Herschikking in de stamboom van het leven
Ooit is de verwantschap tussen dieren of planten vastgesteld op grond
van zichtbare overeenkomsten. DNA-onderzoek brengt nu forse correcties
aan in deze stamboom van het leven. Willem Prud'homme van Reine zorgde
met twee collega's voor een drastische herschikking van de bruinwieren.
Producent van zuurstof en voedselbron
Bruinwier Halopteris scoparia: een vertegenwoordiger van de
Stypocaulaceae.
Bruinwier Halopteris scoparia: een vertegenwoordiger van de
Stypocaulaceae.
Algen ontbreekt het aan aaibaarheid, maar niet aan belang. 'Zonder
algen is er geen leven op aarde', aldus Willem Prud'homme van Reine, al
wil hij niet beweren dat dit voor de Sphacelariales, een subgroep van
de bruinwieren, afzonderlijk ook geldt. Algen waren de eerste, en zijn
nog steeds een van de belangrijkste producenten van zuurstof op aarde.
Daarnaast vormen ze een belangrijke voedselbron in de oceanen. Sommige
bruinwieren worden ook door de mens gegeten.
Publicatie in European Journal of Phycology
Met Stefano Draisma en Hiroshi Kawai, respectievelijk werkzaam in Kuala
Lumpur en Kobe, publiceerde Prud'homme van Reine eind augustus in het
European Journal of Phycology een nieuwe stamboom van de
Sphacelariales. Bruinwieren komen over de hele wereld in oceanen voor,
maar vooral in koudere wateren. Prud'homme van Reine: 'In
Nederland vind je vier soorten Sphacelariales, maar je moet wel weten
wat je zoekt om ze te vinden. Ze variëren in grootte van 1 tot 5
centimeter en komen voor op dijken, in getijdegebieden en poelen.'
Internationale samenwerking
De drie auteurs onderzochten van tientallen exemplaren Sphacelariales
van over de hele wereld het DNA. In DNA treden in een constant tempo
toevallige mutaties op, zodat overeenkomstige genen in populaties die
geen genen meer uitwisselen â verschillende soorten dus - steeds meer
van elkaar gaan verschillen. Door de verschillen in kaart te brengen en
hierop statistische methoden los te laten, is een betrouwbare stamboom
van een groep verwante soorten op te stellen. Gekeken is naar de
onderlinge verwantschap van twee genen, die elk coderen voor een
lichtgevoelige stof in de chloroplasten van deze bruinwieren,
vergelijkbaar met het chlorofyl in planten. Het hele DNA aflezen en
vergelijken zou namelijk jaren werk vergen.
Herindeling bruinwieren
De herziene, met DNA onderzoek verkregen stamboom.
De herziene, met DNA onderzoek verkregen stamboom.
Biologen delen levensvormen in in een hiërarchie van groepen: verwante
soorten vormen een genus, verwante genera een familie en daarboven
komen de orde en de klasse. De Sphacelariales vormen een orde die door
dit onderzoek flink opgeschud is; van de dertig onderzochte soorten
komt een flink deel in een andere familie terecht.
Ter vergelijking: in de klasse zoogdieren vormen de Carnivora
('vleeseters') een orde. Een even drastische herindeling als nu bij de
Sphacelariales zou, bij wijze van spreken, inhouden dat de wolf van de
hond- naar de katachtigen verhuist en de otter naar de familie van de
beren.
Door herindeling komen nu onder de Nederlandse bruinwieren ook de drie
genera Battersia, Sphaceloderma en Protohalopteris voor (de laatste is
een nieuwe wetenschappelijke naam) en de families Stypocaulaceae en
Sphacelodermaceae. Battersia en Sphaceloderma werden tot voor kort
beschouwd als soorten binnen het genus Sphacelaria. De familie
Stypocaulaceae bestond al, maar nu is het nieuwe genus Protohalopteris
daarin opgenomen en komt de familie dus in Nederland voor.
Universiteit Leiden