VU medisch centrum
Stresshormoon speelt rol bij depressie en angst
20 december 2010
Het stresshormoon cortisol lijkt een rol te spelen bij het ontstaan en
beloop van matig ernstige depressie en angststoornissen. Dit
concludeert Sophie Vreeburg na analyse van speeksel van ruim 2.200
deelnemers aan de Nederlandse Studie naar Depressie en Angst.
Sophie Vreeburg, arts in opleiding tot psychiater in VUmc foto: Mark
van den Brink In onderzoek is al aangetoond dat het stresshormoon
cortisol een belangrijke rol speelt bij het ontstaan en beloop van
ernstige depressie. Bij mildere depressie en angststoornissen onder
mensen die niet opgenomen zijn, was deze rol nog niet goed onderzocht,
terwijl ze vaker voorkomen. Daarom besloot Sophie Vreeburg, nu arts in
opleiding tot psychiater in VUmc, de rol van cortisol bij deze twee
veelvoorkomende en beperkende aandoeningen tot onderwerp van haar
promotieonderzoek te maken.
'Iedereen maakt de hele dag het hormoon cortisol aan, ook zonder
stress', licht zij toe. 'Door stress ontstaat een tijdelijke verhoging
van cortisol. Net als adrenaline zorgt cortisol ervoor dat je kan
reageren op stress. Cortisol zorgt dan onder meer voor meer energie,
bijvoorbeeld door een verhoogde bloedsuikerspiegel. Als de
hypothalamus-hypofyse-bijnier-as - de HHB-as - die als eindproduct
cortisol heeft, ontregeld is dan zou dat een rol kunnen spelen bij het
ontstaan en beloop van deze aandoeningen. Dit werd al eerder aangetoond
in onderzoek bij ernstige depressie bij opgenomen patiënten.'
'Mensen met risicofactoren voor depressie hebben
een verhoogde cortisol-ochtendcurve'
Watjes
Om uit te zoeken of van een verstoorde HHB-as ook sprake is bij mensen
met mildere depressie of angststoornissen, onderzocht Sophie Vreeburg
de cortisol-ochtendcurve. 'Cortisol volgt een dag-nachtritme',
verklaart zij. 'In de ochtend, na het ontwaken, is er een piek. Door
deze 'cortisol awakening response' kun je anticiperen op wat je die dag
te wachten staat, zo wordt gedacht. In de loop van de dag nemen de
cortisolwaarden af en 's nachts wordt het dieptepunt bereikt. Is de
HHB-as verstoord, dan kan de cortsiol-ochtendcurve veel hoger of lager
dan normaal zijn.'
Hiervoor liet Sophie Vreeburg het speeksel onderzoeken van ruim 2.200
deelnemers aan de Nederlandse studie naar depressie en angst, NESDA
(zie kader). 'De deelnemers kauwden gedurende een dag zes keer op
watjes, stopten die in een buisje en stuurden die naar het
laboratorium, zodat in hun speeksel de cortisolwaarden bepaald konden
worden.'
Cortisol-ochtendcurve
Uit het onderzoek blijkt niet duidelijk dat de HHB-as bij mensen met
milde depressie en angststoornissen verstoord is. Wel werden
verschillen gevonden tussen de cortisolwaarden van mensen met een
depressie in het verleden of heden, en mensen zonder depressie. Sophie
Vreeburg: 'Mensen met een depressie in het verleden of heden laten ten
opzichte van mensen zonder depressie een verhoogde
cortisol-ochtendcurve zien. De vraag is of deze al aanwezig is voordat
de depressie ontstaat, dus wijst op een soort biologische
kwetsbaarheid, of dat mensen door het doormaken van een depressieve
episode een verhoogde cortisol-ochtendcurve ontwikkelen en die houden.
Dit hebben we verder onderzocht en daaruit blijkt dat mensen zonder
depressie, maar wel risicofactoren voor depressie zoals een ouder met
depressie, een verhoogde cortisol-ochtendcurve hebben. Dat kan duiden
op biologische kwetsbaarheid.'
Met een longitudinaal onderzoek naar de cortisol-ochtendcurve bij
depressie en angststoornissen achterhaalde Sophie Vreeburg ook dat
mensen met een verlaagde ochtend-cortisolcurve meer kans hebben op een
chronisch, dus ongunstig beloop van hun aandoening. 'De lage
cortisolwaarde kan ontstaan doordat het HHB-systeem uitgeput raakt na
lange verhoogde activiteit door chronische stress', verklaart zij.
Bovendien vergeleek Sophie Vreeburg de cortisol-ochtendcurve van mensen
met sociale fobie, paniekstoornis zonder pleinvrees, paniekstoornis met
pleinvrees en de gegeneraliseerde angststoornis, met die van mensen
zonder deze veelvoorkomende angststoornissen. Daaruit bleek dat mensen
met een paniekstoornis met pleinvrees ook een significant hogere
cortisol-ochtendcurve laten zien dan mensen zonder angststoornis.
Verder onderzocht zij of de hoge cortisolwaarden geassocieerd waren met
een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, maar daar vond zij geen
aanwijzingen voor.
'De 2.981 deelnemers aan de Nederlandse Studie naar
Depressie en Angst worden acht jaar gevolgd'
Veelbelovend
De resultaten van deze studie hebben nog geen klinische consequenties,
maar zijn daarvoor wel veelbelovend, zegt Sophie Vreeburg. 'Interessant
is om verder te onderzoeken of mensen met een verhoogde
cortisol-ochtendcurve inderdaad een hoger risico hebben op het
ontwikkelen van een depressie of angststoornis, en mensen met een
verlaagde cortisol-ochtendcurve inderdaad kans hebben op een chronisch
beloop van een depressie of angststoornis. Is dat het geval, dan kunnen
artsen deze mensen bijvoorbeeld intensiever monitoren en begeleiden,
ook met het oog op preventie.'
Over NESDA
Sophie Vreeburg maakte in haar promotieonderzoek gebruik van de
gegevens van de 2.981 mensen die deelnemen aan de Nederlandse Studie
naar Depressie en Angst (NESDA). NESDA is in augustus 2004 van start
gegaan met het doel meer inzicht te krijgen in het ontstaan en beloop
van depressie en angststoornissen. De deelnemers, van 18 tot 65 jaar,
worden acht jaar gevolgd. Bij hen wordt tweejaarlijks een uitgebreid
interview afgenomen naar demografische, psychosociale, klinische,
biologische en genetische factoren.
NESDA wordt uitgevoerd door onder meer VU medisch centrum, het Leids
Universitair Medisch Centrum, het Universitair Medisch Centrum
Groningen en diverse GGZ-instellingen. Zie ook www.nesda.nl
Tekst Liesbeth Kuipers
bron: Synaps