Van Gogh Museum
Amsterdam, 21 juni 2011
Van Goghs atelierpraktijk: hergebruik van doeken
CSI: Amsterdam. Het Van Gogh Museum presenteert jaarlijks de resultaten
van het technische en kunsthistorische onderzoek dat het museum
uitvoert in samenwerking met Shell en de Rijksdienst voor het Cultureel
Erfgoed. Aan de hand van vijf schilderijen van Vincent van Gogh is nu
te zien hoe de kunstenaar zijn doeken overschilderde en hergebruikte.
Wat zit er bijvoorbeeld verborgen onder zijn schilderij Zittend naakt
meisje? Te zien tot 10 juni 2012.
Van voorjaar 1886 tot begin 1888 woonde en werkte Vincent van Gogh
(1853-1890) in Parijs. Hij maakte er kennis met het werk van
vooruitstrevende kunstenaars, waaronder de impressionisten. In deze
relatief korte tijd experimenteerde hij naar hartenlust met
uiteenlopende schilderstijlen. Daarbij probeerde hij verschillende
materialen en technieken uit. Het blijkt dat hij regelmatig doeken
opnieuw gebruikte. Schildersbenodigdheden waren kostbaar, veel
kunstenaars moesten hier zuinig mee omspringen.
Julien Tanguy, ook geportretteerd door Van Gogh, was een geliefde
verfleverancier voor Parijse avant-gardisten. Allemaal haalden ze bij
Tanguy goedkope materialen, vaak op de pof. Tanguyâs echtgenote wilde
een einde maken aan deze royale gewoonte van haar man. Tot ongenoegen
van Van Gogh, die hierover schrijft in een brief aan zijn broer Theo
uit 1887: â(â¦) Zijn vrouw, die oude heks, kreeg in de gaten wat er
gaande was en heeft er een stokje voor gestoken. Toen heb ik de vrouw
van Tanguy uitgescholden en gezegd dat het hààr schuld was als ik
niets meer bij hen kocht. Père Tanguy is verstandig genoeg om zijn
mond te houden en zal toch doen wat ik hem vraag. Maar met dat alles is
het werken niet erg makkelijk.â
Het was een van de redenen waarom Van Gogh zijn doeken hergebruikte. De
manier waarop hij dat deed varieerde. Soms schraapte hij de
voorstelling af, of begon op de achterzijde aan een nieuw werk. Ook
schilderde hij regelmatig over de eerste voorstelling heen. Onder het
huidige werk gaat dus soms een verrassing schuil. In de tentoonstelling
is te zien welke ontdekkingen de onderzoekers deden toen ze van Goghs
Zittend naakt meisje, Mand met viooltjes, Gezicht vanuit Theoâs
appartement, Bosgezicht en Zelfportret met pijp onder de loep namen,
ondermeer door het gebruik van röntgenopnames en pigmentanalyses.Â
Met de modernste technieken kunnen de onderzoekers op een steeds
geavanceerdere manier aan âschatgravenâ doen. Bovendien wordt duidelijk
in welke staat een schilderij verkeert. Zo is Ella Hendriks, senior
restaurator van het Van Gogh Museum, nu tot de conclusie gekomen dat
Van Goghs Mand met viooltjes (1887) te kwetsbaar is om nog te reizen.
Van Gogh schilderde het stilleven over een witte ondergrond die niet
volledig droog was, waardoor krimpscheuren ontstonden. Nu is te zien
hoe de ondergrond door deze scheuren âkruiptâ en zich zelfs verspreidt
over het vernis heen. Het is een proces dat, ook nadat het schilderij
gevernist werd in 1932, verder ging. Onbekend is of dat nog steeds het
geval is.
Hendriks: âToen ik dit schilderij voor het eerst onder ogen kreeg, was
me meteen duidelijk dat we meer moesten weten over de conditie ervan.
Nu de onderzoeksresultaten van onze collegaâs uit de laboratoria van
Shell en RCE er liggen, hebben we een idee over de oorzaak van het
verval. Verder onderzoek is nu nodig om het verloop van het proces van
verval te begrijpen. Ik wil weten of de grondlaag nog steeds in
beweging is, en zo ja, of ik iets kan doen om dat proces te vertragen
of te stoppen. Voor mij heeft de keuze van Van Gogh dus nog een
staartje gekregen.â
De ontdekkingen van de onderzoekers zijn ook te volgen via de blog
www.vangoghsatelierpraktijk.nl.
---