Rijksoverheid
1 februari 2011
Aanbieding Kabinetsreactie WRR!rapport 'Aan het buitenland gehecht'
Hierbij bied ik u namens het kabinet onze reactie op het adviesrapport 'Aan het
buitenland gehecht' van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid aan.
Dit rapport is aan de minister en staatssecretaris van het ministerie van
Buitenlandse Zaken aangeboden op 30 november 2010.
DE MINISTER!PRESIDENT,
Minister van Algemene Zaken,
Mark Rutte
1. Inleiding
Het kabinet heeft het WRR rapport met belangstelling bestudeerd. In dit rapport
wordt een zorgvuldige analyse gepresenteerd van de grote veranderingen in onze
internationale omgeving, een analyse die ook aansluit bij de defensieverkenningen
van begin 2010. Het kabinet onderschrijft diverse elementen ervan, waaronder
het belang dat het buitenland voor welvaart en welzijn van Nederland vormt en
het belang van Europese integratie en samenwerking. Het kabinet onderschrijft
het WRR pleidooi om het Nederlands belang beter te definiëren en strategisch!
inhoudelijk scherper te kiezen en te komen tot coherent buitenlandbeleid. Dit sluit
aan bij het regeerakkoord en de basisbrief Ontwikkelingssamenwerking en de nota
Bedrijfslevenbeleid (nog vast te stellen). De Kabinetsreactie op het WRR!rapport
over ontwikkelingssamenwerking is u separaat toegegaan.
Op andere elementen, zoals de afnemende betekenis van de natiestaat en het
belang van trans!Atlantische samenwerking naast de Europese, heeft het kabinet
een andere kijk. Over die verschillende zienswijzen en over de vraag hoe deze in
synthese gebracht kunnen worden, wil het met de Kamer overleggen.
Daarop vooruitlopend stelt het kabinet vast dat het uitgangspunt van de WRR en
het kabinet is dat de relevantie van het buitenland groot is en dat effectief,
doelgericht en samenhangend buitenlands beleid nodig is om Nederland de veilige
en stabiele internationale omgeving te bieden waarin de nationale en
internationale economie optimaal kunnen gedijen. Op deze elementen gaat het
kabinet in dit bestek met name in.
Het regeerakkoord bevat een agenda gebaseerd op de taakopvatting "De
veiligheid en het welzijn van Nederland en de Nederlanders te bevorderen en de
Nederlandse belangen veilig te stellen..." Het Europees, internationaal, defensie!
en veiligheidsbeleid alsmede ontwikkelingssamenwerking komen in de agenda van
het regeerakkoord samen.
Om de agenda van het regeerakkoord uit te voeren acht het kabinet het
noodzakelijk dat
! de Nederlandse economische positie wordt versterkt en dat die
economische kracht wordt benut in de internationale en Europese arena.
Handel, export en investeringen worden centraal gesteld. Het
internationale en Europese financieel economische beleid krijgen meer
gewicht in het buitenland beleid;
! Nederland inzet op het versterken van de internationale rechtsorde,
waaronder mensenrechten, vrede en veiligheid en terrorismebestrijding;
! heldere keuzes worden gemaakt over de in te zetten kanalen. Dit betekent
strategisch en gericht samenwerken binnen de Europese Unie, scherpere
keuzes bij de multilaterale organisaties en een gerichte benadering van
bilaterale samenwerking;
! meer verbinding wordt gemaakt tussen binnenland en buitenland en de
kabinetsregie en coördinatie versterkt wordt.
2. Nederlandse belangen en eigen kracht
Pagina 3 van 6
Het kabinet onderscheidt een tweetal gebieden waarop de Nederlandse belangen
zich het sterkst doen gelden. Dat zijn allereerst economie en handel (welvaart) en
daarnaast internationale rechtsorde (waaronder mensenrechten) en vrede en
veiligheid.
Nederland is met zijn 16e economie op de wereldranglijst een relatief grote speler
en de inzet is erop gericht deze positie te verstevigen, niettegenstaande de
verschuivingen in de economische machtsverhoudingen. De Nederlandse open
economie en onze welvaart is en blijft afhankelijk van een aantal belangrijke goed
functionerende ordeningen zoals financieel!economische stabiliteit en vrijhandel.
Het behoeft hier geen betoog dat de financieel!economische stabiliteit sinds het
uitbreken van de crisis onder grote druk staat. Tegelijkertijd is dit ook een terrein
waarop Nederland excelleert. Het feit dat Nederland traditioneel een solide
financieel!economisch beleid voert, draagt bij aan het beeld van Nederland als
betrouwbare partner. Nationaal beleid is ook hier van toenemende invloed op het
buitenlandbeleid. De Nederlandse expertise op financieel! en economisch terrein,
ook internationaal, draagt in belangrijke mate bij aan de Nederlandse reputatie,
maar is ook een intrinsiek en belangrijk onderdeel van de Nederlandse
belangenbehartiging.
De innovatieve kracht van ons internationaal bedrijfsleven (van hoogwaardige
technologie tot de creatieve industrie) heeft een toenemend grensoverschrijdend
karakter. De rol van niet!statelijke actoren in het internationale verkeer groeit.
Hun belangen en opvattingen moeten meewegen in het buitenlandbeleid om de
effectiviteit van dat beleid te vergroten. In de opkomende economieën is de
overheid een relatief belangrijke speler in het economisch verkeer. Dit
onderstreept het belang van ondersteuning door de Nederlandse overheid, met
een belangrijke rol voor onze Nederlandse vertegenwoordigingen (postennetwerk)
in het buitenland.
Tegelijkertijd is Nederland zeer gebaat bij een goed functionerende internationale
rechtsorde en een goede naleving van internationaal gemaakte afspraken. Het
handhaven en bevorderen van de internationale rechtsorde is zelfs opgenomen in
de Grondwet. Vreedzaam geordende internationale betrekkingen zijn immers de
beste manier om onze belangen veilig te stellen. Nog afgezien van een
definieerbaar eigenbelang, is dit waar Nederland sinds jaar en dag voor staat en
wil blijven staan. Ons land kan bij de bevordering van de internationale rechtsorde
bogen op een eeuwenoude traditie van volkenrechtelijke expertise, die zich onder
meer heeft vertaald in Den Haag als juridische hoofdstad van de wereld. In deze
context past ook een blijvende inzet op mensenrechten en het vreedzaam
oplossen van geschillen tussen landen en volkeren. Op het gebied van vrede en
veiligheid wordt de geïntegreerde aanpak van conflictsituaties, in het bijzonder in
fragiele staten (de 3D!benadering), alom gewaardeerd. Nederland zal naar
vermogen in de Europese Unie en in internationaal verband aandeel blijven
dragen in bovennationale verantwoordelijkheden en belangen.
Pagina 4 van 6
Economische belangen van Nederland, internationale veiligheid en stabiliteit,
inclusief bestrijding van terrorisme en criminaliteit en bevordering van rechtsorde
en mensenrechten vormen een verbonden, geïntegreerd geheel. Het kabinet zal
nauw toezien op de synergie en het verband tussen deze pijlers.
3. De juiste internationale spelers
Een volgende stap is de wijze waarop de samenwerking met andere landen en
internationale en niet!statelijke organisaties wordt vormgegeven.
Het trans!Atlantische partnerschap fungeert als anker van stabiliteit en veiligheid
in de wereld. Nederland zal met bondgenoten actief antwoorden zoeken op
veiligheidsdreigingen die steeds meer transnationaal van aard, diverser en
daarom onvoorspelbaarder zijn. Kortom, in een wereld waarin de onzekerheid en
de spanningen als gevolg van de verschuivende machtsverhoudingen wellicht
eerder toe dan afnemen, zal ook Nederlandse inzet en invloed bij de multilaterale
instellingen noodzakelijk blijven voor onze economische en financiële positie, onze
veiligheid en de mondiale governance. De transatlantische relatie blijft een
hoeksteen van het geïntegreerde externe beleid, zowel ten aanzien van
economische als veiligheidsbelangen. De bilaterale relatie tussen de Verenigde
Staten en Nederland blijft daarmee een cruciale.
De Europese Unie blijft een dominante arena voor Nederland, waar kwesties van
groot Nederlands belang worden behandeld en waar regelgeving tot standkomt
die directe gelding heeft voor Nederlandse burgers, bedrijven en overheden.
Besluiten die in EU!verband worden genomen hebben een belangrijke invloed op
de inrichting van onze maatschappij. Dat betekent overigens niet dat Europa per
se meer moet doen, maar wel dat wat de Unie doet, beter kan en moet. De
Europese Unie dient zich te concentreren op een goede invulling van de
kerntaken, die gericht zijn op welvaart, vrijheid en veiligheid. Zo zullen de doelen
ten aanzien van één van de prioriteiten van dit kabinet, namelijk migratie, vooral
ook in Unieverband moeten worden gehaald. Om dit te bereiken is niet alleen
samenwerking nodig met de andere lidstaten maar evenzeer met de Europese
instellingen. Het direct verkozen Europees Parlement heeft na de totstandkoming
van het Verdrag van Lissabon aan bevoegdheden gewonnen en is een belangrijke
speler in de besluitvorming.
De Europese Unie is bij uitstek geschikt om bepaalde Nederlandse belangen en
waarden elders in de wereld te behartigen. Zij moet hiertoe een schakel zijn naar
buiten toe om bij te dragen aan vrijhandel (WTO), een goede internationale
rechtsorde en mensenrechten. Derhalve zet Nederland in op een versterking van
het externe beleid van de EU.
Een belangrijk deel van ons bruto nationaal product wordt binnen de grenzen van
de Unie verdiend. De economische en financiële crisis heeft laten zien hoe groot
de wederzijdse afhankelijkheid is. Nederland kan het zich niet veroorloven binnen
de Unie alleen op defensieve wijze zijn belangen te behartigen. Nederland dient
Pagina 5 van 6
zich nadrukkelijk te bemoeien met de architectuur van samenwerking op
financieel en economisch terrein. De euro heeft het afgelopen decennium veel
bijgedragen aan onze welvaart in de vorm van lage inflatie en het verdwijnen van
veel transactiekosten voor bedrijven en burgers. De tijdelijke maatregelen die de
Europese Raad met succes genomen heeft om de schuldencrisis te bestrijden
zullen daarom worden omgezet in structurele maatregelen. Onderdeel daarvan is
versterking van de "economic governance". Voor het kabinet is het hierbij
essentieel dat onze hoge eigen standaarden ten aanzien van begrotingsbeleid en
prudent macro!economisch beleid maatgevend zijn.
Nederland zal binnen de Unie meer dan in het verleden inzetten op versterkte,
meer structurele samenwerking met gelijkgestemde lidstaten en zoveel mogelijk
het Beneluxverband versterken.
Naast de EU blijven andere internationale actoren belangrijk. Zo blijven de
internationale instellingen als IMF en Wereldbank een belangrijke rol spelen bij de
internationale financiële en economische stabiliteit en groei. Nederland draagt bij
aan voortgaande hervorming van deze instellingen, mede ter verbetering van hun
legitimiteit en bevordering van een stabiele internationale financiëel!economische
omgeving. Ook probeert Nederland blijvend betrokken te zijn bij nieuwe
ontwikkelingen als de G20. Als het gaat om de ontwikkeling van een internationaal
bestel dat op afspraken en regels is gebaseerd, blijft onze mondiale en
multilaterale oriëntatie bij de Verenigde Naties een belangrijk fundament. Politieke
en militaire samenwerking binnen de NAVO draagt hier eveneens aan bij en is
bovendien onmisbaar voor het waarborgen van de Europese veiligheid.
Door de juiste keuzes voor samenwerking - op maat! ! met internationale
organisaties, zal de bilaterale diplomatie een scherper profiel kunnen krijgen. Het
Nederlands economisch belang ligt ook buiten de EU. Daar vindt juist concurrentie
met andere EU!lidstaten plaats. De reeds ingezette koers om het postennetwerk
veel gerichter in te zetten voor het versterken van de Nederlandse economische
positie in de wereld, zal worden geïntensiveerd. Door middel van economische
diplomatie wordt extra aandacht gegeven aan het bevorderen van handel, R&D!
samenwerking en het binnenhalen van investeringen - mede gericht op
versterking van Nederlandse economische topgebieden ! waarbij ook
nadrukkelijker het instrument van handelsmissies zal worden ingezet. De focus zal
daarbij in sterke mate liggen bij onze grootste handels! en investeringspartners
alsmede de opkomende economieën. Hierbij moet ook bedacht worden dat het
aloude Nederlandse adagium 'de kost gaat voor de baat uit' nog steeds geldigheid
bezit als het bijvoorbeeld gaat om presentie daar waar economische
mogelijkheden liggen. De posten voeren politieke activiteiten uit die mede
daaraan dienstbaar zijn. Daarnaast blijft er een belangrijke rol voor onze
diplomatieke dienst weggelegd voor de behartiging van belangen van Nederlandse
burgers.
De geografische reikwijdte van ons bilaterale diplomatieke netwerk zal moeten
worden afgestemd op de scherper gekozen prioriteiten, alsmede op nieuwe
ontwikkelingen in multilaterale samenwerking, in het bijzonder de Europese
Pagina 6 van 6
diplomatieke dienst. Dit betekent dat scherpere keuzes kunnen worden gemaakt
ten aanzien van het eigen postennet en de bilaterale diplomatie.
Kabinetsregie en coördinatie
Tot slot geeft het kabinet zich rekenschap van het feit dat binnen! en buitenland
steeds sterker in elkaar grijpen en dat de aansturing van het binnenlands en het
buitenlandbeleid niet los van elkaar kan geschieden. De laatste jaren werd de slag
naar meer samenhang al gemaakt. De financiële crisis heeft het belang van
integratie van vraagstukken over financiën (budgettair, fiscaal en monetair),
economie en buitenlands beleid pregnanter gemaakt.
Het EU!beleid wordt interdepartementaal voorbereid, waarbij de centrale rol van
de minister!president als lid van de Europese Raad een belangrijk ijkpunt is. De
onder dit kabinet ingestelde Ministeriele Commissie EU kan snel inspelen op
actuele Europese vraagstukken en beraadt zich tevens over strategische
onderwerpen. Ook op niet!Europese onderwerpen wordt in toenemende mate in
de ministerraad gezamenlijk gestuurd. De minister van Buitenlandse Zaken blijft
uiteraard als coördinerend bewindspersoon eerstverantwoordelijk voor het
buitenlands beleid.