Onverwachte resultaten bij "volkstelling" onder 750.000 tuinslakken
Persbericht van Museum Naturalis
Evolutie in de achtertuin
"Volkstelling" onder driekwart miljoen tuinslakken levert onverwachte
resultaten op
In het Darwinjaar 2009 lanceerde NCB Naturalis de Nederlandse poot van
een Europa-breed evolutie-onderzoek aan de tuinslak. In Nederland
registreerden ruim 400 scholieren en vrijwilligers de kleuren van de
slakkenhuisjes van zo'n 9.000 tuinslakken in hun omgeving. Door te
vergelijken met oudere gegevens uit museumcollecties is onderzocht of
er bij de tuinslak evolutie is opgetreden. Komende week worden de
resultaten van dit grootste publieksonderzoek ooit gepubliceerd in het
wetenschappelijke tijdschrift PLoS ONE. In de afgelopen halve eeuw
blijken in heel Europa de slakken in duingebieden lichter van kleur te
zijn geworden, en de slakken overal meer zwarte spiraalbanden op het
huisje te hebben gekregen. Een opvallende uitkomst, omdat de
onderzoekers hadden verwacht dat de zwarte banden juist zouden zijn
afgenomen door klimaatverandering.
Onverwachte evolutie door nog onbekende oorzaak
Om evolutie van de tuinslak te onderzoeken én om evolutie voor het
algemene publiek zichtbaar te maken, is in het Darwinjaar 2009 het
Evolutie Megalab opgezet, een uniek "citizen science" project. Het
afgelopen jaar onderwierp het onderzoeksteam (waarin biologen zaten uit
elk van de vijftien deelnemende landen) de grote hoeveelheid verzamelde
gegevens aan een nauwkeurige statistische analyse om te kijken of er
evolutie was opgetreden. De verwachting was dat de slakken lichter van
kleur zouden zijn geworden door de opwarming van het klimaat. Dat bleek
inderdaad het geval, maar alleen in duingebieden, waar de slakken zich
niet makkelijk kunnen verstoppen voor al te felle zonnestraling. De
enige evolutionaire verandering die overal te zien was, was een afname
van de effen gekleurde slakken met zo'n 10 procent en een even grote
toename in de slakken met zwarte spiraalbanden over het huisje. Vooral
de vorm met één streep, die de slak als een soort zwarte judoband over
het midden van zijn huisje heeft, sprong omhoog met meer dan vijf
procent.
Waar deze veranderingen in de spiraalbanden precies door komen,
daarover tasten de onderzoekers nog in het duister. Hoewel
klimaatsverandering een voor de hand liggende verklaring is, vonden de
onderzoekers minder sterke veranderingen in de delen van Europa waar
het klimaat het sterkst veranderd is. Bovendien maken de zwarte banden
de huisjes donkerder en dus juist gevoeliger voor oververhitting.
Voorlopig houden de wetenschappers het erop dat de judobanden een
aanpassing zijn aan veranderingen in predatie door vogels of een
kleinschaliger milieuverandering. Hoe dat precies werkt, is het
onderwerp voor verder onderzoek.
Publiek levert gegevens over 200.000 slakken
In de zomer van 2009 ging heel Europa massaal op slakkenjacht. In
Nederland, geholpen door lesprogramma's, slakkenzoekkaarten en een
YouTube-video met instructies deden zo'n vierhonderd scholen en
individuele vrijwilligers mee, die allemaal hun slakkenwaarnemingen
doorgaven via de speciale website www.evolutionmegalab.org/nl. Dat
leverde gegevens op voor zo'n 9.000 Nederlandse slakken. In totaal
werden in heel Europa bijna 200.000 slakken bekeken. Tel daarbij op de
ruim een half miljoen slakken waar oudere gegevens over bestonden en
het internationale team van Megalab-biologen had een unieke set
gegevens van zo'n driekwart miljoen slakken in handen. Van geen enkele
andere in het wild levende diersoort is een zo grote hoeveelheid
erfelijke gegevens beschikbaar.
Tuinslak meetlat voor evolutie
De tuinslak (Cepaea nemoralis) is in heel Europa een heel gewone slak.
Biologen doen er al sinds het midden van de 20e eeuw onderzoek aan,
omdat de slakkenhuisjes in allerlei erfelijk bepaalde kleuren
voorkomen: de grondkleur kan geel, roze of bruin zijn, en effen van
kleur of voorzien van één tot vijf zwarte spiraalbanden. Die kleuren
blijken onder invloed te staan van natuurlijke selectie: sommige
kleurcombinaties werken in bepaalde biotopen als camouflage (o.a.
zanglijsters hebben de tuinslak op hun menu staan), terwijl andere
kleuren de slak kunnen beschermen tegen oververhitting. Omdat zowel
biotopen als klimaat veranderd zijn, verwachtten onderzoekers dat de
slakken in die tijd geëvolueerd zouden zijn.
Links:
http://www.ncbnaturalis.nl
Razende Robot Reporter