Schatten uit Moskou. Hollandse tekeningen uit het Pushkin Museum
18.03 - 19.06.2011
Tijdens TEFAF 2011
Vanaf 18 maart 2011 pakt het Bonnefantenmuseum uit met de
tentoonstelling Schatten uit Moskou. Hollandse tekeningen uit het
Pushkin Museum. Het is voor het eerst dat het Moskouse museum in zo
groten getale haar topstukken uit de gouden eeuw uitleent aan een
buitenlandse instelling. Maar liefst negentig tekeningen worden in het
Bonnefantenmuseum tentoongesteld, waaronder vele voor het eerst buiten
Moskou te zien zijn. De tekeningen komen uit de tijd dat de Hollandse
kunst zich op haar hoogtepunt bevond en zijn gemaakt door kunstenaars
die de faam van deze eeuw tot op heden bepalen. Het Bonnefantenmuseum
is trots dat het op deze wijze kan bijdragen aan de feestelijke
honderdste verjaardag van het Pushkinmuseum in 2012.
Tekeningen uit de Gouden Eeuw mogen dan slechts een onderdeel zijn van
de Moskouse verzameling van Hollandse prenten en tekeningen, ze vormen
wel het beste en meest coherente deel. Aan de hand van deze werken van
vooraanstaande meesters is de ontwikkeling van de Hollandse tekenkunst
van de laat zestiende tot in de vroege achttiende eeuw te volgen.
Werken van Rembrandt en zijn leerlingen vormen onbetwist de kern van
elke tentoonstelling van Nederlandse zeventiende-eeuwse kunst. De
tentoonstelling in Maastricht is hierin geen uitzondering. Door een
kritische benadering van Rembrandts oeuvre, niet in het minst door de
Nederlandse kunsthistorici, is het aantal werken dat aan hem wordt
toegeschreven de laatste decennia geslonken. Slechts één kleine
tekening, Schets van een vrouw die een kind vasthoudt, wordt
onbetwistbaar als een Rembrandt beschouwd. De schets is kort voor 1650
ontstaan en toont Rembrandts ongeëvenaarde vermogen om met niet meer
dan een paar pennenstreken een door licht en lucht omgeven menselijke
figuur af te beelden.
De beroemdste tekening uit de Moskouse collectie en het tevens het
beeldmerk van de tentoonstelling, Vrouw die pannenkoeken bakt (ook
bekend als De keuken in Rembrandts huis) wordt al geruime tijd
toegeschreven aan de school van Rembrandt - in de tentoonstelling aan
Jan Victors - en niet aan Rembrandt zelf. Rembrandts invloed komt ook
duidelijk naar voren in een aantal tekeningen toegeschreven aan
Ferdinand Bol, Jan Victors, Nicolaes Maes, Willem Drost, Aert de
Gelder, een emotioneel geladen landschap van Abraham Furnerius, twee
prachtige tekeningen van Gerbrandt van den Eeckhout en een zeldzame
tekening gesigneerd door Hendrick Heerschop.
Een aanzienlijk deel van de tentoonstelling is gewijd aan de groep die
bekendstaat als de Italianisanten - Hollandse kunstenaars die naar Rome
gingen om te studeren. Het waren de landschapsschilders die
domineerden. Nicolaes Berchem is onder de Italianisanten ongetwijfeld
een van de uitblinkers. Vier tekeningen geven blijk van zijn sublieme
vakmanschap, maar een ervan - Fantasiewezen in landschap - is uniek.
Met sprankelend penseel heeft Berchem een prachtig Italiaans landschap
gecreëerd met een fantasiewezen erin: een zevenkoppige en zevenarmige
sater. Er zijn vergeefse pogingen gedaan deze gril van de verbeelding
te verklaren.
De betrokken onderzoekers en conservatoren hebben zich niet beperkt tot
de gemakkelijkst toe te schrijven en meest karakteristieke en zeldzame
werken, maar daarnaast ook tekeningen in de tentoonstelling opgenomen
waarvan de toeschrijving onderwerp van discussie is. Ze hebben
uitgebreid onderzoek verricht en geprobeerd alle losse eindjes aan
elkaar te knopen, maar toch blijven er in de definitieve versie van de
catalogus onzekerheden. Dit betekent dat deze tentoonstelling ook een
belangrijk instrument is voor verder, diepgaand onderzoek.
Publicatie
De tentoonstelling wordt begeleid door de uitgebreide wetenschappelijke
catalogus: Het Pushkin Museum voor Schone Kunsten - Nederlandse,
Vlaamse en Nederlandse tekeningen uit de XVI-XVIII eeuw, Belgische en
Nederlandse Tekeningen van de XIX-XX eeuw. Deze catalogus, die is
gebaseerd op de bestaande Russische catalogus is samengesteld op
initiatief van de Stichting Cultuur Inventarisatie (SCI) samen met het
Poesjkin Museum in Moskou, onder leiding van Charles Dumas van het
Nederland Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD) .
De tentoonstelling is te zien in het Bonnefantenmuseum tijdens TEFAF
2011 en TEFAF Paper (18-27 maart).
Bonnefanten Museum Maastricht