Iraans diplomaat 19e eeuw: Franse democratische beginselen te vinden in Koran
Niet de technologie, niet het pan-islamisme, maar alleen codificatie van het recht kon Iran ervoor behoeden nog verder achterop te raken bij het Westen. Dit schreef de 19e-eeuwse intellectueel Mustashar ad-Dowla in zijn traktaat Yak Kaleme. 8 december in Amsterdam: presentatie van de vertaling.
Eén woord
'Eén woord, één woord' scandeerden groepen Iraanse demonstranten toen ze vorig jaar in opstand kwamen tegen Ahmedinejad. Velen van hen wisten echter zelf niet om welk woord het ging.
De Leidse Iranist Asghar Seyed-Gohrab weet het wel: dat ene woord was niet 'weg!', of 'dood!', maar: 'wetboek'. Eén woord (Perzisch: Yak Kaleme) is de titel van een boek uit de tweede helft van de 19e eeuw, geschreven door een Iraanse vooraanstaande intellectueel die als diplomaat in Parijs woonde.
Codificatie
Codificatie was volgens deze Mustashar ad-Dowla de enige manier voor Iran om niet nóg verder achter te raken bij het Westen. Vele malen uitgegeven en even zo vele malen verboden is zijn boek een dissidentenklassieker geworden.
Koran
In zijn verhandeling 'Eén woord' riep hij de Iraanse politieke en religieuze denkers op bij elkaar te komen om een wetboek te schrijven. Hij betoogde dat beginselen van het Franse gecodificeerde recht eigenlijk allemaal te vinden zijn in de Koran en de traditieliteratuur over de Profeet Mohammed: de bronnen van het islamitisch recht.
Staatsinrichting op orde
Zijn oplossing was innovatief, zegt dr. Asghar Seyed-Gohrab, die het boek samen met Sen McGlinn vertaalde en van een inleiding voorzag. 'Veel Iraanse intellectuelen uit de tweede helft van de 19e eeuw zochten, evenals hun Ottomaanse of Egyptische collega's, de oplossing in de technologie, of in een antiwesters pan-islamisme. Anderen zochten de oplossing juist in een afkeer van alles wat islamitisch of Arabisch was en bepleitten een terugkeer naar de oude Perzische pre-islamitische culturele wortels. Maar Mustashar ad-Dawla meende: technologie is slechts secondair, de basis is dat je je staatsinrichting op orde hebt.'
Gelijkheid voor de wet
Stuk voor stuk behandelde de diplomaat, zoals hij zei, negentien van de beginselen van de Franse constitutie, van gelijkheid voor de wet tot het recht op basisonderwijs voor arme kinderen. Bij al deze beginselen voerde hij verzen uit de Koran aan, en tradities over de Profeet Mohammed.
Rechtsstaat
Seyed-Gohrab: 'Zijn boodschap was: dat Europese recht lijkt heel nieuw, maar alles is terug te voeren op de Koran en de profetische traditieliteratuur. Wat hij wilde ging natuurlijk te ver; een aantal uitgangspunten kun je niet verzoenen, bijvoorbeeld gelijkheid tussen man en vrouw. Ik denk dat hij dat wel zag, maar niet meteen met problemen op de proppen wilde komen. Dit was een eerste stap. Ook vraag ik me af of hij zelf wel zo gelovig was. Hij zag de islamitische bronnen als een middel om zijn boodschap te verkopen. Zijn waarschuwing aan het adres van de machthebbers was: als er geen rechtsstaat komt, zal het volk die zelf met geweld afdwingen.'
Clandestien
Mustashar ad-Dowla voltooide zijn boek in 1871. Wanneer het werd gepubliceerd is niet precies bekend, maar het geschrift werd meteen verboden en ging clandestien van hand tot hand. In de jaren '80 van de negentiende eeuw heeft de auteur een tijd gevangen gezeten. 'De oproep tot democratie en politieke vrijheid was de machthebber niet welgevallig', zegt Seyed-Gohrab. 'Het verhaal gaat dat hij op last van de Shah in de gevangenis met zijn eigen boek op het hoofd en in het gezicht geslagen is.'
Constitutionele Revolutie
In de periode van de Constitutionele Revolutie in Iran (1905-1911) was Yak Kaleme heel populair en inmiddels is het een dissidentenklassieker. In 1984 werd het boek opnieuw uitgebracht en onmiddellijk verboden. In 2003 en 2007 werd het opnieuw uitgegeven.
Leiden University Press
Het boek One Word (Yak Kaleme) is onderdeel van de Iranian Studies Series van Leiden University Press (LUP). LUP publiceert in deze serie hoogwaardig wetenschappelijk werk over vele aspecten uit het Perzische culturele gebied. Woensdag 8 december wordt de serie gepresenteerd in SPUI25 in Amsterdam. Lees meer op de website van LUP.
Over Asgar Seyed-Gohrab
Dr. Asghar Seyed-Gohrab kreeg in 2009 een Vidi-subsidie toegekend van NWO voor zijn onderzoeksproject Of Poetry and Politics: Classical Poetic Concepts in New Politics of Twentieth Century Iran. Hij bestudeert bijvoorbeeld de rol van poëzie bij het rechtvaardigen van geweld, de oorlogsbeluste cultus van martelaarschap als icoon van nationale identiteit, en Ayatollah Khomeini als dichter/mysticus.
Universiteit Leiden