsrisico's.

Dit zijn enkele belangrijke uikomsten van een verkennend onderzoek naar extreemlinkse bewegingen in Nederland, dat in opdracht van Politie en Wetenschap is uitgevoerd door Het COT (Instituut voor Veiligheid en Crisismanagement) en Bureau Beke. De aanleiding hiervoor waren aanwijzingen voor een toename van politiek geweld binnen bepaalde actiestromingen, de agendering van dierenrechten- en asielextremisme door de overheid en een geconstateerd gebrek aan kennis over extreemlinkse bewegingen. In deze verkenning wordt een eerste overzicht gegeven van (extreem)linkse initiatieven en hun strategieën en worden aanbevelingen gedaan voor nader onderzoek.

De volgende onderzoeksvragen staan in deze verkenning centraal:


- Welke linksgeoriënteerde initiatieven zijn er in Nederland en wat zijn hun kenmerken en achtergronden?


- Welke soorten linksgeoriënteerde initiatieven kunnen worden onderscheiden en in hoeverre vormen zij een veiligheidsrisico (openbare orde en strafbare feiten)?

Onder initiatieven wordt verstaan: acties, aankondigingen, websites, individuen, groepen, netwerken en andere organisaties die een of meerdere doelen nastreven. Teneinde een beeld te verkrijgen van hedendaagse, linksgeoriënteerde initiatieven is gebruik gemaakt van het zogeheten Vrij Media Centrum Nederland (VMCN) oftewel de website www.indymedia.nl en zijn gesprekken gevoerd. In de periode januari 2008 - augustus 2009 zijn ruim tweehonderd initiatieven geanalyseerd binnen de volgende zes thema's:


1. Vrijheid, repressie en mensenrechten


2. Natuur, dier en mens


3. Gentechnologie


4. Antifascisme


5. Antiglobalisme


6. Antimilitarisme

Op deze manier wordt het zeer gem(ee)leerde gezelschap van hedendaagse linksgeoriënteerde initiatieven beter in kaart gebracht. De onderzoekers concluderen dat er sprake is van een breed, veelzijdig en uitermate gevarieerd landschap van initiatieven. Die initiatieven zijn zeker niet allemaal extreemlink(s). De aanzienlijke heterogeniteit van initiatieven maakt echter een nuchtere inschatting van veiligheidsrisico's verbonden aan initiatieven lastig. Daarom geven de onderzoekers een aanzet tot een typologie van initiatieven. Zij onderscheiden drie typen: overtuigers, afdwingers en geweldplegers. Deze typen worden gerelateerd aan veiligheidsrisico's.

Het onderzoek is kritisch ten aanzien van de overheidsdefinitie van extremisme. Die definitie is te ruim. Meer voor de hand ligt dat deze term niet wordt gebruikt voor initiatieven die in de kern de democratie als staatsvorm accepteren. Extremisme betreft volgens de onderzoekers initiatieven die fysiek, op personen gericht, geweld accepteren, faciliteren of uitvoeren en de democratische rechtsorde verwerpen. Ook worden in beleidsnota's begrippen als links- extremisme en extreemlinks veelvuldig gebruikt. Het gaat hier echter om container begrippen, die een operationele of beleidsmatige invulling van een aanpak bemoeilijken. Gaat het onderzoek ook in op de definitie van links en rechts, want ook die is natuurlijk arbitrair (en daarmee interessant)

In het onderzoek wordt meer specifiek ingegaan op de uitingsvormen en bijbehorende risico's.

Breed, veelzijdig actierepertoire, niet elke actie vormt een risico

Beïnvloeding, symbolische actie en in mindere mate actiecampagnes behoren tot het standaard actierepertoire van hedendaagse initiatieven. De hedendaagse manifestatievormen zijn divers. Hiertoe behoren klassieke methoden van democratische participatie zoals deelname aan politieke bijeenkomsten, voorlichting, (online) petities, protestbetogingen en folderacties.

Vaak aangekondigde acties

Legale acties vinden overwegend in de openbaarheid plaats. Dergelijke protestacties worden meestal vooraf aangekondigd. Dat betekent dat bekend is wanneer, welke actie, waar plaatsvindt. Deze aankondigingen stellen betrokken (overheids)instanties in staat proportionele voorbereidingsmaatregelen te treffen. Door hun voorspelbare karakter zijn dergelijke acties goeddeels beheersbaar

Eenvoudige tactieken, grote doelmatigheid naar mijn idee lopen doelmatigheid en bedreigend hier wat door elkaar.

Acties zijn niet alleen bedreigend als hierbij daadwerkelijk fysiek geweld wordt gebruikt. Het gebruik van geweld is vaak een laatste stap in een gestaag opgebouwd escalatieproces. Ook relatief eenvoudige (en onschuldig ogende) tactieken kunnen doelmatig zijn. Zeker indien dergelijke dreigementen stelselmatig worden toegepast. Bovendien is de opbrengst voor politie en justitie van opsporing en vervolging van dergelijke delicten relatief beperkt. Dat biedt initiatieven redelijk wat 'vrije speelruimte'.

Geen fysiek geweld tegen personen, wel bedreiging

Fysiek geweld tegen mensen wordt niet of nauwelijks als middel toegepast. Een uitzondering vormen de confrontaties tussen antifascisten en hun nationalistische en extreemrechtse tegenhangers. Wel worden mensen thuis bezocht, wordt privé-informatie publiek gemaakt of wordt een oproep tot actie gegeven aan een ieder die zich 'het onrecht' aantrekt. Dit kan bedreigend overkomen op potentiële slachtoffers. Ook brengt dit het risico met zich mee dat derden zich geroepen voelen om verdergaande acties te ondernemen.

Beheerst, instrumenteel geweldgebruik

Geweld of de dreiging met geweld wordt instrumenteel, heel doelgericht, ingezet binnen actiecampagnes. Door incidentele geweldstoepassing kan het onderwerp binnen de eigen gelederen opnieuw op de agenda worden gezet en blijft de druk op 'doelwitten' bestaan; er gaat hiervan een signaal uit naar de andere potentiële doelwitten dat zij niet vergeten zijn. Dergelijk geweld kan getypeerd worden als beheerst en instrumenteel geweld: er is zelden tot nooit sprake van escalatie. Dit betekent niet dat de impact op slachtoffers van dit geweld niet groot kan zijn; het effect dat uitgaat van dergelijke bedreigingen mag niet worden onderschat. De onderzoekers zijn geen initiatieven tegengekomen die geweld om het geweld gebruiken. Een mogelijke verklaring is dat - waarschijnlijk bewust - geopereerd wordt op de grenzen van de wet, waardoor voornamelijk relatief lichte overtredingen worden begaan.

Opdracht van P?

De verkenning is uitgegeven in de reeks P? Verkenningen van het Programma Politie en Wetenschap, een zelfstandig onderdeel van de Politieacademie. Politie en Wetenschap is in mei 1999 ingesteld om het wetenschappelijk onderzoek en de kennisontwikkeling op het gebied van politie en veiligheid te stimuleren en tevens een impuls te geven aan een betere benutting van onderzoeksresultaten in politiepraktijk en opleiding. Daartoe is een meerjarig onderzoeksprogramma ontwikkeld. De uitvoering van dit programma geschiedt onder leiding van de directeur van het programmabureau, G.C.K. Vlek.