Rijksoverheid
Uitreiking Johannes Vermeerprijs 2010
Toespraak | 16-11-2010
Maandagavond 15 november reikte staatssecretaris Halbe Zijlstra in
Delft de Johannes Vermeerprijs uit aan Alex van Warmerdam.
· Het is mij een eer om hier vanavond voor u te staan als
staatssecretaris van cultuur. Na alle commotie van de afgelopen weken
over het cultuurbeleid van dit kabinet, kan ik me voorstellen dat een
aantal van u benieuwd zal zijn of ik iets meer ga zeggen over dit
onderwerp. Maar vanavond staan we hier om een groot kunstenaar te eren
met de Johannes Vermeerprijs. Ik vind het niet gepast om iets van de
glans van die onderscheiding weg te halen door nu over
overheidsfinanciën te gaan praten. Maar ik wil nu alvast helder stellen
dat dit kabinet en deze staatssecretaris er niet op uit zijn om de
culturele sector `te pakken'. Ik word zeer ongelukkig van uitdrukkingen
als `kunst is een linkse hobby'. Kunst is namelijk van ons allemaal.
· Over tot de orde van de dag. In ons land worden jaarlijks meer
dan 700 kunst- en cultuurprijzen uitgereikt. Dat betekent dat bijna
elke dag twee kunstenaars een geldbedrag, een oorkonde, een penning of
een prijs in natura krijgen. Maar we hebben maar één Staatsprijs
waarbij de minister de juryleden benoemt, de jury een laureaat
voordraagt en de minister de prijs toekent: en dat is de Johannes
Vermeerprijs. Dat onderstreept eens te meer het belang van deze prijs,
die dit jaar is toegekend aan Alex van Warmerdam.
· U begon met een eigenzinnige mengeling van popmuziek en
theater. Een spontane vereniging van talenten in het collectief Hauser
Orkater. Een vorm van muziektheater die het publiek direct aansprak.
Eerst van liefhebbers, later ging het breder en ook over de grens. De
Franse krant Le Monde sprak van "elf Buster Keatons op bezoek bij
Becket".
· In 1986 maakte u de overstap van theater naar het witte doek.
De Nederlandse filmwereld zat toen een beetje in het slop. Miljoenen
Nederlanders gingen in de jaren zeventig naar de bioscoop, Turks Fruit
en Soldaat van Oranje staan nog altijd in de toptien van best bezochte
Nederlandse films ooit.
· Midden jaren tachtig leek die tijd voorbij. Gingen in 1978 nog
25 miljoen Nederlanders naar de film, in 1985 was dat meer dan
gehalveerd: 10 miljoen. De Nederlandse film stond bekend als saai en
voorspelbaar. Juist in dat jaar verscheen Abel. Een eigenzinnige film
die in ons land 400.000 bezoekers trok, en in het buitenland door
kenners werd geprezen.
· U was al langer van plan om een film te maken, zelf te
schrijven en te regisseren. Met een succesvol team om u heen wist u van
die droom een werkelijkheid te maken... en van de werkelijkheid een
droom. Abel speelt in een jaren vijftig-achtige setting, en is
surrealistisch in zijn details. Met Abel, die probeert vliegen in volle
vlucht doormidden te knippen. Abel, die zijn vader het bloed onder de
nagels vandaan treitert in sarrende dialogen. Met de bewoners van de
stad die allemaal in een en hetzelfde type auto rijden. Met een
stripteasetent die `Naakte meisjes' heet. Een vervreemdende
werkelijkheid.
· Net als Vermeer schept u een eigen werkelijkheid, een eigen
realisme. In De Noorderlingen heeft het straatje van Vermeer
plaatsgemaakt voor een onaf straatje nieuwbouwhuizen. Met u als
postbode Plagge, die in een bosje stiekem de brieven van de bewoners
van dat straatje openstoomt om hun diepste geheimen te achterhalen.
· Bij u zien we realisme met een Hollands decor: sloten,
polders, kaarsrechte provinciale wegen. Met vaders met keurige
scheidingen en moeders die het eten op tafel zetten. Naast oerhollandse
dienstbare types als treinconducteurs, postbodes en obers zien we ook
buitenstaanders die het burgerlijk bestaan ontwrichten. Die zorgen voor
ongemak en onbehagen. Een Spaanse butler in Grimm, een exotische zwarte
man in De Noorderlingen.
· U bent een ijzersterk auteur. `Het liefst schrijf ik ruzies',
zei u eens. `Die hebben zo'n mooie melodie'. Maar u schakelt moeiteloos
over van het ene naar het andere medium: van proza naar poëzie, van
schilderij naar storyboard. Dat is wel zo gemakkelijk, want u weet
precies hoe u het eruit wilt laten zien, het liefst deed u alles zelf.
· De Vermeer Prijs staat open voor alle disciplines: van dans
tot design, van mode tot muziek, van schilderen tot schrijven. Als er
één kunstenaar is die recht doet aan al die Muzen, dan bent u het.
· Uit tal van mogelijke kandidaten heeft de jury u gekozen. Ik
ben als staatssecretaris heel blij met die keuze, en ik dank de jury
voor zijn brede blik op cultuur en zijn oog voor kwaliteit.
· De Johannes Vermeer Prijs is geen prijs voor jong talent. Je
zou eerder kunnen spreken van een mid-career prijs. Een prijs voor een
bijzonder talent, dat zich bewezen heeft. Maar ook een prijs voor een
talent van wie we nog het een en ander verwachten. Zoals van Alex van
Warmerdam.
· Blijf ons verrassen met uw blik op onze Hollandse
werkelijkheid. Blijf ons wakker houden. Blijf ons met andere ogen naar
de werkelijkheid laten kijken.
· Ik feliciteer u van harte met de Johannes Vermeer Prijs, en
vraag u op het podium te komen.
Afzender
* Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
Zie ook
* Kunst en cultuur | Onderwerp | OCW
Voor vragen aan de Rijksoverheid bel Postbus51: 0800-8051