Radboud Universiteit Nijmegen


Corruptie afschaffen? Zeker doen, maar niet in één klap

Datum bericht: 25 november 2010

Corruptie benadeelt economische groei en dus wil bijvoorbeeld de Wereldbank er graag van af. Begrijpelijk, maar een te overhaaste bestrijding kan soms nog nadeliger uitpakken. Een geleidelijke aanpak werkt beter, stellen economen Eelke de Jong (Radboud Universiteit) en Christian Bogmans (Universiteit Tilburg) in een artikel in het European Journal of Political Economy.

In de internationale handel wordt corruptie, in de zin van: het betalen van smeergeld om zaken (sneller) geregeld te krijgen, beschouwd als een verschijnsel dat bestreden moet worden. Want corruptie benadeelt internationale handel en daarmee economische groei. Een handelspartner zal, als hij de keus heeft, zijn producten liever exporteren naar landen waar geen smeergeld betaald hoeft te worden - dat is goedkoper en sneller. Corruptie kost de exporterende partij dus potentiële afzet. En nog belangrijker: een land met een corrupte economie kan schade lijden omdat grondstoffen en halffabrikaten die nodig zijn voor de eigen productie onvoldoende kunnen worden geïmporteerd.

Soms is corruptie positief
Geen wonder dus dat het tegengaan van corruptie een van de speerpunten van beleid is van de Wereldbank. Maar hoe belangrijk ook: corruptie bestrijden, dat moet je geleidelijk doen, stelt Eelke de Jong, hoogleraar Economie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Samen met Christian Bogmans van de Universiteit van Tilburg schreef hij een artikel over corruptie en internationale handel, dat binnenkort verschijnt in het European Journal of Political Economy. Het artikel is nu al online beschikbaar. Daarin stellen zij vast dat er situaties zijn waarin corruptie de handel wel degelijk positief beïnvloedt. Namelijk wanneer de douane inefficiënt werkt. Vaak blijkt deze inefficiëntie te ontstaan vlak nadat landen hun economie liberaliseren (meer in- en uitvoer toestaan, met minder vergunningen). Dan kan een traag functionerende douane zó remmend werken op de invoer van goederen, dat het betalen van smeergeld een positief effect blijkt te hebben.

Halve maatregelen, grote gevolgen
Ter illustratie haalt De Jong een uitgebreide case study van Vladimir Dubrovskiy aan. Deze beschrijft wat er gebeurde toen Oekraïne in 2004 probeerde om in één klap zijn economie transparanter te maken door strenge anti-corruptiewetgeving in te voeren. Tegelijkertijd bleven echter de vele officiële én inofficiële regels bestaan die golden voor de invoer van goederen - een systeem dat daarvoor alleen maar te omzeilen was met steekpenningen. Daardoor viel de handel tijdelijk volledig stil, met grote gevolgen: levensmiddelen, bijvoorbeeld vlees, kwamen wekenlang het land niet binnen; prijzen stegen; veel Oekraïense bedrijven gingen failliet door de plotselinge wijziging van de regels.

'The mystery of the missing trade'
De conclusie dat corruptie beter niet met al te voortvarende maatregelen bestreden kan worden, lijkt misschien niet schokkend. Toch zal zij voor sommige economen, bijvoorbeeld die van de Wereldbank, lastig te verteren zijn. Want de gevolgen van corruptie zijn groot: volgens sommige economen zou de internationale handelsstroom vijf keer zo groot kunnen zijn, mits de handel 'frictieloos' zou plaatsvinden - waarbij corruptie een van de vele fricties is. Onder economen staat dit probleem bekend als 'the mystery of the missing trade' - wat dus op zich geen mysterie is, maar wat ook niet zomaar (snel) op te lossen is.

Economie is (ook) cultuur
Corruptiebestrijding gaat dus om geleidelijke aanpassing van regels, systemen, manieren van werken. Maar voor Eelke de Jong, die eerder een boek schreef over economie en cultuur, bevestigen de uitkomsten van dit onderzoek ook hoe groot het belang van cultuur is in de economie: 'Soms zijn steekpenningen een bron van inkomsten die een ambtenaar niet zomaar kan missen. Geen luxe, maar noodzaak voor de ontvanger. Dus dat zul je dan eerst moeten rechtzetten. En als mensen gewend zijn aan een bepaalde manier van doen, van presentjes geven aan een ambtenaar, hem of haar geld toestoppen, dan krijg je dat er ook niet zomaar uit. Dan kun je beter bekijken hoe je met die cultuur kunt omgaan, door bijvoorbeeld duidelijk te maken: "u hoeft die ambtenaar voortaan niet meer te betalen, dat heeft u al gedaan via de belasting", dan dat je zegt: vanaf nu is het verboden om nog wat te geven of aan te nemen.'

Eelke de Jong (a), Christian Bogmans (b)
'Does corruption discourage international trade?'
European Journal of Political Economy, accepted manuscript, available online a. Department of Economics, Institute for Management Research, Radboud University Nijmegen, b. Department of Economics and Business, CentER, Tilburg University, Tilburg

European Journal of Political Economy

Eelke de Jong over economie, cultuur en ideologie (juni 2009)