Uitgangspunten voor politieoptreden in agressie- en geweldssituaties

19/12/2010 22:00

Het Programma Politie en Wetenschap

Nieuwe uitgave van het Programma Politie en Wetenschap.

'Professioneel omgaan met agressie en geweld hoort bij het politievak: politiemensen moeten daarom fysiek-mentaal fit zijn en tegen een stootje kunnen'

Professioneel politieoptreden tegen gewelddadig of agressief publiek vraagt om een combinatie van sociale en fysieke vaardigheden en voldoende beleidsruimte om in specifieke situaties wel of niet 'door te pakken'. In uitgaanssituaties komt het vooral neer op sociale vaardigheden en duidelijk grenzen stellen. Bij verkeershandhaving op het opvangen van bekeuringfrustraties. Bij relatietwisten tellen tact en geduld terwijl verwarde agressieve personen omzichtig benaderd moeten worden vanwege het risico van steek- of slagwapens.

Toch zijn de mogelijkheden van politiemensen om agressie- en geweldsincidenten te voorkomen of de eventuele gevolgen daarvan te beperken, minder groot dan het lijkt. De burgers die de politie confronteren met agressief of gewelddadig gedrag zijn in driekwart van de gevallen (75%) 'oude bekenden' van de politie, verkeren vaak onder invloed van alcohol (62%) of drugs (9%) en staan bovengemiddeld te boek met een gevarenclassificatie. Omdat deze personen veelal niet of nauwelijks op hun gedrag aanspreekbaar zijn, hebben de sociale vaardigheden van politiemensen in deze confrontaties maar een beperkt effect.

Professioneel politieoptreden tegen gewelddadig of agressief publiek vereist van politiemensen specifieke vaardigheden. Wanneer burgers zich met fysiek geweld tegen de politie keren, leidt dat in de meeste gevallen (88%) tot eveneens fysiek geweld van de kant van de politie. Politiemensen moeten daarom fysiek fit zijn en tegen een stootje kunnen. Zij moeten ook mentaal weerbaar zijn omdat de confrontatie met geweld voor politiemensen een ingrijpende ervaring kan zijn.

Dit zijn enkele belangrijke uitkomsten van een studie naar de manier waarop executieve politiemensen van de basispolitiezorg in hun dagelijkse werk omgaan met situaties waarin zij worden geconfronteerd met agressief of gewelddadig publieksgedrag. De studie is uitgevoerd in opdracht van Politie en Wetenschap (P?) door een onderzoeksteam van de Vrije Universiteit Amsterdam o.l.v. prof. dr. Jan Naeyé, emeritus hoogleraar strafrechtswetenschappen.

Het betreft het vijfde, en laatste, rapport in een reeks publicaties van de VU-onderzoeksgroep in het kader van het miniprogramma van P? 'Omgaan met geweld'. In het miniprogramma is zowel gekeken naar het geweldgebruik door als tegen de politie en de mogelijke interactie daartussen. Een belangrijke onderzoekslijn uit de eerdere onderzoeken is dat geweld door en tegen de politie twee kanten vormen van dezelfde medaille. Daarom wordt in deze afsluitende studie juist deze interactie verder uitgediept.

De studie is gebaseerd op de inhoudsanalyse van 2085 agressie- en geweldsdossiers afkomstig uit de 25 regionale politiekorpsen die tezamen een robuuste steekproef vormen van de agressie en het geweld waarmee politiemensen jaarlijks te maken krijgen.

Enkele bevindingen

- Burgers die politiemensen met agressie en geweld confronteren zijn significant vaker dan het landelijke HKS-gemiddelde meerplegers of (zeer actieve) veelplegers en hebben significant vaker de gevarenclassificatie verzetpleger, alcoholist, medische indicatie (verstoord) of vluchtgevaarlijk. Verder zijn zij vaak onder invloed van alcohol (60%) of drugs (9%).

- Wanneer burgers door middel van agressie en geweld de confrontatie met de politie aangaan, lopen politiemensen een verhoogd veiligheidsrisico als gevolg van fysiek geweld (59%), slagwapens (4%), steekwapens (3%) en allerhande gooi- en smijtwerk (3%). Ook wordt op agenten ingereden (3%). Politiemensen kunnen hun veiligheidsrisico verkleinen door op tijd om assistentie vragen. Wanneer meer politiepersoneel ter plaatse is, blijkt het letselrisico bij de betrokken politiemensen aanzienlijk af te nemen.

- Politiemensen die geconfronteerd worden met agressief of gewelddadig publiek lopen in een kwart van de gevallen (26%) letsel op, overwegend als gevolg van fysiek geweld. In driekwart van de gevallen gaat het daarbij om gering letsel zoals schaafwonden, kneuzingen, verrekkingen en blauwe plekken. Maar het resterende gedeelte betreft het ernstig letsel zoals een hersenschudding, botbreuk, snijwond, bijtwond, steekwond of spierscheuring.

De verschillende soorten werksituaties brengen verschillende veiligheidsrisico's met zich mee:

- Circa de helft van de incidenten speelt zich af in vier specifieke werksituaties: toezicht houden in uitgaansgebieden (20%), verkeershandhaving (19%), interventies in relatietwisten (6%) en confrontaties met agressief verwarde personen (5%). Daarnaast speelt ongeveer 15% van de incidenten zich af rond het overbrengen van aangehouden verdachten.

- Agressief en gewelddadig uitgaanspubliek is bijna altijd onder invloed van alcohol (93%), is meestal een meer- of veelpleger (69%) maar scoort op het bezit van slag- of steekwapens benedengemiddeld. In uitgaanssituaties komt het eerst en vooral aan op goede sociale vaardigheden: uitdagend gedrag negeren, afdoen met een grap, maar ook: op zeker moment niet (meer) tolereren en duidelijke grenzen stellen.

- Personen die betrokken zijn bij een relatietwist zijn nog vaker meer- of veelpleger (81%) en bovengemiddeld onder invloed van alcohol (74%) en drugs (18%). Bovendien heeft circa 17 procent van hen last van psychische problemen, niet zelden met suïcidale neigingen. Hier komt het vooral aan op tact en geduld: de tijd nemen om emoties te kanaliseren, empathie tonen en het gesprek op gang helpen.

- Agressief verwarde personen vormen voor politiemensen naar verhouding het grootste veiligheidsrisico. Het zijn in 86 procent van de gevallen meer- of veelplegers, driekwart van hen is onder invloed van alcohol en hun drugsgebruik ligt viermaal hoger dan het steekproefgemiddelde (34%). Ook staan zij twee- á driemaal vaker dan gemiddeld gesignaleerd met de gevarenclassificatie alcoholist, harddrugsgebruiker of medische indicatie. Wat deze personen extra gevaarlijk maakt is dat zij driemaal vaker dan gemiddeld in het bezit zijn van een slagwapen terwijl dat voor een steekwapen zelfs zevenmaal (!) is. Deze categorie van personen vertonen onvoorspelbaar gedrag en dienen omzichtig te worden benaderd. Politiemensen dienen altijd beducht te zijn voor het risico van een aanval met een slagwapen of een mes.

- Het overbrengen van aangehouden verdachten vormt eveneens een potentiële bron van geweld en agressie. Van de ruim 2000 geweldsincidenten kwam ongeveer 15 % voor rekening van arrestanten die zich tijdens het vervoer in de politie auto of op het bureau schuldig maken aan schoppen, slaan, schelden, spugen of bedreigingen. Professioneel optreden in deze context vraagt vooral om het goed (kunnen) toepassen van aanhoudings- en overbrengtechnieken.

- Omdat politiemensen zijn aangesteld om de rechtsorde te handhaven, mogen zij worden aangesproken op hun doorzettingskracht, ook als dat met zich meebrengt dat zij geweld moeten gebruiken. Hun opleiding, bewapening en bevoegdheden zijn daarop afgestemd. Maar dit uitgangspunt betekent dat de marge om te wachten op geweldspecialisten in situaties waarin onmiddellijk optreden geboden is, voor politiemensen geen vrije beleidsruimte is.

Het onderzoeksrapport is uitgegeven in de reeks Politiewetenschap van het Onderzoeksprogramma Politie en Wetenschap, een zelfstandig onderdeel van het kenniscentrum van de Politieacademie. Het onderzoeksprogramma Politie & Wetenschap is in mei 1999 ingesteld door de minister van BZK om het wetenschappelijk onderzoek op het gebied van politie en veiligheid te stimuleren en tevens een impuls te geven aan een betere benutting van onderzoeksresultaten in politiepraktijk en opleiding. Daartoe is een meerjarig onderzoeksprogramma ontwikkeld.