ChristenUnie



Gelijkheid als oude religie (Geert Jan Spijker)

dinsdag 07 december 2010 16:18 Onlangs verscheen het boek Gelijkheid als nieuwe religie - Een studie over het spanningsveld tussen godsdienstvrijheid en gelijkheid, van dr. Henk Post. Vorige week reageerde Geert Jan Spijker op het boek op een door Post georganiseerde bijeenkomst. Andere sprekers waren mr. Weggeman en dr.ir. Jan van der Graaf. Hier volgt een bewerkte versie van de bijdrage van Spijker.

Gelijkheid als oude religie - de bedreiging van islam, populisme en secularisme

De verdienste van dit boek ligt in het bijeenbrengen van materiaal dat je meestal verspreid vanuit allerlei kranten tot je krijgt. Het boek toont helder de problematiek van de gelijkheidsreligie, om met Post te spreken, aan. Bovendien betrekt het daarbij praktische gevallen en theoretische concepten op elkaar. Dat is winst. Ik herken veel in het betoog, zoals de zorg om gelijkheidsdenken en inzet voor behoud van verscheidenheid. Het onderwerp gaat mijzelf ook zeer aan het hart, wij hebben zelf onlangs op het Wetenschappelijk Instituut een boek over vrijheid gepresenteerd waarin soortgelijke onderwerpen aan bod kwamen. Kortom, grote waardering voor de geleverde inspanning. Mijn opmerkingen plaats ik dan ook tegen de achtergrond van veel instemming met de lijn van het betoog.

Drie vragen wil ik stellen:

1. Is de gelijkheidsreligie - waar de titel van spreekt - wel zo nieuw?

2. Beperkt de gelijkheidsdwang zich tot het secularisme?
3. Tot slot: wankelt onze rechtsstaat?


1. Gelijkheid als oude religie

Allereerst dus een opmerking bij de titel: `Gelijkheid als nieuwe religie'. Is er werkelijk iets nieuws onder de zon? Met Prediker in het achterhoofd wierp ik een blik op onze geschiedenis. Zonder al te ver terug te gaan kunnen we toch constateren dat in de negentiende eeuw ook al iets dergelijks speelde. Ook toen had men moeite met confessionele stromingen. Ook in die periode probeerde men religie in dienst van de overheid te stellen. Godsdienst als bron van deugden was in orde. Maar het orthodoxe christendom moest niet denken een bepalende rol te spelen. In ieder geval niet in het publieke domein, of op scholen. Thorbecke vond dat het liberalisme het publieke domein moest vullen. En Groen vond: het protestantisme. Zo was dat voorheen ook gegaan. Beiden (Groen, Thorbecke) waren eenheidsdenkers.

Kuyper kwam met een nieuwe benadering (en die volgt Post ook voor een belangrijk deel in zijn boek): pluralisme moet centraal staan. Iedere levensbeschouwelijke stroming moet gelijkwaardig kunnen deelnemen aan het publieke leven. Er moet ruimte zijn voor religieuze organisaties met publieke impact.

Zo ontstond de verzuiling, waarbij de staat onpartijdig bleef en er ruimte was voor religie in de openbare ruimte. Dat ging lang goed. Tot de jaren zestig. Toen kwam een nieuw eenheidsdenken op, met name vanuit links-progressieve hoek. In de jaren `80 kreeg de gelijkheidsideologie verder vorm. Veel verzet was er vanuit onder meer het GPV. Publicaties als `Gelijkheid zonder basis, over vrijheidsrechten en gelijkheidsdwang' en `Gedwongen gelijk te zijn?' zagen (beide in 1985) het licht. De gereformeerde hoogleraar Nieboer sprak kritisch over het zogenaamde `taalwapen van het non-discriminatiebeginsel'. Linkse politieke correctheid overheerste.

In zekere zin loopt dat door tot op heden. Dat laat het Post zien. Zijn boek is een soort `Grondrechten zonder basis 2.0.' Het staat in een traditie van bezinning op gelijkheidsdwang. Kortom: gelijkheidsgeloof is niet van vandaag of gisteren. Gelijkheid is een oude religie.


2. Gelijkheidsdwang komt niet alleen uit secularistische hoek

Gelijkheidsreligie betekent: geen ruimte voor verschil toelaten. Post ziet het gevaar vooral bij gelijkheidsdwang door secularisten, maar is dat terecht? Zijn populisme en islam niet even gevaarlijk voor onze rechtsstaat? Misschien zelfs een groter gevaar? Van welke van de drie ligt u `s nachts wakker?


- Islam? Van moslims die met geweld de rechtsstaat omver zouden willen werpen? Die iedereen met politieke middelen willen bekeren?


- Populisme? Van een PVV die een bevolkingsgroep uitsluit van godsdienstvrijheid?


- Secularisme? Van vrijzinnigen die de organisatievrijheid van gelovigen op het spel zetten?

Kort over deze drie nu.

A. SECULARISME

Post richt zijn pijlen vooral op vrijzinnige secularisten. Op libertijnse progressieven, op D66, GroenLinks en PvdA (hoewel Job Cohen in zijn burgemeesterstijd nog heel anders dacht, zie zijn boekje `Binden'). Femke Halsema was recent helder over haar visie: wat progressieven bindt, zei ze, is "Het opgewekte geloof in de verworvenheden van de moderne samenleving. Individualisering is bevrijding." Die laatste woorden zijn cruciaal in haar visie. Individualisering is bevrijding, en de overheid moet daarbij helpen, door op te komen voor kwetsbaren als vrouwen en homo's. Ik geloof in de goede bedoelingen van mevrouw Halsema, maar er zit toch een misvatting achter haar benadering. Ze gaat er namelijk vanuit dat het individu alles is. Ergens is dat heel protestants. Het individu en zijn geweten (en persoonlijke verantwoordelijkheid) centraal stellen danken we aan de reformatie. Dus mevrouw Halsema is reformatorischer dan ze misschien denkt. Maar tegelijk hebben gemeenschappen wel een onmisbare plek. Religieuze overtuigingen zijn immers altijd gedeelde levensvormen. Levensvormen die in gemeenschappen worden overgedragen. Goede overtuigingen moeten beschermd worden. En dat gebeurt binnen groepsverband. Het rotsvaste geloof in het individu is eenzijdig. Het hangt ook samen met verlichte geloof in de goedheid van de mens. Er zijn dan geen verbanden nodig die corrigerend hoeven op te treden. Gemeenschappen zijn slechts beklemmend, men moet daarvan bevrijd worden. Zeker als ze orthodox zijn...

Daarom ook de kwestie rond de huwelijkse voorwaarden onlangs. Daarom ook de poging tot afschaffing van de enkele-feit-constructie. De achtergrond is telkens: individualisme. En dit denken krijgt dus gevolgen voor allerlei christelijke organisaties (inclusief scholen): ze mogen geen personeel weren dat niet leeft in overeenstemming met de identiteit van die organisatie. Is dat erg? Edward de Kam (directeur Youth for Christ) zei onlangs: "Je rooft dan de ziel uit ons werk." Dat bleef hangen bij mij. Secularisten willen organisatievrijheid ondermijnen en in het verlengde daarvan goed maatschappelijk werk. Dat is betreurenswaardig, temeer nu de verzorgingsstaat afgebroken wordt.

Ligt hier een gevaar? Nu misschien nog niet, maar er is een Paarse meerderheid (vooralsnog ondergronds), die hier de komende termijnen ongetwijfeld werk van zal gaan maken. dat heeft gevolgen voor allerlei organisaties. En misschien zelfs voor kerken...

B. ISLAM

De islam is op het Nederlandse toneel gekomen, dat zal niemand zijn ontgaan. Is de islam een bedreiging? In de islam zitten zeker elementen die op gespannen voet staan met onze rechtsstaat: moskee en staat niet gescheiden zoals kerk en staat; moslims die zich tot het christendom bekeren zijn - ook in Nederland - regelmatig hun leven niet zeker; en veel terroristen hebben een islamitische achtergrond. Zeker over onze grenzen heen is de islam vaak een groot probleem. Toch moeten we moslims een kans geven zich aan te passen om zich - als moslim - aan te passen aan onze rechtsstaat. DE islam bestaat niet, verandering is mogelijk. Een loyaliteit aan de rechtsstaat kan zich ontplooien bij moslims. Kortom, laten we de islam niet uitsluiten van ons pluralistisch systeem van politieke en religieuze vrijheden.

C. POPULISME

En daarmee kom ik automatisch op populisme en PVV. Want de PVV gelooft in een onveranderlijke niet-gematigde islam die geen recht op onze vrijheden heeft. Dat lijkt mij principieel onjuist. Religies dienen gelijk te worden behandeld voor de wet. Dat is cruciaal voor een rechtsstaat. Uiteraard heeft het christendom een speciale band met onze rechtsstaat, gezien zijn geschiedenis en inhoud. Maar moslims uitsluiten van onze rechtsstaat is niet de weg die we moeten gaan. We moeten de strijd met de islam vooral geestelijk voeren, niet met overheidsmiddelen. Uiteraard moet worden opgetreden tegen terrorisme en fundamentalisme, maar in heeft iedereen principe gelijke rechten. Ruimte voor verschil moeten we ook gunnen aan moslims. Wij kunnen (als christenen) alleen voor onze eigen rechten strijden als we ook voor andermans rechten opkomen.


3. Wankelt onze rechtstaat?

Al die dreigingen bij elkaar opgeteld zouden we kunnen denken: is er nog wel hoop voor onze rechtsstaat? Ik denk het wel. Typerend voor een rechtsstaat is dat minderheden worden beschermd tegen de meerderheid. Van cruciaal belang hierbij is een goed functionerende rechterlijke macht. Veel rechters doen goed werk en geven afwijkende minderheden ruimte om hun mening te uiten en hun geloof te beleven. Mijn vertrouwen in een onafhankelijke rechterlijke macht, waaronder het EHRM, is groot. Bezorgder ben ik over ons ethos, over ons morele klimaat. Daar zie je :

Enerzijds een progressieve elite die mensen wil ` bevrijden' van orthodoxe gemeenschappen.

Anderzijds een conservatieve massa die een belangrijke minderheid in ons land geen godsdienstvrijheid gunt. Die een partij steunt die wil optrekken naar een islamvrije toekomst (en een partij, de PVV, die de vrijheid van de rechterlijke macht wil inperken!).

Beide benaderingen tasten onze rechtsstaat aan. Dat kan anders. Christenen zoeken het belang van de ander. Zij gunnen anderen ook rechten (ook al doet tolerantie pijn). Zolang christenen hun verantwoordelijkheid blijven nemen en zich inzetten voor de publieke zaak houd ik hoop. Zolang zij (met verwante coalities) een afwijkend geluid kunnen laten horen dat verder gaat dan inzet op eigen belang en eigen rechten is alles mogelijk. Ik hoop dat christenen samen verder kunnen zien, een beter perspectief kunnen formuleren op de toekomst, vanuit onze traditie. En zo de samenleving voeden met een ethos dat onze samenleving echt zal dienen.

dinsdag 7 december 2010