âVak geschiedenis moet ont- en uitburgerenâ
In zijn oratie op 6 mei 2011 ter gelegenheid van zijn benoeming tot
hoogleraar Algemene Geschiedenis, pleit prof.dr. Jeroen Duindam ervoor
dat historici hun gerichtheid op de nationale geschiedenis loslaten. Ze
zouden moeten ont- en uitburgeren. Zicht op de eigen geschiedenis
ontstaat pas in vergelijking met studie van de geschiedenis elders.
Toetsen van karakteristieken
Alleen systematische vergelijking maakt het mogelijk reputaties te
corrigeren en veronderstellingen over nationale of culturele
karakteristieken te toetsen, stelt Duindam in zijn oratie. Onverwachte
verschillen en overeenkomsten komen pas aan het licht als de
vergelijking gestoeld is op onderzoek van primaire bronnen:
vergelijking op grond van eerdere literatuur telt vaak slechts
nationale clichés bij elkaar op. Duindams eigen vergelijkend
archiefonderzoek ontkrachtte de overtrokken reputaties van de
âabsoluteâ Zonnekoning Lodewijk XIV (Frankrijk) en zijn vaak als
zwakkeling afgeschilderde tijdgenoot en rivaal keizer Leopold I
(Oostenrijk): pas door vergelijking ontstaat een objectiverende
maatstaf.
Concentratie op eigen staat
Het vergelijkenderwijs de geschiedenis bestuderen heeft in de
(Nederlandse) politieke geschiedenis nog nauwelijks vorm gekregen.
Historici die de periode vanaf de late middeleeuwen bestuderen,
concentreren zich in grote meerderheid op de geschiedenis van hun eigen
nationale staat. Çén voorwaarde voor een open vergelijkende blik is
het uitburgeren: het bestuderen van gebieden waarin men niet is
opgegroeid.
Praktijk voor ideologie
Duindam gaat in op de politieke context van de dynastieke heerser, een
vrijwel universele figuur in de premoderne geschiedenis. Kijken we niet
naar de ideologie maar naar de praktijk van machtsuitoefening, dan
blijkt dat rondom machtscentra vergelijkbare gedragspatronen ontstaan -
niet alleen in verschillende delen van de wereld, maar ook in heden en
verleden. Vergelijking is daarom alleen mogelijk als we ons ontdoen van
de ideologische bagage van het heden, als we ons ontburgeren.
Vormvaste catalogus van spanningen
Duindam werkt in zijn oratie verder de vergelijking tussen Europese en
Aziatische machtscentra uit. Hoe verschillend ook: drie spanningsvelden
zijn van alle tijden en van alle regioâs: dat rond de persoon van de
heerser, dat van de rivaliteiten tussen geledingen van dienaren rond de
heerser en dat van de relaties met de gebieden die onder het gezag van
de heerser vielen. De schaalverschillen tussen machtscentra zijn enorm,
concludeert Duindam, maar toch: âZet een Nederlandse stadhouder, een
Chinese keizer, een Franse koning en een Afrikaans stamhoofd naast
elkaar. Achter alle verschillen in aankleding en uiterlijk valt een
vormvaste catalogus van spanningen te vinden die vraagt om een
vergelijkende studie.â
Prof.dr. Jeroen Duindam
Vergelijking als maatstaf: heerschappij in de vroegmoderne wereld
Vrijdag 6 mei, 16.15 uur
Academiegebouw, Rapenburg 73
Links
* Op vrijdag 6 mei is de oratietekst de oratie hier te lezen
* Webpagina van prof.dr. Jeroen Duindam (Engelstalig)
* Instituut voor Geschiedens (Engelstalig)
(5 mei 2011/Jeroen Duindam-Corine Hendriks)
Universiteit Leiden