Partij van de Arbeid

Partij van de Arbeid


Den Haag , 9 november 2010

ALGEMENE FINANCIËLE BESCHOUWINGEN 2011

Mijnheer de Voorzitter,

We spreken over de begroting 2011, maar het is gezien het pas tot stand gekomen regeerakkoord en de regeringsverklaring voor de hand liggend vooral iets te zeggen over de financiële paragraaf van dat regeerakkoord. De bezuinigingen van 2011 vormen de opmaat voor de komende jaren. Om ons oordeel kort samen te vatten: financieel-economisch onverstandig, sociaal onwenselijk.

Financieel economisch onverstandig.
"Never waste a good crisis" luidt een Amerikaanse politieke wijsheid. En de regering is zo onverstandig dat wel te doen. Laat ik een paar voorbeelden noemen.

Gezien de mondiale klimaatcrisis, de komende grondstoffen tekorten en onze toenemende energie afhankelijkheid was dit het moment geweest om een belangrijke stap te maken in de richting van "groene belasting", of ieder geval een belangrijke aanzet te geven tot vergroening van de belastingen: energie, grondstoffen, verspilling, CO2 uitstoot etc. zwaarder belasten, arbeid minder zwaar. Niet in een handomdraai gerealiseerd, maar bij elke weg die afgelegd moet worden is er een eerste stap. Groene Belasting, die het milieu ontziet, het klimaat spaart en ons minder afhankelijk maakt van buitenlandse energieleveranciers. En dit kabinet zet juist stappen de andere kant op. In plaats van vergroening wordt de financiële prikkel om in groene fondsen te beleggen afgeschaft met een geschatte opbrengst van 100 miljoen. Waarop een beheerders van een belangrijk groen fondsen, terecht, aarzelen over sluiting van die fondsen; daar gaat de vergroening met private middelen; wordt de ecologische hoofdstructuur waarin jaren is geïnvesteerd afgebroken met alle nadelige gevolgen voor milieu en landschapsontwikkeling en -beheer; schijnen natuurgronden voor een prikkie te koop te worden gezet, wat een schaamteloze uitverkoop van onze bezittingen zou zijn; worden allerlei milieusubsidies beëindigd en wordt weer een steentje bijgedragen aan het onvoorspelbare milieubeleid; wordt industrie die grijze stroom gebruikt voorzien van gratis emissierechten op CO2 uitstoot; wordt de bodemsanering vertraagd en
mag er 130 kilometer worden gereden etc. etc.
Die alles leidt tot de vraag: waarom doet u niets aan de vergroening van de belasting. En aansluitend tot de vraag: wat is er veranderd dat een bewindsman die in de vorige regeerperiode zo positief was over de vergroening van ons belastingstelsel zo van mening is veranderd. Is het milieu afgeschaft of is de rentmeester dood? Wij vragen u en dagen het kabinet uit contouren van een eerder door u gewenste en bepleite vergroening van de belasting neer te leggen.

In plaats van innovatie nu eindelijk stevig ter hand te nemen wordt een belangrijke financieringsbron, de FES gelden, afgesloten, om in asfalt te worden omgezet: we gaan dus een paar kilometer verderop in de file staan. Die gelden waren bedoeld om Nederland competitiever te maken, voor de lange termijn er beter voor te laten staan, te vernieuwen om onze economie ook in 2030 en verder kracht en vorm te geven. En vraag eens aan universiteiten en topinstituten wat deze stopzetting voor topinnovatie betekent en voor de aantrekkingskracht op jong talent. De eerste signalen over het aantasten van topinstituten in de biomedische sector komen al naar buiten. Waarom geen FES middelen meer voor innovatie. Wilt u eens schetsen hoe ons land competitiever wordt zonder deze middelen.

In plaats van onderwijs te beschermen en verdere impulsen te geven, wordt het er op bespaard. En waar wordt op bespaard: het MBO onderwijs voor mensen boven de 30. Langer doorwerken moet, bijscholing is daarbij onontbeerlijk, maar dit kabinet bespaart op bijscholing van praktijkgerichte mensen, de ruggengraat van menig bedrijf en menige instelling vormen. En welke opleidingen treft het vooral: de zorg waar nu al een tekort is en de techniek, alsof we in die sector de komende karen mensen over hebben. Bij beide sectoren gaat het om ongeveer 30.000 mensen per jaar. Bij mijn bezoeken aan de OESO krijg ik steevast te horen dat we meer moeten investeren in onderwijs, eigenlijk in alle vormen willen we de economie klaar maken voor 2030. Wellicht kunt U die woorden relativeren of weerleggen door duidelijk te maken onze onderwijsinspanningen zich op of boven de mediaan bevinden van vergelijkbare, ontwikkelde landen. Zijn er geen tekorten in de verzorgende en technische beroepen en hoe, op welke wijze, ziet u die tekorten dan wel teruglopen?

In plaats van het opstellen van een investeringsagenda waarin kwaliteitsverbetering van het onderwijs, innovatie, investeringen in toekomstgerichte en daarmee vaak duurzame industrieën en bedrijven, in energie-efficiëntie, in een woonbeleid waarin ook jongeren een kans krijgen de hoofd rol spelen is het beleid vooral afgewend van de toekomst. Waar is uw investeringsagenda? Kunt u de contouren schetsen>

In plaats van cultuur als een verrijking te zien van en voor ons land wordt er 200 miljoen op bezuinigd; maar onze rijke cultuur heeft er ook toe geleid dat we een leidende rol in de wereld hebben op het gebied van muziek, architectuur en design. Dat zijn bronnen van aanzien en economische uitstraling. Bronnen ook van innovatie. Linkse hobby's wordt er dan gezegd. Zo gezien is een goed economisch klimaat en het goed zorgen voor de economie op langere termijn ook een linkse hobby; een hobby overigens waar mijn partij trots op is.

In plaats van gericht te snijden op het ambtenaren apparaat, welke taken wel en welke niet, immers samenvoegingen leveren op zich nooit echt veel op, worden de salarissen bevroren. Welk middellange termijneffect wordt daarmee bereikt: bij de te verwachten tekorten op de arbeidsmarkt over enkele jaren zullen die opgelopen achterstanden weer ingehaald worden. Tel uit je winst. Het zijn dus korte termijn winsten die later weer moeten worden terugbetaald. Bovendien is het risico groot dat de meer mobiele ambtenaren, vaak de jongere, weglopen, en de anderen, zonder sterke arbeidsmarktpositie, blijven zitten. En juist het ambtenarenapparaat is sterk verouderd en moet er alles aan doen om jonge talentvolle mensen binnen te halen en vast te houden. De aantrekkelijkheid van de overheden als werkgever gaat er op achteruit met alle risico's van dien voor de kwaliteit. Hoe kijkt u aan tegen het feit dat later die salarissen weer moeten ingehaald en nu de overheid kwalitatief schade oploopt?

In plaats van de hypotheekrente, zeker voor de financieel draagkrachtigen, aan te pakken en zo een begin te maken met het op termijn gezond maken van het koopdeel van de woningmarkt, wordt alleen huurder aangepakt. Een totale hypotheekschuld van 600 miljard en een bedrag aan belastingaftrek van 12 miljard staan in de boeken. En zal het niet aantasten van de hypotheekrente aftrek en zelfs niet van de aflossingsvrije hypotheek het vertrouwen in de woningmarkt en dan in het bijzonder het koopgedeelte op langere termijn ten goede komen? Immers, als de aflossingsvrije hypotheek aan banden zou worden gelegd zou het bedrag van onze totale schuld al wat dragelijker worden. Als iedereen verplicht zou worden jaarlijks 3,3% af te lossen op straffe van het niet meer in aanmerking komen van dat niet afgeloste gedeelte voor aftrek, zou die 600 miljard per jaar met 20 miljard, afgezien van de groei, verminderen. Een constante sterke stijging van het bedrag zou dan omgebogen worden in de richting van een meer beheersbaar bedrag. Zal dit gebrek aan maatregelen, was mijn vraag, het vertrouwen in de woningmarkt op langere termijn schragen? Nee, want iedereen weet dat een zodanige situatie niet houdbaar is. De minister spreekt regelmatig over zijn internationale kontakten. Ik verzoek de Minister te in te gaan op wat de OESO en wat de IMF van oordeel zijn over de Nederlandse huizensituatie. Op het feit dat wij na IJsland de hoogste hypotheek schuld per inwoner ter wereld hebben, dat een gematigde stijging van rente, niet onwaarschijnlijk als de economie gaat groeien, waarschijnlijk zelfs als we de voorspellingen van het Ministerie van Financiën moeten geloven is er een trendmatige stijging van bijna 2 miljard de komende kabinetsperiode. Ja, is dan het antwoord: als percentage van het BBP blijft het gelijk, maar deze stijging van de uitgave betaalt de minder draagkrachtige. Houdbaarheid heeft dit kabinet niet hoog in het vaandel, ook op dit punt is de houdbaarheid ver te zoeken.

In plaats van met een goed doortimmerde aanpak, gelardeerd met fiscale maatregelen, te komen om de werkloosheid van ouderen te lijf te gaan, ouderen die we zelfs bij geringe economische groei hard nodig zullen hebben, blijft het dit vlak angstig stil en hebben straks tienduizenden mensen hard nodig en zitten er tienduizenden thuis te verpieteren. En daar helpt het tegengaan van mensen om naar het MBO te gaan, om noodzakelijke scholing te krijgen, ook al niet bij.

In plaats van onze relaties met veel andere landen te versterken, nemen we een aantal belangrijke landen die mede onze welvaart schragen, tegen ons in: het vertrouwen in Nederland zal er niet groter op zal worden. Deze regering breekt met de internationale uitstraling die Nederland heeft en die ons zoveel voorspoed heeft gebracht. We weten allemaal dat stimuleringsmaatregelen door middel van extra binnenlandse consumptie niet veel zoden aan de dijk zet, maar dat juist de internationale handel onze economie een duw in de goede richting kan geven. En dan slaat de schrik je om het hart, als je de uitspraken van Mevrouw Merkel leest, als je je realiseert dat de gedoger van dit kabinet de Turkse premier een 'total freak' noemt. Kan de Minister een overzicht geven van de 10 belangrijkste economische partner van Nederland met een aanzienlijke moslim bevolking. Wat is de totale waarde van onze uitvoer naar die landen en hoeveel werknemers zijn er naar schatting met de productie, handel, doorvoer etc. betrokken. We zullen de buitenlandse ambassades, waar u nu zo op wil snijden, nog wel eens hard nodig kunnen hebben om ons beleid te uit te leggen en te verdedigen.

In plaats van het vestigingsklimaat verder te bevorderen, tast het kabinet het aan. Bij het vestigingsklimaat spelen niet alleen de belastingdruk, het aanbod en het opleidingsniveau van arbeidskrachten, de infrastructuur, de aanwezigheid van verwante bedrijven een rol, maar vooral ook het woon- en leefklimaat. Dat gaat er voor mensen uit moslimlanden en moslims uit alle landen niet op vooruit. Dit kabinet gedoogt een houding tegenover een godsdienst die een intolerante houding niet afremt. Als ik zakenman of manager en moslim was, zou ik er sterk over aarzelen mijn partner en kinderen mee te nemen naar Nederland. En als ik invloed zou hebben op waar 'mijn' bedrijf zich zou vestigen zou ik Nederland niet hoog plaatsen. We zijn twee plaatsen gestegen op de lijst van landen met een gunstige, concurrentiekracht. Het zou zo maar kunnen dat we de komende jaren weer dalen. Een deskundige als Prof. Volbeda is daar heel kritisch over en ook VNO/NCW voorman Wientjes heeft zich daar regelmatig zodanig over uitgelaten, dat je de verontrusting kon proeven. Sommige partijen nemen Denemarken met betrekking onze politieke situatie als voorbeeld. Denemarken is op diezelfde lijst gedaald. En gezien onze veel sterkere internationale economische oriëntatie zou een daling voor ons ernstiger zijn dan die voor Denemarken is. Tegen het beeld dat Nederland nu in de wereld op roept, kan geen matiging van de VPB op. Kan de Minister de politieke visie van het kabinet geven op ons vestigingsklimaat die van zo groot belang is voor het verdienen van onze centen.

En de belofte de belasting niet te verhogen blijkt ook al tamelijk voos. De belastingen worden dan wellicht nauwelijks verhoogd, de lasten stijgen des te meer. De lastenverzwaring komt uit op het ferme bedrag van bijna 5 miljard tot 2015: de premie voor de zorgverzekeringswet, zo rekende Flip de Kam voor in NRC Handelsblad, stijgt met 3,6 miljard meer, dan waar het CPB rekening mee heeft gehouden. Die premieverhoging is buiten het budgettair beeld gehouden. Voor de begroting en de boekhouding van ons land is het een groot verschil of je spreekt over lastenverhoging of over belastingverhoging. Voor de burger is dat verschil er niet, voor hen betekent het, of het nu gaat om stijgende belasting of om stijgende lasten, eenvoudig dat ze minder geld vrij te besteden hebben. De vraag is, uitgaande van de noodzaak tot bezuiniging, of vanuit niet de voorkeur zou hebben de belasting te laten stijgen. Dan kun je veel beter sturen waar die druk valt.De sterk stijgende zorgkosten slaan neer in de zorgpremie en die premie zal niet alleen in 2011 sterk stijgen. De kosten van kinderopvang gaan de komende jaren sterk stijgen, in 2011 valt nog mee hoe die stijging in de uurprijs doorwerkt, voor de jaren daarna is de verhoging aanzienlijk. De woonkosten zullen stijgen voor huurders. Maar dan heet het ineens eigen verantwoordelijkheid, dan moet je maar zelfredzaam zijn. Termen die wel heel selectief worden gebruikt en wel heel navrant zijn als je gehandicapt bent en extra zorgkosten en extra woonlasten voor de kiezen krijgt.

En dat brengt mij op het thema sociaal onwenselijk. Want de tekorten moeten worden omgebogen en er moet dus bezuinigd worden, en flink gegroeid om die bezuinigingen te matigen. Maar dat hoeft toch niet zo eenzijdig neer te slaan bij de mensen aan de onderkant van de samenleving. Tja, zal de Minister dan zeggen maar het de hoogste 10%, dus de meest verdiende of kapitaal hebbende 10%, betaalt 70% van de belasting en daar kunnen we het dus niet meer halen. Dat klinkt indrukwekkend, maar het laagste deciel zou wat graag daartoe behoren. Of is er wellicht iemand hier in dit Huis die graag wil ruilen met iemand die oud, gehandicapt en dus statisch meer in deze categorie zit of domweg de pech heeft tot die onderste 10% te horen. Verwijzen naar het hoogste dociel vind ik een beetje een onaangenaam argument. Sociaal onwenselijk, omdat de mensen die veel zorg behoeven, die een uitkering hebben, (de WWB-ers ,toekomstige WsW-ers en Wajongers)die een laag inkomen verdienen en veel meer ziektekosten premie moeten gaan betalen, het gelag betalen. Laat ik daar een aantal voorbeelden van noemen.

De zorgkosten zullen de komende jaren sterk stijgen. De werknemers worden weliswaar deels gecompenseerd, maar hoe zit het met mensen die niet in loondienst zijn; hoe zit het met AOW-ers met een klein pensioentje? Die stijging gaat vele tientjes per jaar kosten. En daar komt nog bij dat het basispakket wordt ingekrompen. Meer voor minder heet dat. Wil, of moet je dat vanwege een handicap of ziekte, compenseren dat komende daar per jaar nog vele tientjes bij. En de versobering van de zorgtoeslag. Kan de Minister voor rekenen wat dat modaal en minima gaat kosten. Stapeling op stapeling voor de mensen met de kleine lonen en voor hen die van een uitkering afhankelijk zijn.

Zij, die in de Wet Werk en Bijstand zitten gaan er, als ik alles goed heb doorgerekend, geleidelijk de komende jaren bijna 10% in inkomen op achteruit. Daar waar bijna niets meer af kan. Om te prikkelen heet het dan. VOORZITTER, mijn partij is er altijd voorstander van geweest dat drang en dwang mogelijk zouden moeten zijn bij uitkeringsgerechtigden. Dat we ons onverzettelijk zouden moeten opstellen tegenover een ieder die weigert werk of een opleiding te accepteren terwijl hij of zij daartoe wel in staat is. Ook individuele sancties waren en zijn bespreekbaar, maar om als prikkel 10% te korten. Een prikkel die ook van toepassing is op die vele tienduizenden mensen die niet meer kunnen werken. Dat stuit ons verschrikkelijk tegen de borst. De opmerking "sociaal onwenselijk" is dan slechts een understatement. En ook bij gehandicapten komen een aantal kortingen samen. Niet alleen verhoging van de zorgkosten en niet alleen verkleining van het pakket, maar ook de scheiding wonen en zorg kost hen geld, ook de al genoemde versobering van de zorgtoeslag; een behoorlijk aantal gehandicapten zal ook de gevolgen ondervinden van de kortingen op de WsW, andere hebben weer financiële last van de aanpak van de Wajongers. Ook bij veel gehandicapten zal je een cumulatief effect zien met als gevolg substantiële daling van hun toch al schrale inkomen. Wat vindt de minister daar zelf van? Vindt hij dat het wel meevalt? Of dat iemand moet betalen en dan deze categorie maar?

En de koopkrachtontwikkeling dan. Die ziet er op het eerste gezicht, in de "wolkenplaatjes "van het CPB nog heel aardig uit. Maar vergis je niet: als er over een half tot anderhalf procent gesproken wordt, gaat het om de koopkracht per jaar dus in vier jaar 2 tot 6 procent en het gaat over de mediaan en dat zegt lang niet alles over de individuele situatie. Zeker niet omdat al het onheil neerslaat bij bepaalde categorieën aan de onderkant van het inkomensgebouw. En veel te voorspellen lastenverzwaringen zijn nog niet verwerkt en komen slechts geleidelijk naar buiten. Komt dat ook volgens de Minister niet allemaal teveel op 1 hoop?

Rest mij nog een thema aan te roeren waarin ook ontwikkelingen zich voordoen die mijn partij sociaal onwenselijk vindt. Maar vooral ook economisch onverstandig. Ik doel dan op het door de Nederlansche Bank min of meer afgedwongen afdekbeleid van pensioenfondsen. Ik hoef het de Minister niet uit te leggen: door de zeer lage rente nemen de verplichtingen van de fondsen sterk toe, zodanig dat bij een behoorlijk aantal fondsen niet zeker is dat in 2012 de pensioenen onverkort kunnen worden uitbetaald. Om nog meer risico te vermijden, hebben veel fondsen zich ingedekt tegen verdere rentedaling, zoals je in de wandelgangen hoor vaak geadviseerd/aangezet door de Nederlandsche Bank. Bij maximale afdekking gaat het om een bedrag van180 miljard. Nu gaat het in de praktijk gelukkig om een veel lager bedrag: de grotere fondsen zijn voor 20%-30% via swaps of swaptions afgedekt, de middelgrote en kleinere voor 50% of meer. Dat betekent dat bij verdere rentedaling de tegenpartij, vaak een buitenlandse bank, maar het kan ook de RABO bank zijn, die risico's draagt en de fondsen geld uitkeert, wat weer gebruikt wordt om de verplichtingen te schragen. Als de rente oploopt, gebeurt het tegengestelde: de fondsen profiteren daardoor maar gedeeltelijk van de afnemende verplichtingen en betalen de banken die immers risico hebben gelopen. Het gaat dan om een bedrag van zeker tientallen miljarden. Is dat economisch verstandig, nu het risico meer lijkt dat de rente oploopt, dan dat er een verdere verlaging op komst is, in ieder geval op middellange termijn. Er komt geheid een schandaal als de rente behoorlijk oploopt en duidelijk wordt dat banken vele tientallen miljarden van pensioenfondsen ontvangen. Buitenlandse banken die hun vermogensposities opvijzelen ten koste van de Nederlandse gepensioneerden die gekort moeten worden of die de indexatie missen. En als de rente oploopt zullen ze die indexatie extra missen; dan zal dat heel gevoelig liggen. Ik weet wel dat het vastgelegd is in het FTK, maar is het daarmee economisch verstandig? De swaps lopen door tot 2060! Gaat de, zeker gezien de monetaire maatregelen die genomen worden de baat die overheden met grote schulden bij inflatie hebben, rente de komende decennia niet meer boven de pakweg 4% stijgen? Wie gelooft dat. Ik zie de koppen al voor me: 'Nederlandse pensioenfondsen redders van de internationale banken'. Bij stijgende inflatie kost dat de toekomstige gepensioneerden een belangrijk deel van hun pensioen. Graag uitleg hoe u dat verantwoord.
Oefen alle invloed die de regering heeft uit om aan die praktijken een eind te maken, wijzig de regelgeving. En hoe theoretisch ook en hoe onwaarschijnlijk ook dat de Nederlandse staat het zal doen: dan is de Staat als tegenpartij nog de beste optie. Immers, als de lange rente daalt, betaalt die tegenpartij de fondsen, maar de staat profiteert van die lage rente door de continue verversing van de staatsleningen en als de rente stijgt, betalen de fondsen en kan de Staat dat geld aanwenden om het stijgende aflossingsbedrag te voldoen. Klopt het gerucht in de mark dat de Staat een deel van die swaps opkoopt. Wijzig de regelgeving en het toetsingskader ook om afstempelen te vermijden, met uitzondering wellicht van kleine gesloten fondsen. Maar je zou ook de grote kunnen dwingen of verleiden deze hele kleintjes over te nemen bijvoorbeeld in ruil voor het wijzigen van de regelgeving. Tenslotte: Overigens rekent de Staat met een lange rente van 4,5% (10 jaars); waarom mogen pensioenfondsen dat niet doen? Hoe legt u de ietwat schizofrene situatie uit?

Samenvattend hebben wij grote kritiek en die heb ik toegespitst op vijf punten en we willen dat de Minister op die punten met name reageert: Het nalaten van het vergroenen van de belastingen; Het nalaten van het opstellen van een investeringsagenda en in het verlengde daarvan het afbreken in plaats van bevorderen van innovatie; Het verzwakken van onze internationale positie en vooral ons vestigingsklimaat; Het zeer ongelijk spreiden van lasten de komende jaren; Het op geen enkele wijze aanpakken van de hypotheekrente van de meer draagkrachtigen en daarmee gezond maken van de schuldpositie van veel huishoudens.

Voorzitter, financieel economisch onverstandig, sociaal onwenselijk dat is ons politieke oordeel over de miljoenennota en het financiële gedeelte van het regeerakkoord. Regeren is vooruitzien. Met deze financiële maatregelen voor de boeg is er sprake van regeren met de rug naar de toekomst. Dit lijkt op omzien in wrok en vooruitschuiven met oogkleppen op.

Simon van Driel
PvdA
8 november