Vrije Universiteit Amsterdam
Vrije Universiteit Amsterdam Meer perspectief
10 november 2010
Ontkenningen verraden vooroordelen
Wat is het verschil tussen Hij is niet dom versus Hij is slim? De eerste zin, met een ontkenning, verraadt de stereotype verwachting van de spreker. Dit heeft recent onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam naar de psychologie van taalgebruik aangetoond. Het artikel The negation bias: When negations signal stereotypic expectancies van communicatiewetenschapper Camiel Beukeboom en zijn collega's Catrin Finkenauer en Daniël Wigboldus verschijnt in de Journal of Personality & Social Psychology.
Barry was niet dom
Een leraar kan bijvoorbeeld het vooroordeel hebben dat zijn leerling Barry dom is. Hij zal een onverwachte slimme prestatie eerder met een ontkenning beschrijven (Barry was niet dom). Bij een leerling waarover positieve verwachtingen bestaan zal hij dezelfde prestatie eerder bevestigend beschrijven (hij was slim). Het gevolg hiervan is dat Barry geassocieerd blijft worden met het concept "dom". En dat terwijl hij juist een slimme prestatie heeft geleverd. Ontkenningen (niet dom) activeren namelijk ironisch genoeg juist het concept dat wordt ontkend bij de ontvanger van de boodschap (dom).
Stereotypen
Het effect hiervan is dat stereotypen (verwachtingen die bestaan over bepaalde sociale categorieën, bijvoorbeeld vrouwen, Marokkanen, professoren, voetbal hooligans) subtiel worden gecommuniceerd. Deze en andere subtiele vertekeningen in het taalgebruik werken onbewust en kunnen juist daardoor een belangrijke rol spelen bij het in stand houden van vooroordelen en stereotypen. Omdat ontkenningen een structureel deel uitmaken van ons dagelijks taalgebruik kan deze vertekening een krachtige invloed hebben. Stereotypen zijn daardoor ook lastig te ontkrachten.
Verwachtingen
Ontkenningen onthullen op subtiele wijze dat een situatie voor de afzender onverwacht was en bevestigen daarmee juist de verwachting. Dit gebeurt in de media, ("Nederlanders zijn niet gierig") beoordelingsgesprekken (X heeft dit jaar niet ondergepresteerd) of bij het geven van feedback (dat heb je niet slecht gedaan). Formuleringen met ontkenning laten zien wat de vooraf bestaande verwachting was en houden deze in leven.
Onbevooroordeeld communiceren
Als het van belang is om onbevooroordeeld te communiceren is het raadzaam om terughoudend te zijn met het gebruik van ontkenningen. Beter is het dan om de boodschap bevestigend te formuleren.