Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
4 juli 2011
Vissenplacenta is ongunstige overlevingsstrategie
Vissen met placenta's kunnen zich slecht aanpassen aan snelle veranderingen in voedselaanbod. Ze zijn waarschijnlijk ontstaan in een stabiele, voedselrijke omgeving. Doordat ecosystemen veranderen onder invloed van de mens, hebben ze meer moeite om te overleven dan vissen die eieren leggen. Dit ontdekte NWO-onderzoeker dr. Bart Pollux. Hij publiceerde zijn bevindingen in het blad Functional Ecology.
De meeste vissen leggen eieren in het water. Maar er zijn ook vissen die hun nakomelingen levend ter wereld brengen. Dat levend baren kan op twee manieren: de moedervis draagt eieren in zich tot de embryo's in de eieren volgroeid zijn óf de embryo groeit in de baarmoeder, van voedsel voorzien door een placenta. Vissen met placenta's zijn vaak kleine visjes die in groten getale in de tropen voorkomen.
Bart Pollux onderzocht de placentale soort Phalloptychus januarius. Hij varieerde het voedselaanbod van de vrouwtjesvissen en bekeek hoe, en hoe snel, zij zich hieraan konden aanpassen. Als Pollux het voedselaanbod verhoogde of verlaagde, leidde dat tot vrijwel onmiddellijke verandering in de grootte en het vetgehalte van de nakomelingen bij de geboorte. Het proces ging razendsnel: vijf dagen na de wijziging in voedselaanbod was het geboortegewicht en de hoeveelheid lichaamsvet al veranderd. Maar de vruchtbaarheid van de moedervissen wijzigde, tegen de verwachtingen in, veel later, pas na zo'n 8 weken.
De placentale vis besluit op het moment van bevruchting hoeveel nakomelingen ze maakt: is er veel voedsel, dan komen er veel nakomelingen. Wanneer na een tijdje het voedselaanbod plotseling afneemt ontstaat er een probleem. Ze verzwakt (Pollux zag de vissen vermageren ondanks de zwangerschap) en ook haar embryo's zijn erg klein bij hun geboorte. Een vis die eieren legt, geeft altijd voldoende voedsel mee voor het aantal eieren.
Donkere toekomst
Dit onderzoek toont aan dat de vissoort met placenta alleen kan zijn ontstaan in gunstige tijden, in een stabiele omgeving met een groot voedselaanbod. Vooruitkijkend wijst dit onderzoek op moeilijke tijden voor deze vissen, nu de mens ecosystemen verstoort door vervuiling en ingrijpen in rivieren (stuwdammen, boskap rond rivieren). Vissen met placenta's kunnen niet inspelen op deze slechtere omstandigheden. Levendbarende vissen met placenta lijken daarom op het eerste gezicht een doodlopend pad in de evolutie. Pollux vermoedt echter dat placenta's ook grote voordelen bieden als de voedselsituatie gunstig is. Zo'n moedervis kan, zo denkt Pollux, zeer waarschijnlijk veel beter zwemmen tijdens de zwangerschap.
Pollux onderzocht ook of vissen met een placenta een strategie hebben die je in deze situatie van een lager voedselaanbod zou verwachten: het aborteren van een gedeelte van de embryo's. Dat verbetert de leefomstandigheden voor zowel de moedervis die minder lasten heeft, als voor de overblijvende embryo's, omdat de geaborteerde embryo's uiteindelijk in het voedselsysteem terecht komen. Hij vond echter geen aanwijzingen dat placentale vissen deze strategie kunnen uitvoeren.
Rubicon
Dit onderzoeksresultaat kwam tot stand dankzij een beurs uit het NWO-programma Rubicon. Met Rubicon kunnen pas gepromoveerde wetenschappers onderzoekervaring opdoen aan buitenlandse topinstituten.
Pollux voerde zijn onderzoek uit aan de Universiteit van Californië (Riverside). De visjes kreeg hij met veel moeite Brazilië uit, een land dat erom bekend staat hard op te treden tegen de export van levende dieren. Voor Pollux' onderzoek was juist die vis ideaal, omdat de vrouwtjesvis tot wel 25 broedsels tegelijkertijd (dus 25 embryogroepen tezelfdertijd en in verschillende groeistadia) bij zich kan dragen, een verschijnsel dat superfoetatie heet.
Over NWO
NWO is de nationale wetenschapsfinancier en heeft tot taak het wetenschappelijke onderzoek in Nederland te laten excelleren via nationale competitie. Jaarlijks geeft NWO ruim 700 miljoen euro uit aan subsidies voor toponderzoek en toponderzoekers, vernieuwende instrumenten en apparatuur, en aan instituten waar toponderzoek wordt bedreven. NWO financiert het onderzoek van ruim 5300 getalenteerde wetenschappers aan universiteiten en instellingen. Selectie door middel van peer review is in handen van onafhankelijke deskundigen. NWO bevordert de overdracht van kennis naar de maatschappij.
---
Meer informatie: