Verslag van startbijeenkomst met marktpartijen op 14 oktober 2010 1 Inleiding
In de inleiding geeft Remko Bos (afdelingshoofd Markten OPTA) aan dat OPTA haar eigen werkprocessen voor de marktanalyses, mede naar aanleiding van de recente vernietigingen van enkele marktanalysebesluiten door het CBb, tegen het licht heeft gehouden. In het proces zal meer tijd en aandacht worden ingebouwd voor horizontale consistentie en kritische review (`advocaat van de duivel'). Ook is er extra bestuurlijke aandacht voor de effectiviteit van verplichtingen, waarbij centraal staat de afweging tussen versimpeling en proportionaliteit. Joos Francke (programmacoördinator marktanalyses OPTA) geeft een toelichting op het marktanalyseproces en de betrokkenheid van marktpartijen. Daarnaast geeft hij aan dat in deze ronde 6 thema's bijzondere aandacht genieten.
2
Marktpartijen
Niels van Veen (BCPA) evalueert wat de 2e ronde marktanalyses heeft opgeleverd en doet aanbevelingen voor de benodigde regulering in de 3e ronde: 1) effectievere waarborgen tegen margeuitholling; 2) heroverweging EDC systematiek; 3) herinvoering retailregulering zakelijke telefonie; 4) passend niveau van toegangsverplichtingen. Daarnaast roept hij op om na te denken over het beroepsproces. Vincent de Vaal (Eurofiber) identificeert 4 thema's. De eerste is de strategische informatievoorziening door partijen. OPTA vraagt Eurofiber dit onderwerp op een later moment in het proces in een bilaterale sessie nader toe te lichten. Eurofiber vraagt zich af of in hoeverre OPTA infrastructuurconcurrentie nog als belangrijkste doel ziet. Eurofiber pleit daarnaast voor betere bescherming tegen roofprijzen middels ondergrensregulering. Ten slotte legt hij de vraag voor hoe we ervoor kunnen zorgen dat regulering minder snel onderuit gaat. Arie Landsmeer (Ziggo) richt zich met name op het marktanalyseproces. Hij geeft aan dat zowel aan de kant van OPTA als marktpartijen een verbeterslag nodig is. De indruk is dat als er eenmaal een ontwerpbesluit is er weinig meer wijzigt. Het is derhalve wenselijk als er meer tussentijds contact is over dilemma's. Daarnaast is het belangrijk dat OPTA nauw contact heeft met andere toezichthouders. Ten slotte is Ziggo van oordeel dat de omroepmarkt al concurrerend is. Roel Polmans (Tele2) schetst de resultaten van de 2e ronde. Tele2 is afhankelijk van regulering. Feitelijk staat op dit moment alleen de MDF-regulering;de rest ligt nog voor bij het CBb. Gedragsregel 5 levert Tele2 weinig bescherming tegen marge-uitholling. Tele2 pleit voor een andere aanpak van het marktanalyseproces. Voor partijen als Tele2 is het lastig om in de consultatie uitvoerig te reageren op de marktafbakening en dominantieanalyse. Het voorstel is derhalve om deelanalyses eerder voor te leggen. Marktpartijen moeten daarnaast bij de NMa en de Europese Commissie aandringen op grotere betrokkenheid in de advisering.
Paul Knol (KPN) wijst op de onzekerheid in de markt als gevolg van vernietigde besluiten en uitblijvende CBb-uitspraken. Het proces in de 3e ronde moet derhalve anders. Hij schets daarbij een tiental marktontwikkelingen dat geanalyseerd dient te worden. Het gaat hier om marktoverstijgende ontwikkelingen, welke ook een marktoverstijgende aanpak vragen. De gesegmenteerde projectindeling van OPTA wijst hier niet op. Hij pleit voor vroegtijdige betrokkenheid van marktpartijen. De vragenlijst voor bundeling was hier een goede aanzet voor. Dat had echter nog beter gekund als nog een interactieve sessie was belegd. Een dergelijke aanpak wil niet zeggen dat partijen het dan sneller eens zijn met de besluiten, maar zorgt er wel voor dat al in de onderzoeksfase de juiste vragen worden gesteld. In reactie op voorgaande geeft Johan Keetelaar (OPTA) aan dat de horizontale afstemming een groter gewicht krijgt in het proces. Er wordt daarnaast onderzoek gedaan naar bundeling en geografische differentiatie. Bart Heinink (Online) geeft aan dat "two is not enough" de cruciale boodschap is. Daarnaast acht hij op 4 punten aanscherping van regulering nodig: 1) kwaliteit van wholesale regulering; 2) efficiencyprikkels in tariefregulering; 3) effectievere glasregulering; 4) aanscherping gedragsregel 5. Ten slotte pleit hij voor verbetering van het marktanalyseproces, o.a. door tussentijdse consultaties. Martijn Wolthoff (OPTA) geeft in reactie aan dat het marktanalysekader van OPTA vraagt om vast te stellen of er AMM-posities zijn. "Two is not enough" kan daarmee niet het analysekader vormen. Bert Heesterbeek (Easynet) signaleert een aantal praktische knelpunten in de zakelijke markt. De uptake van VoIP moet vertaald worden in de tarieven, en daarnaast is een visie nodig over de toekomst van het kopernetwerk. Tevens is regulering op nationaal niveau wenselijk en dient gedragsregel 5 ook op dat niveau te worden toegepast. Ten slotte is belangrijk dat nieuwe vormen van WBT afneembaar worden.
3
Afsluiting
Remko Bos (OPTA) geeft een samenvatting van de belangrijkste bevindingen. Een gemeenschappelijk punt van marktpartijen betreft de vormgeving van het marktanalyseproces. Alle partijen verzoeken OPTA om marktpartijen actief te betrekken. OPTA zegt toe met een voorstel te zullen komen. Daarnaast hebben diverse partijen gelijke inhoudelijke punten van zorg, waaronder met name de werking van gedragsregel 5. OPTA geeft aan dat dit vraagstuk onderdeel is van de werkzaamheden van het team tariefregulering en marge-uitholling.
3e ronde marktanalyses
Startbijeenkomst met marktpartijen j p j 14 oktober 2010
Doel
· Toelichting op proces ·G l Gelegenheid voor i b h id inbreng marktpartijen: kt tij te onderzoeken thema's marktanalyseproces y p
Agenda
· Opening · Toelichting OPTA · Toelichting door marktpartijen BCPA Eurofiber Ziggo Tele2 KPN KPN Online Easynet · Afsluiting 13.30 13.40 13 30 - 13 40 13.40 - 14.00 14.00 - 14.15 14.15 - 14.30 14.30 - 14.45 14.45 - 15.00 15.00 15.15 15 00 - 15 15 15.15 - 15.30 15.30 - 15.45 15.45 - 16.00
3e ronde marktanalyses
Marktanalyses: M kt l · Vaste telefonie · Ontbundelde toegang · Wholesale breedbandtoegang · Huurlijnen · Omroep
Tijdslijnen
Omroep Ontwerpbesluit Definitief besluit Maart 2011 Augustus 2011 Andere besluiten Mei 2011 December 2011
Onzekerheden planning: · CBb-uitspraken · Onderzoeksproces · Resultaten van het onderzoek
Contactpersonen
1. Vaste telefonie 2. Ontbundelde toegang / WBT LK Martijn Meijers Niels Muselaers 10.0315.23 BreedbandMA@opta.nl 3. Huurlijnen / WBT HK Martijn Meijers Martijn Wolthoff 10.0249.23 HuurlijnenMA@opta.nl 4. Omroep 5. Tariefregulering en margeuitholling Martijn Meijers Frank Vergouwen 10.0318.23 WPC@opta.nl; ND-5@opta.nl 6. Bouwwerk en kwaliteit Johan Keetelaar Joos Francke 10.0319.23 ProgrammaMA@opta.nl
Portefeuillehouder Projectleider Zaaknummer Mailbox
Johan Keetelaar Paulien Sneekes 10.314.23 VastetelefonieMA@opta.nl
Johan Keetelaar Ilse van der Haar 10.0317.23 OmroepMA@opta.nl
Programmacoördinator Programmabureau Zaaknummer programma Mailbox
Joos Francke Marian van Druten 10.0288.23 Programma-MA@opta.nl
Betrokkenheid van marktpartijen
· Marktsessie · Bil t l sessies/interviews ( t Bilaterale i /i t i (met gespreksverslagen) · Vragenlijsten met focus op feiten · Extern onderzoek · Ad hoc input van marktpartijen p p j · Evt. voorleggen van deelanalyses · Consultatie
Extern onderzoek
· Drie categorieën: Eindgebruikersonderzoek Eindgebruikersonderzoek Scenario-onderzoek Ander onderzoek · Betrokkenheid marktpartijen: Afhankelijk van type en complexiteit onderzoek Afhankelijk Kan variëren van input op vragenlijst tot voorleggen concept resultaten
Onderzoeksthema's OPTA
· Single service en/of single access markten? · Ontwikkelingen op koper, kabel en glas en gevolgen voor posities van marktpartijen · Investeringen van marktpartijen in uitrol van infrastructuur/business cases voor verschillende toegangsdiensten · Evaluatie tariefregulering ( g g (o.a. koper vs. g ) en p glas) regulering marge-uitholling · Evaluatie regulering zakelijke markt · Handhaafbaarheid regulering vs. proportionaliteit
Tot slot
· Presentaties en verslag van deze sessie op website · OPTA komt met planning voor bilaterale k t t l i bil t l sessies/interviews met marktpartijen · U weet ons te vinden
BCPA
Startbijeenkomst 3e ronde marktanalyse 14 oktober 2010
Niels van Veen
Agenda
· Kenmerken business providers · Terugblik 2e ronde · Th Thema's en aanbevelingen voor 3 ronde ' b li 3e d · Rechtsgang CBb
Kenmerken business providers
· Uitsluitend gericht op (groot)zakelijke klanten · Diensten voor multi-site afnemers, landelijk en internationaal · Eigen (glasvezel)netwerk niet voldoende, deels afhankelijk van gereguleerde toegang · Onvoldoende economies of scale voor investeringen in toegang tot lokale centrales:
Consumentenaanbieders sluiten vele klanten aan op een centrale; business providers slechts enkele OPTA: ODF-access geen business case voor grootzakelijke aanbieders ERG: alternatieve aanbieder zal eerst ULL verkiezen boven bitstream zodra zeker minimum aan klanten kan worden aangesloten
Kenmerken business providers (2)
· Beschikbaarheid van wholesale huurlijnen (ILL, ethernet) en hoge kwaliteit WBT is cruciaal:
Ethernet over koper en glasvezel Gegarandeerde beschikbaarheid, betrouwbaarheid ( g (SLA's, boeteregelingen, hersteltijden)
Terugblik 2e ronde besluiten
· Typering:
Vergaande deregulering eindgebruikersmarkten g g g g Aanscherping wholesale-verplichtingen Extra aandacht voor zakelijk marktsegment
· Huurlijnen en WBT besluiten op papier redelijk adequaat:
Beschikbaarheid ILL (alle bandbreedtes) en WEAS WBT HK over glas Stevige SLA's
· Kritiekpunten:
Deregulering gespreksdoorgifte, retail vaste telefonie Voorwaardelijke intrekking regionale toegangsverplichting (WBT, huurlijnen) ND-5 toets geen adequaat instrument EDC kostentoerekeningssystematiek niet van deze tijd
Terugblik 2e ronde besluiten (2)
· Effectiviteit valt tegen:
Operationalisering vertraagd ( p g g (RIA's, WPC2 tarieven) , ) Regulering huurlijnenmarkt vervalt CBb creëert onzekerheid over ULL, WBT, telefonie- en gespreksdoorgifte Retail verplichtingen wel versoepeld hoewel voorwaarden daarvoor niet volledig vervuld ND-5 inderdaad niet toereikend
· Dynamiek en concurrentie in zakelijk segment lijkt i k i i k lijk lijk afgenomen · E Extra aandacht OPTA l d h levert niet b i beoogde resultaat op d l
Thema's en aanbevelingen 3e ronde
· Algemeen:
Meer aandacht voor zakelijke markt j Analyse van concurrentieverhoudingen, ook in zakelijke markt Waarborg wholesale-aanbod: ILL, WEAS, WBT HK Robuustere besluiten
· Specifiek:
Effectievere waarborgen tegen marge-uitholling marge uitholling Heroverweging EDC systematiek Herinvoering retailregulering zakelijke telefonie Passend niveau van toegangsverplichtingen
1: Onderzoek zakelijke markt
· Studie van trends en concurrentieverhoudingen in (groot)zakelijke markt nodig · Prospectieve analyse moet aansluiten bij onderzochte ontwikkeling · Aandacht voor specifieke kenmerken zakelijke aanbieders bevordert kwaliteit besluiten
2: Waarborgen tegen marge-uitholling
· ND-5 toets niet effectief:
Reasonably Efficient Operator test (REO) REO bevordert toetreding nieuwe aanbieders > keuzevrijheid g j Kansen voor aanbieders zonder schaalvoordelen, verschillende eenheidskosten Europese Commissie spreekt zich duidelijk uit: REO is passender
· Introductie REO ligt voor de hand
2: Waarborgen tegen marge-uitholling
· Procedurele bezwaren:
ND-5 stelt marktpartijen voor verrassingen Partijen hebben geen greep op proces Toetsingsmoment niet bekend Consequenties niet helder: retailtarieven omhoog of wholesale tarieven omlaag? KPN zit aan de knoppen Informatie-achterstand alternatieve aanbieders blijvend probleem j p
· Aanbeveling:
Pas ND-5 proces aan Transparante toetsing door OPTA Appellabele besluiten
3: Tariefregulering en EDC
· Bezwaren tegen EDC blijven bestaan:
Black box Zeer lange ontwikkelingsfase Onvoorspelbare uitkomsten Relatie R l ti met ND-5 onduidelijk: t ND 5 d id lijk · Kostengeoriënteerd tariefplafond bevat kennelijk ruimte voor daling als gevolg van ND-5
· Heroverweeg systematiek:
Voorkom vertraagde introductie van tarieven Bottom up model, ontwikkeld door OPTA Start ontwikkeling nu
4: Tariefregulering vaste telefonie
· Verplichtingen zakelijke retailmarkt ingetrokken op basis van:
Verwachte daling marktaandeel KPN met 5-10% Verwachting m.b.t autonome toename van alternatieve infrastructuur Verzwaring wholesale verplichtingen
· · ·
Verwachtingen niet uitgekomen Onderzoek passendheid retailregulering opnieuw Trek verplichtingen voortaan alleen in wanneer alle voorwaarden zijn vervuld
5: Regionale toegangsverplichting
· Aandacht nodig voor niveau van toegangsverplichtingen (huurlijnen en WBT HK) · 2e ronde: regionale toegangsverplichting voorwaardelijk ingetrokken op basis van verwachte ontwikkeling wholesale aanbod van alternatieve aanbieders · Vraag is of fusie Tele2 en BBned in lijn ligt met verwachting · Heroverweeg niveau passende toegangsverplichting · Toegangsverplichting blijft nodig op regionaal niveau tenzij sprake is van werkelijke alternatieven
Laatste thema: CBb
· Doorlooptijden bij CBb punt van zorg · Ex ante toezicht dreigt wassen neus te worden · O Onzekerheid onwerkbaar voor marktpartijen k h id kb kt tij · Brede discussie nodig over mogelijke oplossingen: g g j p g
Extra rechters, snellere doorlooptijden Vernietiging remedie geen vernietiging volledige besluit
Tot besluit
· Behoudt het goede van de 2e ronde besluiten en trek lering uit de rest · Maak 3e ronde besluiten robuust · Streef naar snellere doorlooptijden
Startbijeenkomst ronde marktanalyses y OPTA
14 oktober 2010 Vincent de Vaal & Gijs Phoelich
de 3
Kernthema's 3de ronde marktanalyses
1. Informatievergaring OPTA vs. strategische informatievoorziening marktpartijen 2. Infrastructuurconcurrentie 3. Roofprijzen en ondergrenstariefregulering 4. Behoud reguleringszekerheid
14-10-2010 / Pagina 2
Informatievergaring OPTA vs. strategische informatievoorziening marktpartijen
Onderzoek (onderlinge samenhang) wholesale markten tbv marktanalyse
14-10-2010 / Pagina 3
Infrastructuurconcurrentie
In hoeverre blijft het bevorderen van infrastructuurconcurrentie een van de belangrijkste doelen van regulering?
Beleidsregels Economische Zaken
14-10-2010 / Pagina 4
Roofprijzen en ondergrenstariefregulering
Op welke wijze kan tegemoet gekomen worden aan het tekort schieten van de mededingingsrechtelijke analyse?
Nieuw regelgevend kader beoogt minder, maar vooral effectievere regelgeving (richtlijn betere regelgeving)
14-10-2010 / Pagina 5
Behoud reguleringszekerheid
Hoe kunnen we er met zijn allen voor zorgen dat, tegen redelijke kosten, de marktregulering minder snel onderuit gaan?
/ Pagina
14-10-2010 / Pagina 7
OPTA Marktanalyse
Start nieuwe ronde marktanalyses
Arie Landsmeer,
14 oktober 2010
Niemand is gebaat bij vernietiging van besluiten
Wat zou kunnen worden veranderd?
Waarneming: nadat marktpartijen vragenlijsten hebben ingevuld trekt OPTA zich terug en begint met schrijven. Na iets minder dan een jaar wordt een marktbesluit gepubliceerd. Onze constatering is dat het conceptbesluit geen majeure wijzigingen meer ondergaat ondergaat. Wat weer te begrijpen is doordat er natuurlijk lang en hard aan gewerkt is en medewerkers het als een mooi `eindproduct"zien Gedurende het schrijven van het conceptbesluit kan de markt plotselinge veranderingen laten zien maar ook partijen kunnen in die fase `meedenken'met de schrijvers van het besluit. Marktpartijen gaan natuurlijk ook zelf regelmatig langs bij andere toezichthouders/regelgevers. De indruk bestaat ook dat tijdens het schrijven weinig contact is met deze spelers: EZ, EC EZ en Nma OPTA buigt zich niet over statische markten maar markten die volop in beweging zijn. Dat maakt b l it kt besluiten di t k die toekomsvast zijn extra l ti t ij t lastig.
2
FTTH
3
OPTA Marktanalyse
Start nieuwe ronde marktanalyses
Arie Landsmeer, Director Regulatory & Public Affairs
14 oktober 2010
Breedband: Nederland heeft de in de EU Digitale Agenda gestelde doelen al gehaald
"The Digital Agenda sets ambitious targets for broadband, ensuring by 2013 basic broadband coverage for all EU citizens and, by 2020, fast broadband coverage at 30 Megabits per second available to all EU citizens, with at least half European households subscribing to broadband access at 100 Megabits per second."
Mbps 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 15 0 Q1 08
Internet Speeds
120
20 Q2 08 Q3 08
30 Q4 08 Q1 09
40
50
Q2 09
Q3 09
Q4 09
"Nederland behoort tot de wereldtop als het gaat om dekking van (zeer) snelle internetverbindingen."
De Digitale Economie 2009, Centraal Bureau voor d St ti ti k de Statistiek 1
% huishoudens, OESO
FTTH
Toenemende concurrentie op televisiemarkt
1951: Eerste uitzending Nederland 1 V.a. 1975: Aanleg kabeltelevisienetwerken ~ 1990: Groei naar 30/40 televisiekanalen 2000: Introductie digitale televisie 2003: Introductie digitale ethertelevisie 2005: Introductie IPTV 2008: Introductie high definition television v.a. 2009: Groei televisie over Internet 2010: Introductie 3DTV
Marktaandeel (%) digitale televisie in Nederland
4,5 16,4 16,4 16 4 21,5 33 Ziggo KPN Canal Digitaal C l Di it l UPC Tele2
Telecompaper, Telecompaper 3 September 2010
2
1950
1960
1970
1980
1990
2000
2010
2020
FTTH
Video over Internet groeit sterk
YouTube says that 24 hours of new videos are uploaded to the site every minute......
3
FTTH
Ook kijker ontdekt TV via de computer ...
( ) (*) De computer wordt voor het overgrote deel gebruikt voor het terugkijken van gemiste uitzendingen. 4
Bron: SKO TV in Nederland 2009, Ontwikkeling in TV gebruik, Establishment Survey, Amstelveen 29-01-2010
FTTH
De toekomst ligt open .........
5
FTTH
Markt analyses Ex A E Ante regulering 2012-2014 l i 2012 2014
OPTA bijeenkomst 14 oktober 2010
Tele2 proprietary y
Agenda
Wat is de opbrengst van de huidige Ex Ante reguleringsperiode p g g g g p
Markten ND 5
Hoe kunnen we dit proces verbeteren
Proces van OPTA Rol marktpartijen
For interna use only al
Tele2 proprietary y
2
Opbrengst huidige ex Ante reguleringsperiode
Markten in volgorde van publicatie CBB uitspraak
Ontbundelde toegang O tb d ld t
ter beoordeling CBB OPTA besluit uit 2008 door CBB geschorst op basis van onterechte toepassing van de tariefregulering door OPTA Resultaat: geen enkele regulering tot 7 juli 2010 Door CBB geschorst obv marktafbakening Door CBB geschorst obv marktafbakening
For interna use only al
MTA
-
WLR-C
-
Huurlijnen
Recente melding van OPTA: geen nieuw besluit voor 2008-2011 Status nog onbekend Status nog onbekend Verlies non discriminatie per 1 januari 2010 (vooral voor zakelijke markt heeft dit ingrijpende gevolgen) Status nog onbekend
WBT
-
Vaste Telefonie
FTA
-
Tele2 proprietary y
3
Opbrengst huidige ex Ante reguleringsperiode (vervolg)
Horizontale verplichtingen Nd 5 geen enkele opbrengst voor de marktpartijen te melden zowel niet in de consumenten zakelijke en Wholesale markten melden, consumenten, markten.
Wel verlies te melden: AMM partij heeft hierdoor volledig inzicht gekregen ten behoeve van winstmaximalisatie.
Retail prijsverhogingen in de zakelijke markt waar marktpartijen geen prijsdruk kunnen uitoefenen.
Consumentenmarkt: ND 5 niveau is niet haalbaar voor entrants.
Vaste kosten vs incrementele kosten.
Zakelijke markt: ND 5 niveua voor entrants niet haalbaar.
Door verlies van retail non discriminatie verplichting kan KPN zelf bepalen welke opdracht naar KPN gaat en welke naar andere partijen (cherry picking)
Wholesale: Inkoop recept problemen
nationale diensten kunnen door KPN onder het niveau van gereguleerde regionale diensten kan worden aangeboden.
KPN heeft de regie van ND 5: marktpartijen hebben hierdoor altijd een kennis- en invloedsachterstand resulterend in een concurrentie achterstand. KPN heeft maximale manipulatie mogelijkheden. Voorbeelden:
For interna use only al
Plotselinge "actie" voor drie maanden in zakelijke WLR tarieven met prijsdaling van 60% WBA ATM tarieven gaan opeens met 50% omlaag + bonus van 90 Euro indien afnemer overstapt van concurrent naar KPN.
Tele2 proprietary y
4
Er moet iets gebeuren!
Andere aanpak van het proces van de MA besluiten. Nu:
vragenlijst OPTA + marktmonitor. Resultaat na ca. 8 maanden concept besluit. Tussen de vragenlijst en het concept besluit is er (vrijwel) geen contact met de marktpartijen. Het Concept besluit is een geheel. Daar kan geen steen uitgetrokken worden. Alle besluiten komen in een korte tijd eind december. Voor marktpartijen is het nagenoeg ondoenlijk deze allemaal te lezen en de verplichtingen te kunnen monitoren die dan al per 1 jan daaropvolgend ingaan.
Voorstel:
Afwerking proces per onderdeel: marktafbakening, dominantie analyse, mededingingsproblemen en Na elk onderdeel discussie en uitwisseling standpunten tussen OPTA, NMA en marktpartijen. g p , p j
For interna use only al
verplichtingen.
De betrokkenheid van de NMA en de commissie moet worden aangescherpt.
Ook hier een taak van de marktpartijen
Verbetering inzicht effectieve ND 5. BOT expert opinion in voorbereiding g p p g
Tele2 proprietary y
5
Startbijeenkomst 3e ronde marktanalyses OPTA 14 oktober 2010
KPN inbreng
We praten vanmiddag in de woorden van OPTA over de 3e ronde marktanalyses. Als we kijken naar wat de 2e ronde heeft gebracht is er alle reden om hierover te praten. OPTA heeft eind 2008 verstrekkende besluiten genomen, die ofwel door het CBb zijn vernietigd, ofwel nog bij het CBb aanhangig zijn. Onzekerheid is troef. Geen van de hier aanwezigen zal zijn of haar directie nog met zekerheid durven te adviseren hoe de rechten en verplichtingen van partijen er over een paar maanden uitzien. Laat staan over een paar jaar. En dat terwijl we meer dan ooit in de fase zitten waarin alle ondernemingen die in de markt actief zijn voor belangrijke investeringsbeslissingen staan. Terugkijkend op die tweede ronde moeten we constateren dat we vanuit regelgeving geen goede landkaart hebben gehad om de markt richting te wijzen. Het CBb heeft telkens de marktafbakening nog maar het begin van de analyse onvoldoende geacht. Deze bijeenkomst kan een start zijn voor een beter proces. De vraag is wel wat OPTA hiermee precies voor ogen staat. Als het de verwachting is dat vanmiddag het lijstje met marktontwikkelingen en de gevolgen daarvan voor de nieuwe ronde compleet zal zijn, dan zouden we hier meteen bij de eerste kruising al de verkeerde weg inslaan. Het gaat om de voorbereiding van besluiten die directe effecten in de markt moeten hebben in de jaren 2012, 2013 en 2014. Maar die effecten reiken nog veel verder. Immers in die jaren moeten investeringen en uitrolbeslissingen tot stand komen die veel verder hun schaduw vooruit werpen en dus langjarige kompassen nodig hebben. Iedereen die volgt wat er in elektronische communicatiemarkten gebeurt weet dat in die jaren de markt er heel anders uit zal zien dan de markten waarop OPTA in de eerste en tweede ronde van de marktanalyses haar conclusies baseerde. Vandaag kan niet meer zijn dan de start van een verder intensief en interactief proces. Het heeft geen zin om er vanmiddag bijvoorbeeld over te spreken of de ND5 toets moet worden afgeschaft, uitgebreid of beperkt of dat we huurlijnregulering onderscheiden bij 10, 20 of 30 MB als we de meer fundamentele ontwikkelingen niet voor ogen hebben. Wat zijn dan die ontwikkelingen die nopen tot een nieuwe bezinning op de vraag welke markten er eigenlijk zijn en of en hoe die gereguleerd moeten worden? Uit de veelheid noem ik er een paar: Telefonie is allang niet meer de dienst waar alles om draait, maar voor steeds meer klanten een add-on op breedband- en kabelaansluitingen. De kabel is allang niet meer een `omroepnetwerk'. Klanten kiezen steeds meer voor één toegangsnetwerk, waarmee ze alle diensten afnemen. Internet is deel van het dagelijks leven. Er komen steeds nieuwe diensten en applicaties (vooral video) die vragen om steeds meer bandbreedte. Dit is een ontwikkeling die niet aan het eind staat, maar juist steeds sneller gaat. HDTV is geen toekomst meer. Het allergrootste deel van de thans verkochte tv-toestellen is HD geschikt. Steeds meer zenders worden in HD uitgezonden. De vraag naar HD komt daarmee centraal te staan. HD toestellen rukken zelf al op van de woonkamer naar (ook) de slaapkamer. Aan deze vraag voldoen vergt bandbreedte. De kabel heeft DOCSIS 3.0 landelijk uitgerold en is gereed de toegenomen vraag naar bandbreedte te beantwoorden, zo zeggen ze zelf. Volgens een recent kwartaalbericht van Liberty Global is Nederland een `notaby highlight' voor de groep. Ook Ziggo presenteert mooie groeicijfers. Er zal in de komende reguleringsperiode voor de lagere snelheden steeds meer ook gebruik kunnen worden gemaakt van mobiele datadiensten. Naast de 3G diensten die er al op de markt zijn komt LTE beschikbaar. Tele-2 en Ziggo/UPC hebben de enige vergunningen verworven met voldoende omvang om die LTE diensten met maximale snelheden te kunnen aanbieden. De zakelijke markt is ondanks de financiële crises die investeringen lange tijd stillegde in snelle beweging. T-Mobile en Online kondigden op 3 september jl. een 20-jarige samenwerking aan met Eurofiber. Vodafone deed hetzelfde enkele dagen later, voor een pe-
riode van 10 jaar. Die samenwerking gaat niet alleen over verglazing van het mobiele netwerk, maar ook over nationale FttO uitrol. Daarmee worden verschillende van voorheen separaat afgebakende markten geraakt. Het Rabo Bouwfonds kondigde op 30 september grootschalige investeringen aan in (glasvezel)infrastructuur en zendmasten op de telecommunicatiemarkt. Dit (ik citeer) `vanwege het volwassen en geliberaliseerde karakter ervan'. Rabo ziet naar eigen zeggen een snelle scheiding van infrastructuur en diensten ontstaan. Zeker in de zakelijke markt is het aanleggen van specifieke glasvezeltoegang steeds meer iets dat door of onder regie van klanten, gemeenten of verschillende aanbieders en investeerders plaatsvindt. Andere aanbieders kunnen daarover vaak wel, soms niet eigen diensten aanbieden door dark fibers af te nemen als wholesaledienst. Het landelijk uniforme beeld verdwijnt naar de achtergrond. Met dit alles is de concurrentie steeds meer een `strijd om de markt' in plaats van een strijd op de markt. Wie in een gebied als eerste acteert heeft op dat geografische gebied een voorsprong. Het geografische element van markten wordt steeds belangrijker. En vanuit de politieke omgeving legt Eurocommissaris Kroes de lat hoog. Aan het eind van de reguleringsperiode waarvoor OPTA nu besluiten moet nemen wil ze dat een zo groot mogelijk aantal burgers in de EU kan beschikken over internetsnelheden die niet met de bestaande ADSL dienstverlening kan worden bereikt.
Zomaar een opsomming, die zonder problemen kan worden aangevuld. De marktontwikkelingen gaan zowel in de consumentenmarkt als in de zakelijke markt snel. Het gaat om markten die in transitie zijn en die transitie kan door besluiten worden bespoedigd of belemmerd. Marktonderzoek en regulering op basis van gescheiden markten voor vaste telefonie, omroep, huurlijnen etc. is op dit moment funest. We begrijpen dat OPTA de Aanbeveling Relevante markten als startpunt moet nemen. Maar de opzet die we in de bijlage bij de uitnodiging ontvingen met geheel gescheiden projectteams en timing geeft ons grote zorg voor onterechte segmentatie. Hoe OPTA in zo'n aanpak uitkomsten van het bundelonderzoek dat is gestart wil mee nemen is ons onduidelijk. Ook is OPTA niet erg duidelijk over de redenen waarom zij noodzaak ziet tot een geheel nieuwe analyse van de huurlijnenmarkt, maar het kan bijna niet anders dan dat de aangegeven ontwikkelingen daarbij een rol spelen. De balans in de regulering van de verschillende diensten en netwerktechnologieën, over coax, koper of glas, loopt nu al geheel fout. Het gaat er KPN niet om dat we geen toegang zouden willen bieden tot onze netwerken, zoals de kabel nog steeds als strategie lijkt te hebben. KPN streeft een gezonde wholesalemarkt na. Maar gesegmenteerde beoordeling van markten en technieken gaat steeds meer knellen, omdat het reguleren van de ene markt en de manier waarop dat gebeurt meteen consequenties heeft voor andere markten. Onvermijdelijk speelt in de 3e ronde de geografische afbakening van markten op basis van geografische verschillen van infrastructuur een centrale rol en dat kan niet separaat per (deel)markt worden bekeken. Waar brengt ons dit? In elk geval bij de constatering dat een prospectieve beoordeling van de markt via de achteruitkijkspiegel is uitgesloten. Er kan niet zomaar worden aangehaakt bij wat in vorige rondes is geconcludeerd. En juist omdat het CBb telkens weer de marktafbakening van OPTA verwerpt, zal niet blindelings kunnen worden gevolgd wat elders in Europa of voorheen in Nederland is bedacht. We voorkomen vermoedelijk niet dat we in de volgende ronde opnieuw met veel besluiten bij het CBb eindigen. Maar het zou wel een streven moeten zijn van OPTA - en wat KPN betreft ook van de markt om te voorkomen dat opnieuw daar blijkt dat het huiswerk niet goed genoeg is gedaan. Hoe zouden we dit kunnen realiseren? Wij denken dat OPTA daarmee een eind kan komen door meer tijd te stoppen in vroegtijdige betrokkenheid van de markt. Teveel heeft OPTA een gesloten proces gehanteerd waarbij marktpartijen wel om informatie en standpunten werd gevraagd, maar waarbij de analyse van de informatie en de weging van standpunten door OPTA al dan niet met ondersteuning van externe adviseurs achter gesloten deuren plaatsvond. De uitkomsten van die analyse en weging werd pas duidelijk als er al een ontwerpbesluit lag. Dan moet je van goede huizen komen, wil je OPTA haar ontwerpbesluit alsnog ingrijpend laten aanpassen. Maar toch zag OPTA zich soms genoodzaakt haar ontwerpbesluit na consultatie te herzien. Dat maakt het voor marktpartijen niet alleen inhoudelijk een onvoorspelbaar proces, maar ook procedureel. Tussen het ontwerpbesluit en een gewijzigd definitief besluit zit geen mogelijkheid meer van overleg.
Marktpartijen hebben dan nog alleen maar de gelegenheid om via een beroepsprocedure te reageren op wijzigingen. Met de bekende afloop. Dat moet dus anders. Recent leek het de goede kant op te gaan toen OPTA commentaar vroeg op een vragenlijst die OPTA wil gebruiken in het kader van het in de uitnodiging al aangekondigde onderzoek naar bundeling. De partijen die commentaar leverden op die vragenlijst kregen als antwoord op hun reactie te horen dat OPTA nuttige tips had gekregen die gebruikt zouden worden. De vraag is of dit niet beter in een meer interactief proces had kunnen plaatsvinden. Het kan ook anders. In de vorige ronde werden Industry Groups in het leven geroepen die achteraf de implementatie van genomen besluiten moesten bespreken. Dat is mosterd na de maaltijd. Met de Industry Group gespreksafgifte illustreerde OPTA dat een alternatief bestaat. Daargelaten dat ook KPN zich niet in alle uitkomsten van dat proces kan vinden, constateren wij wel dat OPTA en haar consultant Analysys Mason in dat traject marktpartijen in alle fasen gelegenheid hebben geboden tot input. En op al die input werd inhoudelijk al tijdens dat proces gereageerd. Dat garandeert niet dat iedereen de uitkomst zal accepteren, maar geeft wel de kans om ook in de onderzoeksfase al te zorgen dat de goede vragen worden gesteld en de juiste onderwerpen ter tafel komen. Dat proces betrof dan weliswaar niet de marktafbakening, maar de remedies, maar zou ook in die fase kunnen worden gehanteerd. KPN pleit voor een veel opener proces. Ik kan me voorstellen dat u op deze algemene suggestie wat huiverig reageert. Concretisering is nodig. OPTA zou bijvoorbeeld deskundigen van marktpartijen interactief kunnen betrekken bij het formuleren van onderzoeksvragen in het kader van een onderzoek naar af te bakenen markten. Natuurlijk blijft het OPTA's verantwoordelijkheid hoe dat onderzoek er uiteindelijk uitziet, maar overleg tevoren daarover vergroot de kans van draagvlak over de opzet. Ook kan een meer interactief proces tussen marktpartijen over hun ingebrachte standpunten op vragenlijsten worden georganiseerd. Gaat dat sneller? Misschien niet in de voorfase, maar de kans dat onderzoeken twee- of driemaal moeten worden gedaan wordt zeer beperkt. Is het goedkoper? Waarschijnlijk niet, maar met een goede keuze van consultants is wel veel te winnen. Consultants die zo goed zijn dat ze echt over de opzet van hun onderzoek al met deskundigen uit de markt willen praten. Ik hoop dat OPTA en marktpartijen bereid zijn om zo'n opener proces in te gaan. Ik hoop dat de markt daarmee wint.
Markt Analyses
OPTA startbijeenkomst 3e ronde marktanalyses
Online is een handelsnaam van T-Mobile Netherlands B.V.
agenda
1. ex ante regulering tot nu toe, vernietigde besluiten 2. `two is not enough' 3. kwaliteit van wholesale aanbod g g p 4. tariefregulering op verschillende markten 5. falende regulering van glas 6. 6 ND5 price squeeze 7. incrementeel... of niet 8. 8 conclusie ND 5 9. aanpak en verbetering
02/11/2010
Online is een handelsnaam van T-Mobile Netherlands B.V.
2
ex ante regulering tot nu toe
betrekkelijk veel marktbesluiten gesneuveld;
ULL (FttO), WLR-C
Veel besluiten wachten nog op uitspraak;
FTA (MDF, FTTH), Huurlijnen, WBT, Vaste telefonie, Transit en
Wat nog overeind staat stemt niet vrolijk Grote vrolijk. onzekerheid voor bedrijfsvoering is zorgpunt
02/11/2010
Online is een handelsnaam van T-Mobile Netherlands B.V.
3
`Two is not enough'; de cruciale boodschap p
02/11/2010
Online is een handelsnaam van T-Mobile Netherlands B.V.
4
kwaliteit van wholesale aanbod
De kwaliteit van de levering van wholesalediensten en bijbehorende informatiediensten (MIP FTR) structureel lager (MIP, dan door OPTA goedgekeurde in RIO opgenomen KPI's. Dit is concurrentievervalsend en belemmert overstap van eindgebruiker. eindgebruiker scherp regulering van kwaliteit aan: strikte kwaliteitsniveaus met effectieve remedies
02/11/2010 Online is een handelsnaam van T-Mobile Netherlands B.V.
5
tariefregulering op verschillende markten
Huidige systematiek van tariefregulering mist effectieve prikkels voor efficiency. Hoge marges op wholesale zijn indicatie voor toerekenen inefficienties aan concurrenten Interessante benadering van NMa bij Tennet onderzoek efficiency mechanisme i d k ffi i h i in tariefregulering
02/11/2010 Online is een handelsnaam van T-Mobile Netherlands B.V.
6
falende regulering op glas
Regulering van OPTA heeft niet geleid tot concurrentie. Business case voor alternatieve aanbieder is te beperkt door hoge toetredingsdrempels evalueer huidige regulering en onderzoek regulering die schaal van efficiente aanbieders stimuleert .
02/11/2010 Online is een handelsnaam van T-Mobile Netherlands B.V.
7
ND 5 price squeeze
· ND-5 definitie van `incrementele' kosten voldoet niet:
gaat voorbij een economische realiteit geeft KPN te veel vrijheid
voorbeelden:
02/11/2010
Online is een handelsnaam van T-Mobile Netherlands B.V.
8
incrementeel... of niet
02/11/2010
Online is een handelsnaam van T-Mobile Netherlands B.V.
9
conclusie ND - 5
· Wholesale regulering zonder effectieve price squeeze toets is zinloos · Alleen een effectieve prijs squeeze toets biedt bescherming aan concurrentie · Klant hoeft er niet onder te leiden: overwinst op wholesale geeft aan er ruimte zit voor tariefverlaging op wholesale werkelijk functionerende remedies zijn noodzakelijk!
02/11/2010 Online is een handelsnaam van T-Mobile Netherlands B.V.
10
suggestie voor aanpak en verbetering
1. 1 2. 3. 4. 5. 6. `Two is not enough' is juist nu het leidende principe; Two enough Verbeter de regulering van `kwaliteit'; Meer prikkels voor efficiëntie in tariefregulering; Herzie de regulering van FttH; ND-5 moet effectiever en transparanter; Verbeter de marktanalyseprocedure:
Tussentijdse consultatie van iedere stap in marktanalyse (afbakening, dominantieanalyse en verplichtingen); Dit kan kwaliteit en draagvlak verbeteren, maar niet ten koste van snelheid.
02/11/2010
Online is een handelsnaam van T-Mobile Netherlands B.V.
11
Bert Heesterbeek Carrier Relations Manager
Scope
Standpunt van E St d t Easynet Nederland B V t N d l d B.V. Concepts ICT heeft separaat contact met OPTA
Vaste Telefonie
Opkomst V IP door KPN opgepakt O k t VoIP d kt
Juiste moment voor invoering uniform landelijk tarief Hoe om te gaan met conversiekosten Prijsdaling door lagere kosten
Ontbundelde toegang
KPN's "all KPN' " ll IP" plannen en d h idi onduidelijkheid l de huidige d id lijkh id leiden tot aarzeling in de markt en uitstel van investeringen. investeringen
Een toekomstvisie voor het kopernetwerk is wenselijk, inclusief de toepassing van VDSL2 Toekomstvisie VDSL2. omvat technische mogelijkheden en levensduur
Minimum contractduur bij aanvraag nieuwe lijn
Scenario: eindgebruiker vraag lijn aan bij KPN en `levert' deze lijn aan SP. Eindgebruiker en SP betalen levert nu beiden voor gebruik lijn.
Wholesale breedbandtoegang (WBT)
Gedragsregel 5 G d l
Easynet ziet ernstige spanning in toepassing ND5. Kost-plus aanpak wenselijk Geen regulering voor diensten op nationaal niveau Kleine en nieuwe partijen lopen ernstig concurrentie nadeel op Gedragsregel 5 k hi d G d l kan hierdoor alleen op l k l en ll lokaal regionaal niveau getoetst worden Voorbeeld: Zakelijk Glasvezel
WBT 2
10Mb/s)
Introductie G.SHDSL.bis VDSL2 (op basis van SDF) komt traag op gang Geen wholesale verplichting kabel / Docsis3
Kosten van interconnectie
WBA ZM Ethernet (minimum afname 1 Gb/s in transport netwerk)
Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit